Hoofdstuk 1: Zuid-Amerika: continent van extremen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Zuid-Amerika

Hoofdstuk 1: Continent van extremen

Paragraaf 1.1. Ligging

Leerdoelen:

• Wat zijn de topografische kenmerken van ZA?
• Welke natuurlijke regio's zijn er in ZA en wat zijn hun kenmerken?
• Welke beelden leven er bij mensen over ZA?

Zuid-Amerika is een uitgestrekt continent met veel verschillende klimaten.

Maak opdracht 3 en 4 op bladzijde 8.

Wat is de breedteligging van Zuid-Amerika?

Geomorfologie

1. Andes-gebergte aan de Pacifische kant; langgerekt hooggebergte met aantal toppen boven de 6000 m;

2. Laagland ten oosten van de Andes; laaglandgebieden van de Orinoco, Amazone en Paraguay/Paraná. Hoogte onder de 500 m.

Geomorfologie

3. Guyana en Braziliaans hoogland (gescheiden door de Amazone): omvangrijke geologische continentale schilden; maximale hoogten 3000 m.

4. Plateau van Patagonië: langgerekt plateau vari:erend van 500 m in het oosten en 1500 m. in het westen.

Waaraan denk je bij Z-Amerika?

Teken uit je hoofd Nederland en upload de foto in deze opdracht.

Bij een stereotiep beeld is er sprake van een vastliggend algemeent beeld over een gebied over personen.

Perceptie beinvloedt dit stereotiepe beeld.

Een mental map is de uitdrukking van subjectieve beelden van een gebied.

Een geografisch beeld geeft een beschrijving van de ligging met gebiedskenmerken, bevolkingskenmerken en de relaties van een gebied.

Paragraaf 1.2. Ongekende natuur

Leerdoelen:

• Kimaten en El Niño;
• Natuurlijke vegetatie;
• Kenmerken van de rivierbekkens en het klimaat.

Z-Amerika is een langwerpig continent; door die ligging valt een groot gedeelte van dit continent in de tropisch luchtstreek.

De ITCZ heeft ook een grote invloed. 

ITCZ in Zuid-Amerika

• Wat is de ITCZ?
• Waar ligt het ITCZ in juli en augustus?
• Waar ligt het ITCZ in januari?
• Waarom zorgt het ITCZ voor het voorkomen van tropische klimaten met één of twee natte en droge perioden per jaar?

Klimaten in oostelijk Z-Amerika

• Grootste deel onder invloed van Atlantische Oceaan;
• Atlantische oceaan zorgt voor vochtige aanlandige wind en zuidwaarts gerichte warme Braziliëstroom;
• Vochtige ZO-Passaat zorgt voor veel stuwingsregens aan de loefzijde van het kustgebergte in Brazilië (Serra do Mar)
• Meer naar het noorden en zuiden ontbreekt dit gebergte waardoor vochtige-warme NOpassaat ver in het Amazonebekken kan doordringen. 

Klimaten in westelijk Z-Amerika

• Door Andes slechts smalle kuststrook in het westen onder invloed van Grote Oceaan;
• Pacifische invloed vooral door dalende lucht, koele Peru- of Humbolt Stroom en opwelling van koud zeewater uit de diepte naar boven, daardoor veel voedingsstoffen en dus visrijk
• Droge omstandigheden vanaf de evenaar tot bij de zuiderkeerkring

Klimaten in zuidelijk Z-Amerika

• Cf-klimaat dankzij zeer vochtige aanlandige westelijke winden;
• Stuwingsneerslag aan de loefzijde van de bergen;
• Brede vanaf 40 graden ZB; ontstaan van woestijnklimaat aan de lijzijde van het gebergte
• Zuiden van Patagonië polaire invloeden met gletsjers, toendra en permafrost.

0

De geofactoren

Tropische regenwouden

(Selva)

Hoge luchtvochtigheid met veel neerslag door: 
- Aanlandige wind

- Evapotranspiratie

Hoge biodiversiteit. 

Mangrove

Bos langs de atlantische kustzone dat zich heeft aangepast aan zout water.

Hiervoor is warm water nodig zonder golfslag. 

Mangrove

Atlantisch regenwoud

Uniek! 

Het groeit niet dicht bij de evenaar en is daarom uniek. 

