Theorie - leerjaar 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Nederlands

Begrijpend lezen

Theorie 

Leerjaar 1

 2023-2024

Tekstdoelen

Informeren: je komt iets nieuws te weten.

Uitleg geven: je krijgt uitleg over hoe iets werkt of in elkaar zit

Overtuigen: je wordt overtuigd dat iemands mening de juiste is.

Overhalen: je wordt aangespoord iets te doen of te kopen.

Mening vormen: je ziet verschillende kanten van een onderwerp en kunt daarover nadenken en je mening vormen

Vermaken: je wordt vermaakt door een verhaal 

Tekstdoelen en tekstsoorten

Tekstdoel               Tekstsoort

informeren            informerende tekst

uitleg geven         uiteenzettende tekst

mening vormen  beschouwende tekst

overtuigen            betogende tekst

overhalen              activerende tekst

amuseren              amuserende tekst

Tekstsoorten en tekstvormen

Informerende tekst: nieuwsbericht, notulen, werkstuk, encyclopedietekst

Uiteenzettende tekst: schoolboektekst, handleiding, instructie, recept

Beschouwende tekst: column, ingezonden brief, weblog

Betogende tekst: recensie, column, weblog, ingezonden brief

Activerende tekst: reclame, advertentie, sollicitatiebrief

Amuserende tekst: gedicht, verhaal, roman, songtekst

Alles in 1 overzicht

Tekstdoelen

Tekstsoorten

Tekstvormen

3 soorten publiek

Breed publiek (alle leerlingen van het ATC)

Het publiek weet nog niets/bijna niets over het onderwerp.

Kleiner, gespecialiseerd publiek (brugklasleerlingen van het ATC)

Het publiek weet al iets over het onderwerp.

Een persoon, een kleine groep personen (de mentoren van H1A van het ATC) Het publiek weet al wat meer/veel over het onderwerp.

Onderwerp en deelonderwerp

Onderwerp

In één of een paar woorden waar de hele tekst over gaat.

Onderwerp: Texel

Deelonderwerp
Een onderwerp bestaat uit verschillende deelonderwerpen. 

In één of een paar woorden waar een alinea over gaat.

Deelonderwerpen: sportmiddag, vogels kijken, bonte avond, Ecomare

.

Alinea en tussenkopje

Alinea

Een deel van de tekst met een eigen deelonderwerp. Een stukje van de tekst over een deelonderwerp.

Alinea's worden van elkaar onderscheiden door witregels, door op een nieuwe regel verder te gaan, door de tekst in te laten springen.

Tussenkopje

De titel van een alinea.

3 delen van een tekst

Een tekst bestaat uit 3 delen:

• Inleiding
• Middenstuk/kern
• Slot

Teksten inleiden

Een schrijver kan zijn tekst op verschillende manieren inleiden. Soms kiest hij voor een combinatie. 

• Het onderwerp aankondigen (= vertellen waar de tekst over gaat)
• Een kort grappig of bijzonder verhaaltje (= anekdote) vertellen 
• Een of meer vragen stellen.
• De aanleiding voor het schrijven noemen (= vertellen waarom je schrijft)

Teksten afsluiten

Een schrijver kan zijn tekst op verschillende manieren afsluiten. Soms kiest hij voor een combinatie.

• Conclusie
• Samenvatting
• Advies

Alles in 1 overzicht.

Functie titel, inleiding en slot

Functie van de titel: de lezer nieuwsgierig maken en/of het onderwerp van de tekst noemen

Functie van de inleiding: de lezer nieuwsgierig maken 

Functie van het slot: de tekst afsluiten

Opbouw van een alinea

Een alinea bestaat uit 2 delen: de kernzin en de uitwerking van de kernzin

Kernzin: de belangrijkste zin van een alinea (met daarin de belangrijkste  mededeling van de alinea), meestal de 1e of laatste zin van de alinea

De kernzin wordt uitgewerkt door middel van: voorbeelden of een toelichting

Hoofdzaken en bijzaken

Hoofdzaken

De belangrijkste zaken in een tekst. Bijvoorbeeld de kernzinnen. 

Bijzaken

Minder belangrijke zaken als uitleg, toelichting en voorbeelden. 

Oriënterend lezen

Wanneer? 

Als je snel wilt weten wat het tekstdoel van een tekst is en over welk onderwerp een tekst gaat. 

Wat doe je als je oriënterend leest?

• Je bekijkt de titel, de tussenkopjes en de bronvermelding.
• Je leest de eerste zinnen en de laatste zinnen.
• Je bekijkt de anders gedrukte woorden en eventuele afbeeldingen.
  

Globaal lezen

Je kunt teksten op verschillende manieren lezen. 

Je weet al wat oriënterend lezen is. 

Daarnaast kun je een tekst globaal en intensief lezen.

Als je een tekst globaal leest, wil je weten wat:

• de hoofdzaken zijn

Intensief lezen

Als je een tekst intensief leest, wil je weten wat:

• het onderwerp is
• de deelonderwerpen zijn
• de verbanden tussen de alinea's zijn (wat hebben ze met elkaar te maken)
• het tekstdoel is
• wat lastige woorden en zinnen betekenen

Hoofdgedachte

De hoofdgedachte van een tekst is dat wat de schrijver over het onderwerp wilde vertellen. 

De hoofdgedachte formuleer je in één zin.

Dus: de hoofdgedachte = In één zin waar de hele tekst over gaat.

Verschil feit en mening

Feit

Is waar of niet waar.

Kun je controleren.

Mening

Is wat iemand vindt. 

Kun je niet controleren

Objectieve teksten

... bevatten feiten (geen meningen)

Tekstsoorten

• informerende teksten
• uiteenzettende teksten

Subjectieve teksten

... bevatten de mening van de schrijver.

Tekstsoorten

• aansporende/activerende teksten
• overtuigende teksten