Andere vormen van overerving

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Andere vormen van overerving

Wat gaan we doen?

Check

Leerdoelen

Uitleg basisstof 3 

Werken aan de opdrachten

Evaluatie leerdoelen

Leerdoelen

Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen autosomale en X-chromosomale overerving, en je kunt kruisingen uitvoeren met X-chromosomale eigenschappen.

Je kunt uit een stamboom bepalen of een eigenschap (autosomaal) recessief of dominant

overerft.

Je kunt kruisingen uitvoeren met multipele en met letale allelen.

de stof met de erfelijke informatie

een verandering in de erfelijke informatie

proces waarbij een cel zich opsplitst in twee nieuwe cellen

ontstaan van nieuw organisme met eigen genotype vanuit uit twee geslachtscellen met ieder hun eigen enkelvoudige genen

de zichtbare erfelijke eigenschappen

alle informatie over de erfelijke eigenschappen

een stukje van een chromosoom (of een stukje DNA) met informatie over één erfelijke eigenschap

een draad van DNA waarin de informatie van meerdere erfelijke eigenschappen zit

Dat wat je van je ouders aan eigenschappen hebt meegekregen

erfelijkheid

genotype

fenotype

chromosoom

gen

DNA

celdeling

geslachtelijke voortplanting

mutatie

Autosomen/ geslachtschromosomen

Geslachtschromosomen: chromosomenpaar dat het geslacht bepaalt (XX en XY).

Autosomen: alle andere chromosomen.

Karyogram van een mens

X-chromosomale overerving

X-chromosomale overerving

Bij X-chromosomale overerving erft de eigenschap over via de X-chromosoom. 

Een vrouw heeft 2 X-chromosomen, dus een homozygoot heeft X^AX^A of X^aX^a

 Een vrouwlijke heterozygoot (X^AX^a) kan draagster zijn van een recessieve eigenschap.

X-chromosomale overerving

Hemofilie = X^a

Geen hemofilie = X^A

We kruisen een zieke vrouw met 

een gezonde man.

Hoe schrijf je dat op?

Wie zijn er ziek?

X-chromosomale overerving

Even oefenen

Bij mensen is het allel voor kleurenblindheid recessief en X-chromosomaal. 

Een kleurenblinde vrouw krijgt een kind van een kleurenziende man. 

Hoeveel kans hebben zij op een kleurenblind kind?

Schrijf eerst de genotypen op!

Verdeel ze over de geslachtscellen

Vul het kruisingsschema in.

Autosomaal recessief / autosomaal dominant 

(2 fenotypen): allelen A en a 

Afwijking is autosomaal recessief: 

--> bij heterozygoot genotype, geen afwijkend fenotype.

Afwijking is autosomaal dominant:

--> in heterozygoot genotype, wel afwijkend fenotype.

Is een van je ouders besmet, dan heb je 50% kans dat je het krijgt.

                       

X-chromosomaal (meestal) als:

• Als vader dominant is voor een eigenschap dan heeft hij alleen dominante dochters.
• Als moeder recessief is voor een eigenschap dan heeft zij alleen recessieve zonen.

Autosomaal als:

• Als vader dominant is en recessieve dochters heeft, erft de eigenschap autosomaal over.
• Als moeder recessief is en dominante zonen heeft, erft de eigenschap autosomaal over.

Even oefenen

Is deze aandoening

a. autosomaal dominant? 

b. autosomaal recessief? 

c. X-chromosomaal dominant? 

d. X-chromosomaal recessief? 

Yes / No ? Waarom?

Multipele allelen

Tot nu hebben we gekeken naar eigenschappen met 2 allelen.

Sommige eigenschappen kunnen uit 3 of meer allelen bestaan: multipele allelen

Bloedgroepen

4 Bloedgroepen

3 verschillende allelen

Multiple allelen opdrachtje

Een heterozygote met bloedgroep A kruist met iemand met bloedgroep O. 

Wat zijn de genotypes/fenotypes van de kinderen van deze personen?

- maak een kruisingsschema

- vergelijk je uitwerking met die van je buurman

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep O

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Letale factoren

Letale factoren

Een letale factor is een allel dat ervoor zorgt dat een homozygoot individu niet levensvatbaar is.

--> andere verhouding van de fenotypes (2:1)

    Oefening

Bij kanaries is het allel voor een kuif (K) dominant over het allel voor het ontbreken van een kuif (k). Het allel K bevat een letale factor, d.w.z. kanaries met het homozygote genotype KK sterven in een vroeg embryonaal stadium. 

Twee kuifkanaries paren met elkaar. 

Welke fenotypen verwacht je in de F1 en in welke verhouding?

Aan het werk

Maken opdrachten 23 t/m 30

Kan je NU?

uitleggen wat het verschil is tussen autosomale en X-chromosomale overerving, en je kunt kruisingen uitvoeren met X-chromosomale eigenschappen?

uit een stamboom bepalen of een eigenschap (autosomaal) recessief of dominant

overerft?

kruisingen uitvoeren met multipele en met letale allelen?

Opdracht

1. Maak een schets.

 2. Geef de erfelijke eigenschappen een letter..

3. Bepaal wat is dominant en wat is recessief. 

4. Bepaal of de eigenschap geslachtsgebonden of autosomaal is.

Vraag 2

Lethale factoren

Oefenvraag: 

De erfelijke aandoening Orioplastecie erft autosomaal dominant over. 

Het allel voor Orioplastecie is een lethale factor. 

Twee heterozygote ouders krijgen 9 kinderen. 

Hoeveel kinderen zijn heterozygoot verwacht je?