8.5 De sociale kwestie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Burgers en stoommachines

8

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

5 - De sociale kwestie

h2 les 1

Historisch denken

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

h2 les 1

Historisch denken

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

Het verhaal van Emmeline Pankhurst

Op 21 mei 1914 werd in Londen een kleine, elegante dame door een grote politieman weggedragen bij Buckingham Palace. De vrouw was de wereldberoemde feministe Emmeline Pankhurst, die had geprobeerd het koninklijk paleis binnen te dringen. Pankhurst (1858-1928) kwam uit de gegoede burgerij. Haar ouders hadden actiegevoerd tegen de slavernij in de VS. Ze zei dat ze na de emancipatie van de slaven de emancipatie van vrouwen nastreefde.

In 1908 belandde ze na een actie voor het eerst in de gevangenis.

Dit leverde zo veel publiciteit op dat ze in 1909 een politieman in zijn gezicht sloeg om te zorgen dat ze opnieuw gearresteerd werd. Later leverde een hongerstaking in de gevangenis nog meer publiciteit op. De politie trad steeds ruwer tegen haar op. Ook werd ze op straat bedreigd. Daarom liet ze zich beschermen door vrouwelijke lijfwachten met honkbalknuppels. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, staakte ze haar acties. Ze riep de mannen op zich te melden voor het front, en de vrouwen om hun arbeidsplaatsen over te nemen, wat ook massaal gebeurde. Dat bleek effectiever voor het vrouwenkiesrecht dan haar gewelddadige acties.

h2 les 1

Historisch denken

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

h2 les 1

Historisch denken

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

Bron 18 Open brief van een Nederlandse feministische bond gericht aan Engelse suffragettes (maart 1913):

Het Bestuur van den Nederlandschen Bond voor Vrouwenkiesrecht, acht het zijn plicht, in het openbaar een protest tot U te richten, naar aanleiding van de door uwe leden bij voortduring gebruikte gewelddadige middelen. Wij achten deze middelen én principieel verkeerd, én in hoogste mate schadelijk voor de door U en ons voorgestane zaak van het Vrouwenkiesrecht.

Orde is de eerste eis van een beschaafden staat, en alle geweld immoreel als wapen in handen van eenieder, aan wie andere middelen ten dienste staan.

(…) Daarom zeggen wij U in naam van duizenden Nederlandsche vrouwen, die hun werk van vele jaren bedreigd zien door u, laat af van deze misdadige middelen.

Uit: M. Aerts, ‘Hollandsche vecht-suffragettes’? Een kwestie uit de geschiedenis van het Nederlandse feminisme, in: BMGN (2009).

Leg met bronelementen uit welk verschil er was tussen de Britse suffragettes en Nederlandse feministen.

Leg met bronelementen uit welk verschil er was tussen de Britse suffragettes en Nederlandse feministen.

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

• Wat waren de leef- en werkomstandigheden van arbeiders?
• Welke meningsverschillen waren er over de sociale kwestie?
• Hoe werd er een begin gemaakt met de verzorgingsstaat?

Reformatie

Verlichting

Democratische revoluties

Industrialisatie

Wetenschappelijke revolutie

Humanisme

Renaissance

Sociale kwestie

Door de tijd

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

h2 les 1

De leef- en werkomstandigheden van arbeiders

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

Tijdens de industriële revolutie hadden arbeiders het zwaar:

• slechte woontoestanden in de steden
  
• ongezond en onveilig werk
  
• lage lonen
  
• kinderarbeid
  
• massaontslagen tijdens economische crisis: lange tijd van economische achteruitgang en werkloosheid
  

Wat waren de leef- en werkomstandigheden van arbeiders?

h2 les 1

Discussies

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

In de 19e eeuw ontstond discussie over de sociale kwestie: het probleem van de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders.

Conservatief Disraëli: Er moest voor de arbeiders gezorgd worden, anders werd de maatschappij bedreigd door een meedogenloze klassenstrijd.

Liberalen vonden dat arbeiders als zelfstandige individuen verantwoordelijk waren voor hun eigen lot.

Welke meningsverschillen waren er over de sociale kwestie?

De schrijver Charles Dickens liet in zijn roman Oliver Twist (1838) zien hoe onmenselijk armoede was. Het weesjongetje Oliver moest in een armenhuis de hele dag hard werken voor een klein beetje onsmakelijk voedsel. Toen het hongerige kind op een dag vroeg of hij iets meer mocht, werd hij zwaar gestraft. De weldoorvoede armenbestuurders stuurden hem weg. In Londen viel Oliver in handen van een criminele bende die hem dwong uit stelen te gaan.

h2 les 1

Discussies

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

Socialisten zagen armoede als gevolg van het kapitalisme, dat moest worden afgeschaft.

Confessionelen wezen het kapitalisme niet af, arbeiders en werkgevers moesten samen de sociale kwestie oplossen.

Linkse liberalen vonden dat de staat de sociale misstanden moest bestrijden

Welke meningsverschillen waren er over de sociale kwestie?

h2 les 1

Het begin van de verzorgingsstaat

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

De overheden gingen zwakke groepen beschermen:

• door beperking kinderarbeid, in Nederland door Kinderwetje van Van Houten, 1874
  
• staatsingrijpen in de volksgezondheid: aanleg van waterleiding en riolering in steden
  

Duitsland begon als eerste land met de opbouw van een verzorgingsstaat:

• verplichte ziektekostenverzekering
  
• verplichte verzekering voor ongevallen
  
• ouderdomspensioen (1889)
  

Hoe werd er een begin gemaakt met de verzorgingsstaat?

h2 les 1

Het begin van de verzorgingsstaat

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

Door de economische groei nam de armoede af tussen 1860 en 1900.

De sociale kwestie werd kleiner door emancipatiebewegingen in vakbonden: organisatie van werknemers.

Afdwingen bij werkgevers van

• hogere lonen
  
• betere arbeidsomstandigheden
  

Discussies over de sociale kwestie en de opkomst van emancipatiebewegingen zijn kenmerkende aspecten van de tijd van burgers en stoommachines.

Hoe werd er een begin gemaakt met de verzorgingsstaat?

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900

• Wat waren de leef- en werkomstandigheden van arbeiders?
• Welke meningsverschillen waren er over de sociale kwestie?
• Hoe werd er een begin gemaakt met de verzorgingsstaat?