Th4 - BS5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Thema 4 - Transport

BS4 - het bloed

begrippen BS4

bloedplasma

rode beenmerg

rode bloedcellen

hemoglobine

bloedarmoede

fibrinogeen

stollingsfactoren

fibrine

bloedserum

witte bloedcellen

leerdoelen bs 4

na deze les kun je

• de bestanddelen van bloed noemen met hun kenmerken en functies
• het proces van bloedstolling beschrijven en verklaren

Bloedplasma

Water met opgeloste stoffen en plasma-eiwitten:

- 7% plasma-eiwitten

Bijvoorbeeld fibrinogeen, wat helpt bij het stollen van je bloed

- 2% opgeloste stoffen

Klein beetje zuurstof, voedingsstoffen, hormonen, enzymen, antistoffen, koolstofdioxide en andere afvalstoffen

- 91% water

Ook: Temperatuur, pH, osmotische waarde bloed constant houden.

De vaste bestanddelen van bloed ontstaan allemaal in het beenmerg, uit stamcellen. Zie BINAS 84i

- Rode bloedcellen

- Witte bloedcellen

- Bloedplaatjes

We gaan nu verder met de bouw en functie van elk vast bestanddeel

Rode bloedcellen

- Per mm3 bloed 1.000.000 rode bloedcellen

- Geen celkern, daardoor 4 maanden in leven

- Bevatten hemoglobine

- Aanmaak van rbc in rode beenmerg gestimuleerd door hormoon EPO

EPO

Erytropoëtine is een hormoon dat wordt gemaakt door de nieren. Afhankelijk van de hoeveelheid zuurstof in de nieren maken ze meer op minder EPO. Dit zet het rode beenmerg aan tot het maken van rbc.

Hemoglobine

- Eiwitmolecuul in rbc, geeft de rode kleur aan het bloed

- Hemoglobine bevat kleine ijzerdeeltjes

- Hemoglobine vervoert zuurstof en CO2

- Bloedarmoede: onvoldoende hemoglobine in het bloed

Bloedarmoede

- Te weinig hemoglobine in je bloed, door ijzertekort

- Moe

- Hoofdpijn

- Kortademig

- Flauwvallen

sikkelcel anemie

puntmutatie

hemoglobine gen

-> rode bloedcel kan minder

zuurstof vervoeren

-> rode bloedcel kan vast komen

te zitten in de haarvaten

Bloedplaatjes

- Per mm3 bloed 300.000 bloedplaatjes

- Geen celkern, want het zijn stukjes uit elkaar gevallen cellen

- Spelen een rol bij de bloedstolling, 

Zie de volgende slide om de stappen van de bloedstolling te doorlopen in bioplek.nl

Trombose

- Bloed stolt binnen een bloedvat

- Er ontstaat een bloedprop in het bloedvat, soms sluit deze het bloedvat af

- Als de bloedprop loskomt sluit het ergens anders een bloedvat af

Thema 4 - Transport

BS5 Weefselvloeistof en lymfe

leerdoelen bs 5

na deze les kun je

• de kenmerken en functies van weefselvloeistof en lymfe noemen

begrippen BS5

weefselvloeistof

lymfevaten

lymfe

lymfesysteem

rechterlymestam

borstbuis 

lymfeknopen 

lymfeklieren

oedeem

weefselvloeistof 

door de hoge druk aan het begin van de haarvaten wordt er een deel van het bloedplasma buiten het bloedvat geperst

weefselvloeistof 

weefselvloeistof

- zit tussen de cellen

bevat: 

• zuurstof
  
• voedingsstoffen
  
• hormonen
  
• kleine plasma-eiwitten
  
• witte bloedcellen

weefselvloeistof 

via diffusie nemen de cellen de zuurstof en voedingsstoffen op

weefselvloeistof 

wat zit er NIET in:

• rode bloedcellen
• grote eiwitmoleculen

weefselvloeistof 

verder langs haarvaten: 

