WRE Frysk - Eise Eisinga

• Fries
• Middelbare school
• vmbo b, k, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Wolkom 

by Frysk!

Eise Eisinga

'Frieslands briljante idioot'

1. Lesdoelen

2. Werhellingsfragen

3. Wat witst al?

4. Artikel lêze

5. Filmpke sjen mei fragen

6. Wurkblêd meitsje

7. Wurkblêd neisjen en ôfslúte

Wat dogge wy hjoed?

Lesdoelen

Oan 'e ein fan dizze les:

• Witsto wa't Eise Eisinga wie
• Witsto wat in planetarium is
• Witsto wêrom't Eise syn planetarium bouwde
• Witsto wat 'De Verlichting' ynhâldt

Der folgje no wat werhellingsfragen

Wat is 'opa en oma' in het Fries?

Wat betekent 'Dat binne ús âlden'?

Wat betekent 'freonen'?

Hoe schrijven we 'kinderen' in het Fries?

Kun jij alle dagen van de week in het Fries schrijven?

Wat witsto al oer Eise Eisinga?

Eise Eisinga:

Het zonnestelsel in een huiskamer

In 1774 vreest Friesland het einde der tijden door een voorspelling dat de aarde uit zijn baan zal worden geslingerd. Zakenman Eise Eisinga berekent dat dit niet kan en bouwt, als een echte Verlichtingsdenker, in zijn huis in Franeker een planetarium zodat iedereen zelf kan zien hoe het zonnestelsel werkt.

Wy lêze it artikel!

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

Eise Eisinga

Het planetarium van Eise Eisinga (1744-1828) is het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Eise Eisinga bouwde het in zeven jaar tijd in zijn eigen woonkamer in Franeker (Friesland). 

Kom kijken in Franeker, Friesland!

Yn hokker iuw libbe Eise Eisinga?

1. 16e iuw
2. 17e iuw
3. 18e iuw
4. 19e iuw

Watfoar twa boeken hat Eise skreaun?

1. In wiskunde- en natuerboek
2. In wiskunde- en stjerreboek
3. In stjerre- en natuarboek
4. In stjerre- en in sinneboek

Wêrom ûnstie der yn 1774 in soad ûnrêst yn Fryslân?

1. Eise fertelde de minsken dat de wrâld ferbaarne soe troch de stân fan de planeten.
2. De heit fan Eise fertelde de minsken dat de wrâld ferbaarne soe troch de stân fan de planeten.
3. Eise syn boek oer stjerrekunde soarge foar in protte opskuor.
4. De dûmny fertelde de minsken dat de wrâld ferbaarne soe troch de stân fan de planeten.

Wat wie Eise syn reaksje op dat nijs?

1. Hy boude de planeten nei.
2. Hy frege de dûmny hoe't it siet.
3. Hy ferhuze mei syn frou, om't er bang wie.
4. Hy regele syn testamint en begraffenis.

Hoe neame wy it bousel fan Eise?

1. Planetodom
2. Planetehûs
3. Planetarium
4. Miniatuerplaneten

Wat is de betsjutting fan dat wurd?

1. In planetarium is in bewegende ferzje fan de echte planeten, mar dan yn it lyts.
2. In planetarium is in tekening op papier fan de echte planeten.

Hoe âld is it planetarium fan Eise Eisinga en wurket it noch hieltyd?

1. It planetarium is 240 jier âld mar wurket net mear.
2. It planetarium is 140 jier âld en wurket noch hieltyd.
3. It planetarium is hast 240 jier âld en wurket noch hieltyd.
4. It planetarium is 40 jier âld en wurket net mear.

Filmpke sjen!

Yn watfoar gebou hat Eise syn planetarium boud?

1. Yn in museum
2. Yn in leechsteand wenhûs
3. Yn it hûs dêr't er sels yn wenne
4. Yn syn skuorre

Wat die Eise foar wurk?

1. Hy wie stjerrekundige
2. Hy wie wolkjimmer
3. Sawol A as B
4. Hy wie dûmny

Hoe soarge Eise derfoar dat syn planetarium bewege koe?

1. It planetarium waard oandreaun op stroom.
2. It planetarium waard oandreaun troch in rûndraaiend wetterrêd (in soarte fan tsjil dat rûndraait yn it wetter) achter yn ‘e tún.
3. It planetarium waard oandreaun troch radarwurk op ‘e souder fan syn hûs.
4. It planetarium waard oandreaun troch sinne-enerzjy.

Wêrom tinkst dat it Eise 7 jier koste hat om it planetarium ôf te krijen? Jou dyn eigen antwurd.

Sels oan it wurk

Wat :	Meitsje it wurkblêd
Hoe :	Meist oerlizze mei dyn buorman/buorfrou
Hulp :	Kinst dyn iPad brûke om ynformaasje op te sykjen.
Tijd :	7 minuten
Klaar :	Meist efkes wat foar dysels dwaan. We sjogge de antwurden nei 7 minuten nei.