B1 voedingsstoffen + B5 gezonde voeding 2022 bvj

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Voeding & vertering

Leerdoelen

Je kent het onderscheid tussen een voedingsmiddel en een voedingsstof

Je kent de 7 groepen voedingsstoffen

Je kunt uitleggen waar de voedingsstoffen voor worden gebruikt

4.2 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Voedingsmiddelen: alles wat je eet of drinkt.

Voedingsstoffen: de bruikbare bestanddelen van  voedings-middelen. Ze kunnen dienen als bouwstof of brandstof

Voedingsmiddel of voedingsstof?

Sleep de termen naar de juiste categorie

voedingsmiddel

voedingsstof

vitamine C

sinaasappelsap

aardappel

koolhydraat

boterham

eiwit

Welke groepen van voedingsstoffen ken je?

6 groepen voedingsstoffen

koolhydraten (sachariden; binas 67F)

eiwitten (peptiden; binas 67G)

vetten (lipiden; binas 67H)

water

mineralen

vitaminen

Voedingsvezels 

om geen 

verstoppingen 

te krijgen.

Eiwitten

- Vooral bouwstof, in mindere mate ook brandstof

- Aan elkaar geschakelde aminozuren

- Er zijn 20 soorten aminozuren, waarvan 8 'essentiëel' (móet je binnen krijgen met voeding, kan je

zelf niet maken).

- Zie BINAS 67 H:

- Let op '2' onder aminozuur.

Eiwitten

- functie: vooral bouwstof; zijn nodig bij 

transport van stoffen: zie hiernaast:

overbrengen signalen (bv hormonen)

of helpen chemische reacties versnellen 

(als enzymen): 

Eiwitten

- Ook brandstof, maar niet ideaal.

- Teveel eiwit? Kan je niet opslaan! Dan maar verbranden. Dat levert NH₃ ammoniak op (giftig).

- Ook eiwitverbranding bij te weinig brandstof.

- Extreem tekort aan brandstof (dan al niet/nauwelijks lichaamsvet meer): je eigen spieren 'opeten'.

Hoeveel soorten aminozuren zijn er?

1. 8
2. 12
3. 20
4. 24

Hoeveel daarvan zijn 'niet-essentiëel?"

1. 8
2. 12
3. 20
4. 24

Koolhydraten

- Vooral brandstof, ook bouwstof (DNA en celmembranen)

Koolhydraten (zie BINAS 67F)

- Monosachariden: enkelvoudige suikers

(bv: glucose (druivensuiker), desoxyribose (in DNA))

- Disachariden: dubbele suikers
(bv: sacharose (biet-, rietsuiker) of lactose:

- Polysachariden: meervoudige suikers
(bv: amylose (zetmeel)

Speciaal polysacharide: Voedingsvezels

- Voedingsvezels worden niet verteerd.

- Voornamelijk polysachariden (bv cellulose en pectine)

- Komt uit celwanden van plantaardige voedingsmiddelen

- Bevorderen darmwerking/stoelgang

- Geven gevoel van verzadiging

- Maar 3% krijgt genoeg voedingsvezel binnen

- Sterke link met kanker: hoe meer vezel, des te beter.

Overschot koolhydraten?

- Eerst opslag in de vorm van glycogeen

Hoe verschilt amylose (zetmeel) van glycogeen qua vorm?

Overschot koolhydraten?

En glycogeenvoorraad vol in lever en spieren?

Vetopslag onder huid of rondom organen

Vetten

- Vooral brandstof, ook bouwstof:
                                                 (fosfolipiden)

- Glycerol, met daaraan drie vetzuren:

Verzadigd/onverzadigd vet

Verzadigd vet:
- Ongezond; kans op 'dichtslibben' aders. Vooral bij dierlijke vetten. Hebben geen dubbele bindingen.

Onverzadigd vet:
- Gezond. Zorgen voor daling cholesterol. Hebben één of meer dubbele bindingen.

Als ik een vetmolecuul verteer, hoeveel moleculen hou ik dan over?

1. 1
2. 2
3. 4
4. meer dan 4

Water

- Bouwstof (in lichaamscellen, cytoplasma)

- Functie als oplosmiddel, transportmiddel (bloed, lymfe).

- Bepaalt de osmotische waarde van vloeistoffen in ons lichaam (bv. bloed, lymfe)

Voor hoeveel procent bestaan wij uit water?

