PO - Pittige Gesprekken

• Burgerschap
• Mens & Maatschappij
• +1
• Basisschool
• Groep 5-8

Introductie

Een veilige leeromgeving begint bij contact maken met elkaar, je openstellen voor de ander en het met elkaar over verschillen kunnen hebben. Maar hoe doe je dat? Hoe zorg je ervoor dat iedereen luistert naar elkaar, oordelen uitstelt, elkaar begrijpt en meningen respecteert, juist als het het gaat om gevoelige thema’s en lastige onderwerpen? Er zijn veel onderwerpen die voor spanning in de klas kunnen zorgen. Soms speelt er zich van alles af in de wereld en komen nieuwsberichten en meningen binnen no-time je klaslokaal binnenvallen. Soms zijn er onderwerpen die niet zozeer actueel zijn, maar gewoon ingewikkeld. Hoe zorg je ervoor dat de argumenten niet door het lokaal vliegen als je het wil hebben over bijvoorbeeld pesten, Donald Trump, schelden met ziektes of radicalisering? Deze lesbrief is een handleiding voor een goed gesprek. Het biedt een stappenplan voor veilige en inhoudelijke (kring)gesprekken waar iedereen op z’n eigen manier aan mee kan doen. Met behulp van deze aanpak werk je toe naar een klassituatie waarin je leerlingen een open en constructief gesprek met elkaar kunnen voeren. kerndoelen: 1, 3, 37 en 38

Instructies

In deze les start je een gesprek als oefening. Het hoeft nog geen moeilijk onderwerp te zijn. Als er later lastige topics aan de orde komen heb je een basis gelegd om ook deze op dezelfde manier te bepreken. Het gesprek voer je steeds in drie stappen. Er wordt tijdens de stappen een aantal opties gegeven om aan het werk te gaan, zodat je kan variëren en kiezen wat het beste bij jouw groep en het onderwerp past. 

Veel Succes!   

* EXTRA 

Wil je meer tijd besteden aan een onderwerp? Kies dan een opdracht met bijbehorende werkvorm uit de bijlage. Je zet deze opdracht in tussen stap 2 en 3: op dit punt heb je met je leerlingen besproken over welk onderwerp je het gaat hebben, maar moet het ‘echte’ gesprek nog worden gevoerd. Je kunt er ook voor kiezen om de opdracht ná het gesprek te gebruiken om het verder uit te diepen – of allebei! 

Burgerschap
Met deze les werk je aan de volgende actuele burgerschapskerndoelen:

• Kerndoel 1. Veilige schoolcultuur:
• Zorgen voor een veilige schoolomgeving met aandacht voor diversiteit en inclusie.
• Aanbieden van activiteiten die de betekenis van democratische waarden laten zien.
  
• Stimuleren van kritische denkvaardigheden, morele en ethische oordeelsvorming en het offline en online respectvol communiceren daarover.
• Samen met leerlingen vormgeven van een democratische cultuur.
• Aandacht besteden aan actualiteit en maatschappelijke vraagstukken in samenhang met verschillende leergebieden.
  

• Kerndoel 2. Diversiteit:
• In gedrag rekening houden met ervaringen en perspectieven van anderen.

• Kerndoel 3. Democratische waarden:
• Verkennen van de grenzen van vrijheid, gelijkheid en solidariteit
  
• Verkennen op basis van morele en ethische perspectieven wat rechtvaardigheid en verantwoordelijk handelen betekent voor jezelf.
• Afwegen hoe het eigen handelen effect heeft op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst.

•  Kerndoel 4. Maatschappelijke betrokkenheid:
• Benoemen en waarderen van de eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties.

• Kerndoel 6. Maatschappelijke vraagstukken:
• Uitdrukken van persoonlijke idealen en opvattingen.
• Reflecteren hoe de eigen identiteit en waarden het handelen kunnen beïnvloeden.

Werkbladen

PO_Werkblad_PittigeGesprekken.jpg

Klassenafspraken

Hebben jullie al een set klassenafspraken of dialoogafspraken gemaakt? Perfect! Haal deze erbij. Zo niet, dan kan het handig zijn om eerst de les Pittige Gesprekken te doen.