Ontstaat met name door de vele stuwingsregens in het gebied bij de Serra Do Mar

Savanne

Ontstaan door een droge periode in de tropische zone. 

3 soorten: 

- Cerrado

- Caatinga

- Llanos

Cerrado (savanne)

Een boomsavanne met een grote biodiversiteit. 

Het landschap ziet er heel anders uit in de droge tijd vergeleken met de natte tijd.

Droge tijd --> grassen zijn droog en bruinig ook de bladeren van de bomen vallen af en verkleuren (verdord land met natuurbranden). De vegetatie heeft zich hieraan aangepast. 

Natte tijd --> Natuur bloeit weer op en kleurt groen!

Llanos

Grassavanne met hier en daar wat bomen. 

Iets minder neerslag dan bij de Cerrado en vooral te vinden in het noorden van Brazilië. 

Caatinga (savanne)

Ook wel doornstruiksavanne genoemd. 

Steppe-achtige savanne met 9 maanden per jaar een droge tijd. 

Met name te vinden in het noordoostelijke deel van Brazilië

Pantanal

Moerasgebied langs de grens met Bolivia en Paraguay. 

Staat tijdens de regentijd onder water. 

Door de overstromingen van de rivieren in het gebied ontstaat er een bijzonder ecosysteem. 

Latosol 
(tropische bodem)

Ondanks de vele begroeiing in het tropische regenwoud is dit een zeer onvruchtbare bodem! 

De bodem heeft nauwelijks een humuslaag door veel uitspoeling. 

Cerrado

De bodem onder de Cerrado is ook onvruchtbaar. 

Op het hoogland van Brazilië ligt veel oud en verweerd gesteente. De voedingstoffen zijn hierdoor verdwenen door de jaren heen. 

Amazone (rivier)

Amazone

Het regiem van de rivier wordt voor een groot deel bepaald door neerslag en verdamping in het gebied. 

De ITCZ beïnvloedt dit regiem dus ook!

Drie stroomgebieden

• Orinoco, Amazone Paraguay/Paraná.
• Regiem afhankelijk van ITCZ en afvoer van smeltwater;
• Amazone en Orinoco veel afvoer van sedimenten;
• Invloed van de mens door waterkrachtcentrales

Paragraaf 1.3. Een geologisch paradijs

Leerdoel:

• Welke landschappen zijn door de platentektoniek ontstaan en hoe kun je dat verklaren?

Maak een lijstje met de uitleg van de volgende begrippen uit paragraaf 1.3.:

schild, bekken, transforme breukzone, convergente breukzone, transforme breukzone, subductie, andesiet, volcanic gaps, hotspot, voorlandbekkens, tsunami

Geologie

Bekijk de kaart hiernaast en leg de legenda eenheden uit.

Wat zijn schilden?

Platentektoniek in oost en west

• Oosten: passieve marge met weinig tektonische activiteit. Door divergentie brak hier ooit Z-Amerika af van Pangea. Hierdoor ontstonden een riftzone.
•  Westen: 8500 kilometer lange subductiezone door relatieve jonge oceanische korst is er sprake van flat subduction waardoor vulkanisme ver uit de kust plaatsvindt en er een hooggebergte (Andes) ontstond. Door verschil in ouderdom niet overal subductie (volcanic gaps)

Slachtoffers

Ondanks de vele vulkanen overlijden weinig mensen aan uitbarstingen.

Waarom? Veel dunbevolkte gebieden.

Wel veel gevaar door bergstortingen, aardverschuivingen en modderstromen. Lahar november 1985 zorgde voor 23000 slachtoffers in Armero Colombia

Paragraaf 1.4. Rijkdom in de bodem

Leerdoel:

• Wat is de relatie tussen het voorkomen van ertsen, olie en gas en de geologie in Z-Amerika?

Zuid-Amerika is rijk aan fossiele energiebronnen en ertsen.

Aardolie en aardgas ontstonden door veel plankton, afsluitend gesteente (zout) en reservoirgesteente.

Ertsen in Zuid-Amerika

• Door stolling van magma (koper, lood en zink);
• Door sedimentatie (bauxiet en ijzer).

Paragraaf 1.5. Steden in Zuid-Amerika

Leerdoelen:

• Hoe verliep het proces van verstedelijking in Z-Amerika?
• Hoe zijn de tegenstellingen tussen arm en rijk zichtbaar in de megasteden?