12.1 Eigenschappen doorgeven (deel 1 en deel 2 + deel 1 12.2)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

In welk onderdeel van een cel zitten de erfelijke eigenschappen?

1. in het celmembraan
2. in de celkern
3. in het cytoplasma

Hoeveel chromosomen paren bevatten een huidcel van de mens?

1. 46
2. 23
3. 92
4. 22

Hoeveel chromosomen bevat een de voortplantingscellen van de mens?

Weet je nog...?

... zijn stukjes DNA die coderen voor een erfelijke eigenschap.

1. allelen
2. genen
3. chromosomen
4. eiwitten

Genen zijn dus stukjes informatie op het DNA. Deze stukjes DNA kunnen in de celkern afgelezen worden. Al onze genen zijn eigenlijk niets meer, maar ook niets minder dan een blauwdruk voor de productie van ....

Een gen is een stukje op een chromosoom dat codeert voor een enkele genetische eigenschap. Eén gen is opgebouwd uit twee ....

Dat wat je ziet van een eigenschap, bijvoorbeeld krullend haar hebben, heet het...

1. fenotype
2. genotype

Wat betekent het genotype voor haarkleur?

1. De kleur van het haar bij een persoon.
2. De erfelijke informatie voor haarkleur op de chromosomen.
3. De kleur die een ouder doorgeeft aan een kind.

12.1 Eigenschappen doorgeven

- Je kunt omschrijven wat dominant en recessief betekent.

- Je kunt omschrijven wat homozygoot en heterozygoot is.

- Je kunt omschrijven wat het genotype en het fenotype zijn.

- Je kunt genotypen met letters noteren.

- Je kunt een kruisingsschema opstellen en daaruit de kans op een bepaald genotype bij de

nakomelingen van een kruising afleiden.

Vul in:
Als de beide chromosomen van een paar dezelfde informatie bezitten, dan is de persoon ................. voor het gen.

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Vul in:
Als de informatie van een chromosomenpaar verschillende informatie bevatten van een gen, dan is de persoon ................. voor het gen.

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Vul in:
Bij iemand die heterozygoot is voor een gen zie je in het uiterlijk maar één aanleg terug.
De aanleg die je wel ziet noem je .......1....., de aanleg die je niet ziet is ......2.......

1. 1=Dominant 2=Homozygoot
2. 1=Recessief 2=Dominant
3. 1=Dominant 2=Recessief
4. 1=Homozygoot 2=Dominant

Eigenschap haarkleur. Bruin is dominant over blond. Sleep onderstaande vakken in het juiste sleepdoel.

Homozygoot Dominant

Heterozygoot

Homozygoot Recessief

Aa

AA

aa

Allelen bruin/bruin

Allelen bruin/blond

Allelen blond/blond

Samengevat...

Moeder geeft via haar eicel 1 chromosoom met een allel door (bijv. blauw), vader geeft via zijn zaadcel ook 1 chromosoom met een allel door (bijv. bruin).

De bevruchte eicel bevat weer twee chromosomen met allelen voor oogkleur. 


Voor elke eigenschap heb je in je lichaamscellen dus twee allelen (1 via vader, 1 via moeder)


Dus het genotype voor een eigenschap bestaat dus twee allelen. 

Dus het genotype voor een eigenschap bestaat dus twee allelen. 

Als de twee allelen gelijk zijn aan elkaar heet dat homozygoot. 

Als de twee allelen verschillend zijn heet dat heterozygoot. 

Het overheersende allel heet dominant,
het onderdrukte allel noem je recessief. 

Wat is het fenotype
van deze personen?


Dominante allelen : HOOFDLETTER                                 
Recessieve allelen : kleine letter
Mogelijke genotypen: bb, BB, Bb

Goed lezen of er in de vraag om genotypen of fenotypen wordt gevraag!

Aan de slag... 

Maken 12.1 1 t/m 15 + nakijken

12.1 Eigenschappen doorgeven

- Je kunt omschrijven wat een intermediair fenotype is.

- Je kunt een kruisingsschema opstellen en daaruit de kans op een bepaald genotype bij de

nakomelingen van een kruising afleiden.

- Je kunt omschrijven wat co-dominant betekend. 

Waarvoor gebruik je een kruisingsschema?

1. Om uit te zoeken hoe de nakomelingen van twee ouders eruit zien.
2. Om uit te zoeken welke eigenschappen er in geslachtscellen zitten.
3. Om uit de genotypen van de ouders de genotypen van de kinderen te bepalen.
4. Om uit te zoeken welke eigenschap dominant en welke eigenschap recessief is.