Het is belangrijk om afspraken te maken over hoe je in de klas met elkaars mening omgaat. Er zijn namelijk altijd verschillen, zowel bij kleine als bij grote onderwerpen.

Het is daarbij belangrijk dat je je altijd bewust bent van je eigen standpunt en openstaat voor mening van de ander. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar het is soms nog knap lastig. Het vormen en uiten van een mening is geen wedstrijdje ‘meeste stemmen gelden’. Er is altijd ruimte voor verschillende meningen.

Naar elkaar luisteren, elkaar begrijpen, maar het helemaal niet eens zijn… dat kan!

Hoe? Maak afspraken over:

• Elkaar uit laten praten.
• Hoe luisteren we naar elkaar?
• Op je beurt wachten.
• Wat doen we als iemand echt even heel kwaad wordt?
• Hoe voegen we de mening van de iets meer verlegen klasgenoten toe?
• Wat gebeurt er als iemand zich niet aan de afspraken houdt?

KLASSIKAAL 

STAP 1: Afspraken maken

Leg de leerlingen uit dat je afspraken wilt maken over groepsgesprekken. Hoe willen we met elkaar omgaan is het uitgangspunt. Vertel de leerlingen dat het belangrijk is dat er altijd zoveel mogelijk leerlingen aan het gesprek mee durven te doen - dus niet steeds dezelfde leerlingen aan het woord!  

KLASSIKAAL

Waarom zeggen sommigen niks tijdens een discussie?

Stel de leerlingen de vraag: "waarom zeggen sommigen niks tijdens een discussie?" Begeleid dit gesprek. Als leerkracht heb je hier altijd een bepalende rol in: het belangrijkste bij stap 1 is dat je afspraken maakt met je leerlingen en hen daaraan houdt. Jij bent de gesprekleider en geeft daarmee het goede voorbeeld.

Wees eerlijk, laat jezelf zien, respecteer meningen en gevoelens van je leerlingen, hoe verschillend deze soms ook zijn.

KLASSIKAAL  

Maak met je klas afspraken hoe je in de klas met elkaars mening omgaat. Leg de leerlingen uit dat er altijd verschillen zijn: zowel bij kleine als bij grote onderwerpen. Belangrijk is dat je je altijd bewust bent van je eigen standpunt en open staat voor andere meningen.

Dat lijkt vanzelfsprekend, maar is soms nog knap lastig. Vertel de leerlingen dat wat jij vindt, niet per se hoeft te zijn wat de ander ook vindt, zélfs niet als al je vrienden het met je eens zijn! Het vormen en uiten van een mening is geen wedstrijdje ‘meeste stemmen gelden’: er moet ruimte zijn voor verschillende meningen. Naar elkaar luisteren, elkaar begrijpen maar het helemaal niet eens zijn… dat kan!

in tweetallen

IN TWEETALLEN 

Deel de werkbladen uit.

Laat leerlingen in tweetallen nadenken over wat belangrijk is tijdens klassengesprekken. Elkaar uit laten praten? Op je beurt wachten? Wat doen we als iemand heel kwaad wordt? En wat gebeurt er als iemand zich niet aan de afspraken houdt? Mag je wat je wilt zeggen ook opschrijven en dit anoniem delen met je klas? Laat de duo’s opschrijven wat zij belangrijk vinden op het werkblad bij stap 1.

in viertallen

VIERTALLEN 

Koppel ieder duo aan een ander duo. Laat ze hun uitkomsten vergelijken. Uiteindelijk kiest het viertal de vier belangrijkste afspraken. Noteer deze op het werkblad bij stap 2.

KLASSIKAAL

Bespreek de afspraken klassikaal als volgt: laat ieder groepje één afspraak opnoemen en uitleggen waarom deze afspraak belangrijk is. Is de afspraak al genoemd? Dan noemen ze een andere afspraak. Schrijf de afspraken op het bord. Als alle groepjes geweest zijn controleer je of er belangrijke afspraken missen. Is iedereen het eens met deze lijst? Laat de leerlingen deze dan opschrijven bij stap 3.

