5.4 De Opstand

H1 par 4 De Opstand

Deel 1

De Nederlanden

- De Nederlanden bestonden uit 17 staatjes (gewesten) met elk een eigen hertog of graaf

- Tussen 1515 en 1543 onder leiding van Karel V

- Karel had als hertog of graaf overal de hoogste macht, de soevereiniteit, maar dat betekende niet dat hij zomaar alles mocht beslissen

- Hij moest rekening houden met de rechten van zijn onderdanen

- Elk gewest had eigen regels, wetten en belasting en ook een eigen bestuur: De Staten

- Daarin werden steden, adel en geestelijken van het gewest vertegenwoordigd

- De steden hadden met stadrechten veel zelfstandigheid

- Karel V bestuurde de Nederlanden vanuit Brussel,

maar ook keizer van Duitsland en koning van Spanje

en vaak onderweg om oorlog te voeren

- Voor de contacten met de gewesten benoemde hij een hoge edelman als vertegenwoordiger: stadhouder

Staatsvorming en centralisatie

- Karel werkte aan staatsvorming en centralisatie in de Nederlanden

- Hij wilde de belasting omhoog voor oorlog en paleizen

- Maar wie moet er belasting betalen?

- Daarnaast wilde Karel meer centrale wetten die overal geldig waren

- Want hoe werkte dit eerst?

- In de gewesten groeide ontevredenheid over deze maatregelen

- Edelen en burgers bang dat dit schadelijk zou zijn voor hun rechten en welvaart

Filips II

- In 1555 werd Karel opgevolgd door zoon

- Filips II

- Filips ging door met centralisatiepolitiek van vader

- Nog hogere belastingen voor oorlogen

- Ook ging hij door met vervolgingen protestanten

- De meedogenloze manier waarop hij dit deed ging veel bestuurders in NL te ver

De Opstand tegen Spanje

- Wanneer Filips Brussel verliet om terug te gaan naar Spanje namen de protesten in de Nederlanden toe

- Hij kon niet meer vertrouwen op zijn plaatsvervangers (landvoogden)

- Willem van Oranje (stadhouder Holland, Zeeland en Utrecht) was voor godsdienstvrijheid en wilde protestantisme toestaan

Het smeekschrift der Edelen

- 1566 schreven een groep edelen een smeekschrift, gericht aan Margaretha van Parma

- De halfzus van Filips en landvoogdes

- Zij smeekten de vervolgingen op de calvinisten te stoppen

- Zij gaf toe en beloofde tijdelijk te stoppen met de vervolgingen

- Er ontstonden hagenpreken

De Beeldenstorm 1566

- Door de hagenpreken werden mensen aangezet de relikwieën te vernielen

- Overal in NL bestormden protestanten katholieke kerken en vernielde alle versieringen

- Toen Filips dit hoorde was hij woedend

- Hij stuurde de gevreesde hertog van Alva naar de Nederlanden

- De hertog van Alva trok met een groot leger richting de Nederlanden

- Hij vormde een speciale rechtbank, en legde doodstraf op aan honderden calvinisten

- Alva wilden de Nederlanders gehoorzaam maken met terreur (schrikbewind): een bestuur dat zijn onderdanen bang maakt met geweld

- Bloedraad

- Tienduizenden mensen sloegen op de vlucht

- Ook Willem van Oranje vluchtte naar Duitsland

- In Duitsland zette hij een leger op de been en viel twee jaar later 1968 de Nederlanden binnen

- De oorlog tegen Spanje was nu begonnen (Tachtigjarige Oorlog / De Opstand)

- Alva sloeg Willem van Oranje terug

- Hij moest zich terugtrekken in Duitsland

- Alva dacht onverslaanbaar te zijn

- Maar zo bleef het niet...

Wordt vervolgt 

Verdeeldheid in de Nederlanden

- De opstandelingen kregen de naam 'geuzen' (bedelaars)

- De opstandelingen gebruikten het woord geus daarna als erenaam

- Gevluchte calvinisten vormden een vloot (watergeuzen)

- Zij erkenden Van Oranje als leider

- 1572 slag bij Den Briel

- In de maanden erna openden veel Zeeuwse en Hollandse steden hun poorten voor de geuzen

- De stadsbestuurders sloten zich bij De Opstand aan en herkenden Willem van Oranje als hun leider

- Vanuit het zuiden rukten legers van Alva op

- Slag bij Naarden

- Deze terreur leidde ertoe dat andere steden zich absoluut niet wilde overgeven

- Alkmaar, Leiden en Alkmaar werden belegerd maar hielden het maandenlang vol

- Leids Ontzet

- In Leiden en Alkmaar wonnen de geuzen

- Filips zijn geld raakte op

- Hij kon soldaten niet meer doorbetalen

- Hierdoor konden geuzen meer terrein winnen

Unie van Atrecht

- Drie zuidelijke gewesten sloten zich aan bij de Spanjaarden

Unie van Utrecht

- Daarna vormden de opstandige gewesten ook een bond (opstandelingen)

Nederland wordt onafhankelijk

- In 1580 beloofde Filips een hoge beloning voor degene die Willem van Oranje zou vermoorden

- Vogelvrij

- Vlucht naar Delft

- Als reactie hierop zette de Unie van Utrecht Filips officieel af als vorst 

- Dat was het begin van Nederlandse onafhankelijkheid

Plakkaat (Acte) van Verlatinghe

Unie van Utrecht zet Filips officieel af als vorst

- In 1584 werd Willem van Oranje vermoord door Balthasar Gerards

- Jaar later namen Spanjaarden Antwerpen in (grootste en rijkste stad van NL-en)

- In noorden hielden opstandelingen stand

- 1581 Acte van Verlatinghe

- In 1588 stichtten zij Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

- Ze benoemden zoon van Willem als stadhouder (Maurits van Oranje)

- Stadhouder was vanaf nu een titel voor militaire leider van de Republiek

- Oorlog tussen Republiek en Spanje ging nog lang door 

- In 1648 sloten ze vrede (Vrede van Münster)