B5

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Neem je laptop en boek blz. 120 voor je

In welk gedeelte van de huid liggen de zintuigen?

1. Kiemlaag
2. Lederhuid
3. Opperhuid
4. Hoornlaag

In welk gedeelte van het oor liggen de gehoorzintuigen?

1. Slakkenhuis
2. Trommelvlies
3. Gehoorbeentjes
4. Buis van Eustachius

Wat verbind de trommelholte met de keelholte?

1. Slakkenhuis
2. Gehoorgang
3. Buis van Eustachius
4. Oorschelp

Wat is de functie van het netvlies?

1. Het geeft bescherming aan het oog
2. Het vangt lichtprikkels op en zet deze om in impulsen
3. Het geleidt de impulsen naar de hersenen
4. Hierdoor lopen de bloedvaten van het oog

Geef de onderdelen van het centrale zenuwstelsel

1. Hersenen, ruggenmerg, zenuwen
2. Hersenen, ruggenmerg
3. Hersenen

Bouw zenuwstelsel

De bouw van het zenuwstelsel

• Centrale zenuwstelsel (CZ): hersenen en ruggenmerg.
  
  
• Zenuwen:
  Verbinden CZ met alle lichaamsdelen.

Zenuw(cellen)

Cellichaam ligt in of vlakbij centrale zenuwstelsel (ruggenmerg en hersenen)

Uitlopers: geleiden impulsen naar het cellichaam toe of af.

Alle uitlopers liggen bij elkaar = zenuw

Tussen de uitlopers isolatielaagje: geleiding

Om de zenuw ligt een laag bescherming

Thema 5 Waarneming, gedrag en regeling

B1 Je omgeving waarnemen

B2 Voelen, ruiken en  proeven

B3 Horen en zien

B4 Het zenuwstelsel

B5 Gedrag

B6 Regeling

Basisstof 5 Gedrag

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen wat gedrag is.

- Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald.

- Je kunt het verschil benoemen tussen observatie en interpretatie.

Gedrag

- Bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen

- Bijv. jagen of koken

- Handeling          effect        handelingen = gedragsketen

Gedragsketen

Handeling

Wat is een voorbeeld van een gedragsketen?

1. Jezelf aankleden voor het voetbal
2. Remmen met je fiets
3. Groente snijden voor de groentensoep
4. De lamp aanzetten in een donkere kamer

Waardoor wordt gedrag bepaald?

Gedrag wordt bepaald door prikkels en motivatie

- Prikkel = invloed uit de omgeving

- Inwendige en uitwendige prikkels

Inwendig	Uitwendig
Honger/ dorst	Bericht op je telefoon
Hormonen voor voortplanting	Je ziet een vriend(in) op straat
Een volle blaas	Een hete pan

Motivatie = bereidheid om te reageren op een prikkel

Reageren

Zintuigen reageren op prikkels door impulsen naar de hersenen te sturen.

Bij het reageren sturen de hersenen een impuls naar de spieren. 

Het pakken van een frietje = respons (reactie op een prikkel)

Motivatie

Motivatie = de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag. 

Als je veel hebt gegeten, is je motivatie om te eten laag. 

De prikkel "ruiken van friet" leidt dan niet tot eetgedrag. 

Bij honger is je motivatie om te eten hoog. 

Dan leidt de prikkel wel tot een respons. 

Waar komt gedrag vandaag? 

Maak het schema compleet

Prikkels

Motivatie

Respons (gedrag)

Gedrag: aangeboren vs. aangeleerd

Aangeboren gedrag

• Gedrag dat een kind of dier uit zichzelf vertoont (instinct)
• Bijv. trappelend kievitskuiken en pasgeboren kalf

Gedrag: aangeboren vs. aangeleerd

Aangeleerd gedrag

• Gedrag dat door soortgenoten of mensen is aangeleerd
• Bijv. trucjes bij een hond

01:00

Is dit een voorbeeld van aangeboren of aangeleerd gedrag?

Aangeboren

Aangeleerd

01:19

Wat is hier de uitwendige prikkel voor het kuiken?