Dan zijn jullie ready to go! Laat de moeilijke onderwerpen maar komen!  

Behandel de ander zoals de ander behandeld wil worden!

KLASSIKAAL

STAP 2: Een Onderwerp 

Nu de afspraken gemaakt zijn kun je als het goed is ieder mogelijk onderwerp introduceren. Dit ga je nu oefenen. Vaak speelt er wel een specifiek onderwerp, of ligt er iets gevoelig in de klas. 

Kies als eerste onderwerp om gezamenlijk te bespreken iets waar je je als leerkracht veilig bij voelt. Sommige onderwerpen maken veel los in de klas, bij andere onderwerpen blijkt er eigenlijk niet veel aan de hand te zijn. Laat je leerlingen altijd even razen in het begin als dat nodig is, max. vijf minuten (zet eventueel een timer die ze kunnen zien) en begin daarna met het gesprek. Benadruk voor je start met het gesprek nogmaals dat het een voorwaarde is om rekening te houden met elkaar en elkaars mening. Behandel de ander zoals de ander behandeld wil worden!

Na deze oefening ben je eigenlijk voorbereid op alle moeilijke onderwerpen die de klas binnen kunnen komen. Als het gaat het over homoseksualiteit, religieuze diversiteit of een recente aanslag houd je je leerlingen aan de afspraken en kun je met elkaar in dialoog. 

LET OP: Als je denkt dat er leerlingen in de groep zijn waarbij het onderwerp heel gevoelig ligt hou je deze extra in de gaten tijdens het gesprek, maar omzeil het onderwerp niet. Geef de leerlingen tijdens het gesprek geen beurt als ze zich terugtrekken maar zoek na afloop even persoonlijk contact en vraag hoe ze zich voelen bij dit onderwerp. Eventueel kun je een vervolggesprek met je klas plannen als je merkt dat het onderwerp veel heeft losgemaakt.

>> Hier kun je de opdracht(en) met één van de bijbehorende werkvormen inzetten <<

KLASSIKAAL

STAP 3: Gesprek 

Aan de hand van de gemaakte afspraken ga je met de klas een gesprek voeren over een ‘moeilijk’ of ‘beladen’ onderwerp. Jij als leerkracht kiest dit onderwerp. Kies iets waar je zelf goed mee om kan gaan maar waarvan je weet dat er veel verschil van mening over bestaat in de klas. Je kunt het onderwerp introduceren door middel van een stelling of een vraag. Bijvoorbeeld: “Je mag soms iemand buitensluiten.” Hiermee geef je meteen richting aan het gesprek: leerlingen zijn voor of tegen. Let op: in sommige gevallen kan een stelling of vraag juist voor verdeling in de groep zorgen. Jij kent je leerlingen het best. Kies op basis daarvan de stelling. 

Geef jouw eigen mening pas aan het einde van het gesprek, tenzij er vanuit de klas naar gevraagd wordt. Rond altijd af door te zeggen dat het goed is om over moeilijke dingen te praten: je leert daardoor je eigen mening verwoorden, stelt je mening misschien wel bij en leert je klasgenoten beter kennen. 

TIP 1: Je kunt leerlingen ook in een andere vorm met elkaar in gesprek laten gaan: 

• Duo’s: Leerlingen vertellen elkaar wat ze vinden. Daarna gaan ze samen zitten met een ander duo. Ze vertellen het verhaal van degene met wie ze hebben samengewerkt aan de twee anderen.
• Gesprekskring: om de beurt mag je je verhaal doen. Mag de rest reageren? 
• Speeddaten: leerlingen wisselen om de paar minuten van gesprekspartner. Doe bij deze werkvorm zelf ook mee.

TIP 2:  Als je ‘overvallen’ wordt door een onderwerp dat speelt in de klas, kun je op de rem trappen en een geschikt moment kiezen voor het gesprek hierover. Maar soms moet je als leerkracht het ijzer smeden als het heet is en moeten andere taken even wachten.  

>> Ook hier kun je de opdracht(en) met één van de bijbehorende werkvormen inzetten. Ga daarna nog een keer met je klas in gesprek. <<