1. 30%
2. 60%
3. 80%
4. 95%

Mineralen

- Bouwstoffen (bv calcium in tussencelstof van beenweefsel)

- Weinig van nodig: spoorelementen ('er hoeft slechts een spoortje aanwezig te zijn in je voedsel')

- Vaak bestanddeel van enzymen of hormonen

Vitaminen

- Bouwstoffen (o.a. als bestanddeel van enzymen).

- Nodig om gezond te blijven.

- Tekort? Gebreksziekten.

- Teveel? Kan schadelijk zijn
voor de lever.

- Zie BINAS 82A

glucose is een ...

1. koolhydraat
2. vet
3. eiwit
4. voedingsvezel

het molecuul uit de afbeelding behoort tot de ...

1. sachariden
2. peptiden
3. lipiden

zowel natrium als chloride zijn ...

1. vitaminen
2. mineralen
3. voedingsvezels

het molecuul uit de afbeelding behoort tot de ...

1. sachariden
2. peptiden
3. lipiden

Een paar vragen om te checken...

Eiwitten zijn:

1. Brandstoffen
2. Bouwstoffen
3. Brandstoffen en bouwstoffen
4. aminozuren

Wat moet je eerst verteren om aan aminozuren te komen?

1. eiwitten
2. vetten
3. koolhydraten
4. mineralen

Kun je van niet-essentiële aminozuren essentiële aminozuren maken?

1. ja
2. nee

1. Monosacharide
2. Disacharide
3. Trisacharide
4. Polysacharide

Voedingsvezels zijn meestal

1. Eiwitten
2. Vetten
3. Koolhydraten
4. Mineralen

Voedingsvezels helpen bij

1. Spierwerking
2. Darmwerking
3. Zenuwstelsel
4. Bloedsomloop

Onverzadigde vetten:

1. Hebben dubbele bindingen, zijn gezond
2. Hebben dubbele bindingen, zijn ongezond
3. Geen dubbele bindingen, zijn gezond
4. Geen dubbele bindingen, zijn ongezond

Vooral brandstof

Vooral bouwstof

Alleen brandstof

Alleen bouwstof

Eiwit

Koolhydraat

Vet

Water

Mineralen

Vitaminen

4.3 gezonde voeding

BMI

4.3 Gezonde voeding

- Variatie

- Veel groente, fruit, brood

- Zo min mogelijk bewerkt 

- Eet niet meer dan nodig

- Zo min mogelijk dierlijk vet 

(zit in vlees, vis, melk, ei)

Vitaminen

Vitaminen

Vitamine A, D, E en K zijn in vet oplosbaar.

Vitamine B en C zijn in water oplosbaar (groenten kort koken

in klein laagje water)

- Vitamine A --> goed voor werking van de ogen

- Vitamine B 1 t/m 12 (in brood/granen/vlees) --> goed voor de werking van je zenuwstelsel

- Vitamine C (in groente en fruit) --> voor een goede weerstand

Vitaminen

Vitaminen

Vitamine A, D, E en K zijn in vet oplosbaar.

Vitamine B en C zijn in water oplosbaar (groenten kort koken

in klein laagje water)

- Vitamine A --> goed voor werking van de ogen

- Vitamine B 1 t/m 12 (in brood/granen/vlees) --> goed voor de werking van je zenuwstelsel

- Vitamine C (in groente en fruit) --> voor een goede weerstand

Mineralen

Mineralen
- Calcium: geeft stevigheid aan de botten en gebit
- Jodium: goede werking van de schildklier
- IJzer: bouwstof voor het bloed
- Natrium: om vocht in lichaam op peil te houden

Water

Water
- Zorgt ervoor dat de cellen de juiste vorm houden
- Zorgt voor vervoer
- Regelt de lichaamstemperatuur
- Oplosmiddel voor allerlei stoffen

Mens en voeding

Voedingsvezels

- Stimuleren de darmen

- Voorkomen opstipatie (= verstopping)

- Verminderen diarree

- Zorgen voor een verzadigd gevoel

- Zitten in volkorenbrood, volkoren graagproducten, groente, fruit en peulvruchten

Mens en voeding

Aandachtspunten vorige Schijf van 5:

- Eet gevarieerd

- Eet niet te veel

- Eet weinig of geen verzadigd vet

- Eet veel groente en fruit

- Let op de veiligheid

Mens en voeding

Aandachtspunten nieuwe schijf van 5:

- Veel volkoren

- Minder vlees en meer plantaardig

- Genoeg zuivel

- Een handje ongezouten noten

- Veel groente en fruit

- Zachte of vloeibare smeer- en bereidingsvetten

- Voldoende vocht

Einde