11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op...

11.4 Je lijkt op... 

Herhaling

In het kort kijken we terug naar hoofdstuk: 

11.1 Man en vrouw

11.2 Bevruchting

11.3 Zwangerschap

Vanaf welk moment zijn meisjes en jongens vruchtbaar?

1. Meisjes ongeveer vanaf eerste menstruatie. Jongens hun hele leven.
2. Meisjes en jongens hun hele leven.
3. Meisjes ongeveer vanaf eerste menstruatie. Jongens vanaf hun eerste zaadlozing.
4. Jongens vanaf hun eerste zaadlozing. Meisjes hun hele leven.

Tot wanneer zijn meisjes en jongens vruchtbaar?

1. Beide tot ongeveer 50, de overgang.
2. Dat ligt eraan hoeveel zaadlozingen een man heeft. Vrouwen tot de overgang.
3. Vrouwen en mannen tot ze hun overlijden.
4. Vrouwen tot de overgang en mannen tot hun overlijden.

Wat gebeurt er met een eicel als deze niet bevrucht wordt?

1. Die verlaat het lichaam via de menstruatie. Dat is het rode wat je ziet.
2. Die blijft in leven tot de volgende eicel gaat rijpen
3. Die verandert in het gele lichaam
4. Die sterft af en wordt opgenomen door het lichaam van de vrouw

1. Op dag 1 van de menstruatie cyclus begint de menstruatie
2. Op dag 1 van de menstruatie begint een eicel te rijpen

1. 1 is waar
2. 2 is waar
3. 1 en 2 zijn beide waar

Welke functie heeft het baarmoederslijmvlies ?

1. Zorgt ervoor dat een meisje ongesteld wordt
2. Zorgt ervoor dat een bevruchte eicel kan innestelen
3. Zorgt ervoor dat de hypofyse geslachtshormonen gaat afgeven

De hoeveelheden zuurstof, koolstofdioxide en glucose in het bloed van een navelstrengader worden vergeleken met die in een navelstrengslagader.

Welke stof komt, of welke stoffen komen, in het bloed van een
navelstrengslagader in hogere concentratie voor dan in het bloed van een navelstrengader?

1. Alleen zuurstof
2. Alleen koolstofdioxide
3. Zuurstof en glucose

11.4 Je lijkt op... (les 1)

Leerdoelen - 11.4 deel 1

- Je kunt uitleggen dat DNA jouw erfelijke eigenschappen bepaalt

- Je kunt uitleggen dat menselijk DNA is opgedeeld in 23 paar chromosomen

- Je kunt uitleggen hoe mensen eigenschappen doorgeven via de chromosomen.

- Je kunt uitleggen dat het X en Y chromosoom het geslacht van een mens bepalen.

DNA

DNA bevat alle erfelijke informatie

Chromosomen: draden in de kern van elke cel.

Mensen hebben 23 chromosomenparen, je hebt 23 van je vader en 23 van je moeder. Er zitten dus 46 chromosomen in elke cel.

Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Alle chromosomen netjes gerangschikt per paar

Het bouwplan om jou te maken

Elke lichaamscel bevat hetzelfde DNA: het bouwplan om jou te maken
De informatie op het DNA is verdeeld in stukjes: de genen. Bijv voor haarkleur, oogkleur, etc.

Waardoor lijk je op je ouders?

In voortplantingscellen  zitten 23 chromosomen,

Wanneer de kern van de eicel en de kern van de

zaadcel (de bevruchting) samensmelten,

heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 

Je krijgt dus de helft van de chromosomen van

je vader en de helft van je moeder.

Omdat de erfelijke eigenschappen op deze chromosomen

zitten, lijk je dus op je vader én op je moeder.

Geslachts-chromosomen

Eerste 22 chromosoomparen zijn ongeveer hetzelfde.

Het 23e paar kan 2 vormen hebben: 

een X-vorm en een Y-vorm.

XX = het een vrouw.

XY = het een man.

De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Jongen of meisje?

