7.3 Het verhaal van de fossielen 4V 2425

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

   Paragraaf 7.3 Het verhaal van de fossielen

Lesdoel 

Paragraaf 7.3 Leerdoelen 5 t/m 7:

Hoe ontstaan fossielen?

Hoe bepalen ze de ouderdom van fossielen?

Welke ontwikkelingen zijn zichtbaar in de evolutie?

Fossielen

Fossielen ontstaan door remming afbraak door micro-organismen:

• Verstening – bedekking door zand of slik (zachte delen vergaan, onder grote druk worden de harde delen versteend)
  
• Verdroging – in woestijnen
  
• Kou
  
• Lage pH en zuurstofgebrek
  
• Opsluiten in barnsteen

Hoe dieper de laag hoe ouder het fossiel.

Onderzoek

Uit fossielen kunnen onderzoekers allerlei informatie halen over het uitgestorven dier:

Hoe zag het skelet er uit (-> hoe bewoog het dier zich voort)

Uiterlijk (veren/ huid/ schubben)

Welke kleur hadden de veren? (microscoop)

Dateren van fossielen

1. Gidsfossielen – relatieve leeftijd
   
2. Isotopenonderzoek - absolute leeftijd

Gidsfossielen

Van gidsfossielen is bekend uit welke

periode ze komen.

 

-> relatieve ouderdomsbepaling.

Isotopenonderzoek

Bepalen van de absolute ouderdom van fossielen aan de hand van isotopen.

Isotopen: chemische elementen die zich chemisch hetzelfde gedragen maar met een verschillende atoommassa.

Sommige isotopen zijn radioactief en veranderen/vervallen in de loop van de jaren

C-14 methode/koolstofdatering

Koolstof kent 3 isotopen met de atoomgewichten 12, 13 en 14. C-12 en C-13 zijn stabiel, C-14 is niet stabiel (radioactief)

C-14 methode

C-14 vervalt tot Stikstof (N).

Elke 5730 jaar is de helft van de C-14 vervallen. 

De halfwaardetijd is dus 5730 jaar.

C-14 methode/ koolstofdatering

C-12, C-13 en C-14 komen in een vaste verhouding voor in de atmosfeer. Levende organismen bevatten C-12, C-13 en C-14 in diezelfde verhouding doordat koolstof steeds wordt vernieuwd.

In dode organismen verdwijnt C14 langzaam.

De standaard hoeveelheid C14 is 0,0000765%

Vraag

Een archeologe heeft een schedel van een sabeltandtijger gevonden waarvan zij de ouderdom wil weten. In het laboratorium meet ze dat de hoeveelheid C-14 precies een kwart is van die van levende dieren.

Hoe oud is de schedel?

C-14 methode/ koolstofdatering

Geschikt voor fossielen tot 60.000

jaar oud.

Hoeveelste deel van  C14 is er 

nog over na 60.000 jaar?

Andere isotopen

C-14 geschikt voor ouderdomsbepaling tot 60.000 jaar

Voor oudere fossielen worden andere isotopen gebruikt zoals Uranium.

Verwantschap

Hoe bepaal je verwantschap tussen soorten?

Homologe organen - 

overeenkomstige 

lichaamsbouw (soms andere

functie)

DNA

Homologe organen

Homoloog - divergent

Homologe organen wijzen op divergente evolutie.

Vanuit één gemeenschappelijke voorouder ontstaan veel verschillende soorten.

Divergent: van elkaar af

Analoge organen

Organen met dezelfde functie

- ándere bouw

Wijzen níet op verwantschap

Waar wel op?

Analoog - convergent

Analoge organen wijzen op covergente evolutie.

Verschillende soorten ontwikkelen vergelijkbare organen.

Convergent: naar elkaar toe

Missing links

Missing links: fossiele overgangsvorm tussen organismen (bijv. van zee naar land).

7.3 Fossielen

Homologe organen: Organen met een overeenkomstige bouw bij verschillende soorten (maar niet altijd dezelfde functie), wijst op verwantschap.

Analoge organen: Organen met dezelfde functie maar andere bouw. 

Divergente evolutie: Soorten gaan steeds meer van elkaar verschillen door verschillende selectiedruk.

Convergente evolutie: In de evolutie zijn bij verschillende soorten organen met een vergelijkbare functie ontstaan.

Lesdoel 7.3 Leerdoelen

• Je beschrijft hoe fossielen ontstaan (leerdoel 5)
• Je beschrijft hoe ouderdomsbepaling van fossielen tot stand komt (leerdoel 6)
• Je legt uit wat convergente en divergente evolutie is (leerdoel 7)

HUISWERK

Opdrachten 7.3 

leerdoelen 5, 6, 7