• minder zuurstof
• meer koolstofdioxide
• afvalproducten van de cellen
• gaat terug haarvat in of
• wordt op genomen in de lymfevaten

lymfesysteem

bevat lymfe 

= weefselvloeistof

bestaat uit

• 2 grote vaten

- rechterlymfestam

- borstbuis

• lymfeknopen/lymfeklieren

lymfeknoop

bevatten lymfocyten

= specifieke witte bloedcel

zorgt dat ziekteverwekkers 

worden opgeruimd in 

de lymfe

Onderdelen van het lymfesysteem 

Nog niet besproken: de lymfeknopen. Je kunt er twee voelen (als deze iets opgezet zijn) onder je kaak. Sommigen van jullie zijn geopereerd aan deze: de keelamandelen. Deze zijn dan blijvend ontstoken en geven klachten. 

Onderdelen van het lymfesysteem 3

Die lymfeknopen zitten op meerdere plaatsen in je lichaam, zoals je in je boek en op een eerdere slide kan zien. Lymfeknopen bevatten lymfocyten (een type witte bloedcellen) die de lymfe zuivert van ziekteverwekkers.

(Afferent is aanvoerend, efferent afvoerend in de afbeelding -->)

Onderdelen van het lymfesysteem 

Nog niet besproken: de lymfeknopen. Je kunt er twee voelen (als deze iets opgezet zijn) onder je kaak. Sommigen van jullie zijn geopereerd aan deze: de keelamandelen. Deze zijn dan blijvend ontstoken en geven klachten. 

Onderdelen van het lymfesysteem 3

Die lymfeknopen zitten op meerdere plaatsen in je lichaam, zoals je in je boek en op een eerdere slide kan zien. Lymfeknopen bevatten lymfocyten (een type witte bloedcellen) die de lymfe zuivert van ziekteverwekkers.

(Afferent is aanvoerend, efferent afvoerend in de afbeelding -->)

oedeem

ophoping van weefselvloeistof

ontstaat door:

• infectie
• wond
• verstopping van lymfesysteem

 - parasieten

• hoge bloeddruk

werking van de lymfevaten

bevatten kleppen

stroming ontstaat o.a. door

beweging van de omliggende spieren 

Hoe komt lymfe weer in de bloedbaan terecht?

1. Via de bovenste holle ader
2. Via de lymfeknopen
3. Via de rechterlymfestam en borstbuis
4. Via weefselvloeistof

Welke uitspraak(en) is (zijn) waar?
1. Lymfe wordt geproduceerd in de lymfeknopen.
2. Het lymfevatenstelsel geeft lymfe af aan het bloed.

1. Uitspraak 1
2. Uitspraak 2
3. Uitspraak 1 en 2
4. Geen van beide uitspraken

Wat is weefselvloeistof eigenlijk?

1. Hetzelfde als bloedplasma
2. Bloedplasma, maar dan zonder rode bloedcellen en grote eiwitten
3. Een soort vocht wat de cellen uitscheiden
4. Water

Wat bevindt zich op plaats P?

1. bloed
2. lymfe
3. weefselvloeistof

In welke richting stroomt de lymfe in het lymfe vat van de afbeelding?

1. De lymfe stroomt in de richting van pijl P
2. De lymfe stroomt in de richting van pijl Q
3. De stroomrichting van de lymfe is niet uit de tekening af te leiden

Wat kan er NIET in lymfe zitten?

1. Antistoffen
2. Voedingsstoffen
3. Rode bloedcellen
4. Witte bloedcellen

Welke stoffen kunnen door de wand van de haarvaten in de weefselvloeistof terecht komen?

1. eiwitten koolhydraten en vetten
2. aminozuren, glucose en eiwitten
3. aminozuren, afvalstoffen en glucose
4. aminozuren, glucose, water en zuurstof

Wat bevind zich niet in weefselvloeistof ?

1. witte bloedcellen
2. afvalstoffen
3. rode bloedcellen
4. zuurstof

huiswerk

opdracht 54 t/m 57

verdieping -> 58 + 59