1. De aanwezigheid van moedermeeuw
2. Het bedelen van de andere kuikens
3. Honger
4. De snavel van de moeder

02:46

Bij welke snavel is de motivatie om te pikken het grootste?

1. Gele snavel
2. Gele snavel met rode stip

Hieronder staan voorbeelden van gedrag. 

Is er sprake van aangeboren  of  aangeleerd gedrag? 

aangeboren gedrag

 aangeleerd gedrag

Een baby zuigt melk bij de moeder.

Een hond zwemt.

Een kat gebruikt een kattenluikje om naar binnen en naar buiten te gaan.

Een kat rent achter een muis aan.

Een meisje speelt gitaar.

Een papegaai zegt "hallo".

Sociaal gedrag

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag noem je een signaal

Handeling van een dier/ mens is een prikkel (dus signaal) voor de handeling van een soortgenoot (respons/ reactie)

Gedrag van mensen

Mensen denken na over hun gedrag en ze beoordelen het gedrag van anderen. Dieren doen dat niet.

Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden in het leven:

Eerlijkheid, respect, rechtvaardigheid, vrijheid

Normen zijn gedragsregels waarvan veel mensen vinden dat je je eraan moet houden:

Je mat niet stelen (gebaseerd op de waarde "eerlijkheid")

Signaal met meerdere betekenissen

Een hand opsteken is een signaal. Dit kan verschillende betekenissen hebben.

Je kijkt naar de situatie, de gezichtsuitdrukking en de lichaamshouding. 

Observatie en interpretatie

Het feitelijke gedrag dat je waarneemt = observatie.

"De hond beweegt zijn staart op en neer"

Wat jij DENKT dat dit gedrag betekent = interpretatie. 

"de hond is blij"

Interpretatie

De betekenis van het gedrag

Hond kwispelt staart (observatie)

=

Hond is blij

(interpretatie)

een bericht sturen met je telefoon

een kuiken kruipt uit een ei

fietsen

gelijkwaardigheid

iedereen moet zich aan de verkeersregels houden

Signaal

Aangeboren gedrag

Aangeleerd gedrag

Waarde

Norm

Zet bij het juiste vak (normen of waarden)

norm

waarde

Eerlijkheid

Je laat je vrienden nooit in de steek

Je mag je mening uiten

Vriendschap

Respect

Niet liegen tegen anderen

Elkaar laten uitpraten

Behulpzaamheid

Is het een interpretatie of een observatie?
De kat is moe.

1. Interpretatie
2. Observatie

Is het een interpretatie of een observatie?
De hond loopt mank.

1. Interpretatie
2. Observatie

Verwerking van de stof

Maken: opdr. 1 t/m 7 van 5.5 online (opdr. 4 in je boek)

Gebruik de theorie uit je boek 

Eerste 5 minuten iedereen stil en blz. 120 voor

Daarna eventueel fluisteren

Klaar? Werk aan je samenvattingsopdracht

Snap je er nog niks van?

Kun je geen antwoord geven op de leerdoelen van bs 5 gedrag?

Dan kun je het volgende doen:

- Bestudeer de slides van deze les + de dikgedrukte woorden/ begrippen

- Bekijk de uitleg van een andere biologiedocent (zie volgende filmpje)

- Lees blz. 120 t/m 123 in je boek en bekijk goed de afbeeldingen

Wil je nog beter worden?

Je kunt antwoord geven op de leerdoelen, maar je maakt nog wel eens een fout?

Dan kun je het volgende doen:

- Leer de begrippen uit deze les

- Bekijk de uitleg van een andere biologiedocent

Om te checken of je het dan goed hebt begrepen, maak je:
- Test jezelf van bs 5 (5.5 Gedrag)

Ik snap het, maar ik wil meer weten!

Kun je makkelijk de leerdoelen uitleggen en heb je een goede score voor de test jezelf 5.5 Gedrag?

Hier een interessant filmpje met het idee om juist gedrag te belonen in China. Welke begrippen komen in dit filmpje terug?