Maken

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken: opdrachten 1 t/m 13

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning

11.4 Je lijkt op... (les 2)

Herhalen vorige les 

Hiernaast zie je de 23 chromosoomparen van een:

1. jongen
2. meisje

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Waardoor wordt het geslacht van de baby bepaald?

1. De zaadcel
2. De eicel
3. Door zowel de zaadcel als de eicel
4. Geen idee

Leerdoelen 11.4 - deel 2

- Je kunt uitleggen hoe eigenschappen op de chromosomen zitten.

- Je kunt uitleggen hoe het uiterlijk van een mens bepaald wordt.

- Je kunt uitleggen hoe aangeboren aandoeningen ontstaan en hoe deze kunnen worden opgespoord. 

DNA

Genoom: alle chromosomen samen

Chromosoom: draden van DNA in de celkern

Gen: stukje DNA dat codeert (informatie geeft) voor één erfelijke eigenschap (bijv. haarkleur)

Allel: variant van een gen (bijv. allel voor bruin haar)

Allel

Gen bestaat uit 2 allelen, want chromosomen komen voor in paren.

Allelen kunnen verschillen per chromosoom

Bijvoorbeeld: Gen voor haarkleur

Allel 1: blond, Allel 2: bruin

DNA

'DNA is als een kookboek dat de recepten bevat voor het maken van zowel de kok als de maaltijd.'

Hoe maakt het DNA de kok en de maaltijd? 

Door middel van eiwitten.

Eiwitten

Eiwitten zijn belangrijk als:

• Energierijke stof (brandstof)
• Bouwstof (DNA, celmembraan)
• Beschermende stof (antilichaam)
• Enzym (knippen, plakken)
• Hormoon (boodschapper)

Genotype en fenotype

De informatie op jouw genen (in je DNA) noem je het genotype.

Wat je ''ziet'' van een bepaalde eigenschap noem je het fenotype.

Bijv. blauwe ogen, bruine ogen, wel bepaalde ziekte of niet, etc.

genotype

fenotype

fenotype kun je veranderen

Erfelijke en niet-erfelijke eigenschappen

Erfelijke eigenschappen: eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.

Aanleg: ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal of pianospelen is gedeeltelijk erfelijk.

Niet-erfelijke eigenschappen: worden helemaal bepaald door je omgeving.

Aangeboren aandoeningen

Aangeboren aandoeningen kunnen door verschillende oorzaken ontstaan:

• "Fout" in chromosomen of genen
• Te veel chromosomen: syndroom van Down (vader of moeder geeft 2x chromosoom 21. Hierdoor zijn er daarvan uiteindelijk 3 ipv 2)
• Genen zijn beschadigd

Prenataal onderzoek

Standaard: echoscopie ('echo')

Bij twijfels over de gezondheid van de foetus:

- NIPT: foetaal DNA in het bloed van moeder wordt onderzocht

- vruchtwaterpunctie: cellen uit het vruchtwater worden onderzocht

- vlokkentest: cellen uit de placenta worden onderzocht

Maken

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken: opdracht 14 t/m 24

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting (11.2 t/m 11.4)

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Genotype
2. Fenotype

Heel creatief zijn

1. Erfelijk
2. Aangeboren
3. Aanleg

Welke geslachtschromosomen hebben jongens?

1. XX
2. XY
3. YY

Welke van de vier beweringen over geslachtschromosomen is juist?

1. geslachtschromosomen komen voor in alle cellen
2. Geslachtschromosomen komen alleen voor in voortplantingscellen
3. Alle chromosomen in een voortplantingscel zijn geslachtschromosomen
4. Alle chromosomen in alle cellen van de voortplantingsorganen zijn geslachtschromosomen

Welke geslachtschromosomen kunnen niet voorkomen

Je ziet hier de chromosmen van een.....?

1. Gewone lichaamscel
2. Geslachtscel

Een allel is een variant van een.......

1. fenotype
2. DNA
3. gen
4. chromosoom

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Hiernaast zie je een chromosomenportret. Heeft deze persoon het syndroom van Down?

1. ja
2. nee