M1: het domein

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 1

Welkom in de geschiedenisles!

Wat gaan we doen vandaag? (1)

• Lesdoelen
• Toesting
  
• Het domein 
• Opdrachten 
• Afsluiting  
  

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Kun je uitleggen wat een domein is.

• Kun je uitleggen wat een landheer was en wat hij deed.

• Kun je  vertellen welke twee soorten boeren er op domeinen werkten.

• Kun je  uitleggen wat het drieslagstelsel was.

Toetsing

• Waar bestaat de toetsing uit in periode 3?

• Week 15 --> Module 4 (monniken en ridders) zie classroom
• TW3 --> Module 5 (Steden en staten)

Onveiligheid na de val van het Romeinse Rijk

Zonder de Romeinen is het niet langer veilig in Europa:

• Groepen rovers trekken rond
• De wegen worden steeds slechter

• Steden vervallen
• Handel en nijverheid verdwijnen

                                                               gevolg

Mensen zoeken bescherming in ruil voor arbeid.

Het domein

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein.

• De leenman, bijvoorbeeld een ridder, was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een houten kasteel en soms in een grote boerderij.

Let op, kastelen in de vroege middeleeuwen waren van hout en een kasteel in die tijd was vaak niet meer dan een grote toren. Dat is dus iets anders dan de grote kastelen van steen die wij nu nog kennen.
Het kasteel was vaak op een heuvel gebouwd, dan had de leenman veel overzicht en was hij veiliger.

Het kasteel was niet meer dan een versterkte wachttoren. Hier woonde de leenheer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden zoals bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de leenheer. De wapenuitrusting moesten ze dan zelf betalen.

De akkers van de leenheer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was.

De grote boerderij (hoeve) is van de leenheer. Hier woonde de leenheer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast de boerderij woonden de horige boeren als er gevaar dreigde, zoals oorlog.

Bij het grote boerderij waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten de veilige muren

Het domein was eigendom van de heer die daar met zijn horigen woonde. Het domein was een dorp dat helemaal voor zichzelf kon zorgen, zij hadden dus niemand anders nodig (autarkisch).

Op het domein waren de huizen van hout gemaakt. Het enige gebouw dat van steen gebouwd was, was de kerk. Geloof was voor de mensen in de middeleeuwen namelijk erg belangrijk en ik Europa was bijna iedereen christelijk.

Wat is de oorzaak dat veel mensen bescherming zochten bij een lokale heer?

Havo opdracht: wat heb je nodig in op een domein om autarkisch (zelfvoorzienend) te zijn?

Het drieslagstelsel

• Als landbouwgrond elk jaar wordt gebruikt, dan wordt de grond onvruchtbaar, waardoor de oogst steeds minder wordt.
  

• Met het drieslagstelsel werd de grond verdeeld in drie stukken,
  waarbij elk jaar één stuk grond niet gebruikt werd (braak).  

• Hierdoor kon de grond herstellen en werd de opbrengst hoger. Een belangrijke verandering dus!

Braak

🐄

Zomergraan

🏖

Hoe werkt het drieslagstelsel?

Jaar 1 

Jaar 2 

Jaar 3 

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Het land werd in drie stukken verdeeld. Ieder jaar was er een stuk waarop zomergraan werd verbouwd, een stuk waar wintergraan op werd verbouwd en een stuk dat braak lag.

Waarom maakte middeleeuwse boeren gebruik van het drieslagstelsel?

1. Dit zou voorkomen dat er insecten zoals luizen de oogsten opaten.
2. Dit werd verplicht door de leenheer, dit moesten de boeren wel doen.
3. Zo kon een stukje grond een jaar herstellen, de opbrengsten waren hierdoor hoger.
4. Dit was traditie en werd al jaren gedaan, mensen zagen geen reden om hiermee te stoppen.

Veel plichten, 
weinig rechten

• Iedereen op het domein van de leenman hoorde bij het domein.
  
  
• De boeren werden horigen van de leenman: ze moesten gehoorzaam zijn en waren zijn eigendom.
  
  
• Moesten: 

1. Om op de grond van de leenman te  wonen, 
2. moest je pacht (belasting) betalen.
3. De horigen waren ook verplicht om herendiensten (klusjes) te doen.
4. Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen.

Herendiensten

• Werken op het land van de heer
• het onderhouden van wegen en hekken
• Kappen van bomen
• Vechten als soldaat

Vrije boeren

• Vrije boeren hadden zelf land in bezit. 

• Hoefden geen pacht te betalen, maar moesten wel zichzelf beschermen. 

• Vrije boeren 'verkochten' zichzelf aan de leenman om bescherming te krijgen, ze werden horigen. Zij extra grond pachten van de heer. 

• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrij persoon.... maar waar ga je heen?

Teken het domein

1. Je bedenkt wat er allemaal nodig is op een domein. Dus: aan welke eisen moet een domein voldoen om een domein te kunnen zijn? 

• Gebruik hierbij je bronnen die je gekregen hebt. Onderstreep alles wat op of om het domein aanwezig moet zijn.
  

2. Schrijf hierover een overzicht (zie stencil).

3. Teken een middeleeuws domein. Gebruik daarvoor het het laatste A4 papiertje van je stencil  dat je gekregen hebt. 

• Dit doe je in de vorm van een plattegrond met een legenda.
  

Hints: eten, drinken, kleding, huizen, warmte, gereedschappen, beroepen, indeling, etc.  

Een domein bestond uit een grote boerderij/ houten toren waarin de leenman woonde. Daaromheen waren de huizen van de horigen en andere arbeiders. Om het domein was vaak een muur gebouwd met daaromheen weer een gracht, dit zorgde ervoor dat de bewonders zich veilig konden terugtrekken bij een aanval.
Buiten de muren was de landbouwgrond en graasden de dieren.

Fijne dag!