Een ouderpaar (P-generatie) verwacht een kind (F1-generatie).
Beide ouders kunnen tongrollen.
Beide zijn voor die eigenschap heterozygoot.
Hoe groot is de kans dat het kind genotype Aa=heterozygoot heeft?

1. 75%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Een ouderpaar (P-generatie) verwacht een kind (F1-generatie).
Beide ouders kunnen tongrollen.
Beide zijn voor die eigenschap heterozygoot.
Hoe groot is de kans dat het kind kan tongrollen?

1. 75%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Bij cavia's komen genen voor die we aanduiden met R en r. De aanwezigheid van het gen R geeft vlekken op de vacht. Twee cavia's, Snuf en Snuitje, krijgen jongen. Deze jongen hebben de genotypen RR, Rr en rr.
Wat zijn de genotypen van Snuf en Snuitje?

1. RR en Rr
2. RR en rr
3. Rr en Rr
4. Rr en rr

PKU is een erfelijke stofwisselingsziekte. Dit wordt onderzocht met bloed uit een hielprik bij pasgeboren baby's. Wanneer het kind PKU heeft zal het kind een speciaal dieet moeten volgen.
Twee ouders die beide gezond zijn hebben al een kindje met PKU. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Sommige planten zijn niet in staat bladgroen te vormen. Dit zogenaamde albinisme berust op de aanwezigheid van een recessief allel. Bij een tabaksplant die heterozygoot is voor deze eigenschap treedt zelfbestuiving op. Er ontstaan 600 zaden. Na kieming ontstaan hieruit kiemplanten.

Hoeveel van deze kiemplanten zullen naar verwachting albino zijn?

1. 0
2. 150
3. 300
4. 600

Drie of meer fenotypen...

Soms zijn er niet twee, maar drie fenotypen. 

Beide allelen zijn 'even sterk' en ze komen als een mengvorm in 
het fenotype tot uiting. Er ontstaat dus een tussenvorm.

Genotypen worden dan anders genoteerd.

Welke van de afgebeelde genen zijn intermediair?

1. Veerkleur kip en beharing bladeren
2. Beharing bladeren en tongrollen
3. Tongrollen en bloemkleur
4. Bloemkleur en veerkleur kip

Vier bloedgroepen A,B,AB,0

Eigenschap bepaalt door één gen, drie verschillende allelen.
-> 6 genotypen
-> 4 fenotypen

Bij co-dominantie
komen de eigenschappen 
van beide dominante allelen
tot uiting. 

12.2 Het zit in de familie

- Je kunt uitleggen wat monogeen betekend.

- Je kunt uitleggen wat een recessief overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.

- Je kunt uitleggen wat een drager is.

- Je kunt uitleggen wat een dominant overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.

Samengevat

Recessieve overerving: het ziekmakende allel is recessief 
>> bovenste afbeelding

Bij recessief overervende aandoeningen ben je drager als je één recessief
 allel hebt Aa, je bent dan niet ziek. 



Dominante overerving: het ziekmakende allel is dominant
>>  onderste afbeelding

Een man en een vrouw hebben allebei de ziekte van Huntington (dominante overerving). Ze hebben al een gezonde dochter samen gekregen. Hoe groot is de kans dat hun volgende kind ook gezond is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: H= huntington en h= gezond, want huntington is dominant.
P-generatie fenotype: huntington vrouw x huntington man.
P-generatie genotype: Hh x Hh, want ze hebben al een gezond kind, dus allebei heterozygoot.

F1 (nakomelingen) genotype: HH, Hh, Hh en hh
Antwoord: gezond kind als hh; dit is 1 op de 4, dus 25%.

Twee ouders zijn drager van een recessief overervende ziekte. Zij zijn in verwachting van een kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook drager is?

1. 100%
2. 50%
3. 25%
4. 0%

Uitleg vraag

Allelen: F= gezond en f=ziek, want recessief overervend en drager mogelijk.
P-generatie fenotype: drager x drager= heterozygoot x heterozygoot
P-generatie genotype: Ff x Ff

F1 (nakomelingen) genotype: FF, Ff, Ff en ff
Antwoord: drager als Ff; dit is 2 op de 4, dus 50%.

Aan de slag... 

Maken 12.1 16 t/m 19 + nakijken
Maken 12.2 1 t/m 7 + nakijken