Les 10: Grondwet en grondrechten

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 10: Grondwet en grondrechten

Maatschappijkunde Kader 3

2024-2025

MEDIA

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de Grondwet burgers beschermt tegen de macht van de overheid (I)
• Je kunt een voorbeeld geven van botsende grondrechten (T)
• Je kunt het verschil uitleggen tussen grondrechten en mensenrechten (T)
• Je kunt uitleggen wat een boycot is (R)

Grondwet

Dat Nederland een rechtsstaat is, zie je terug in de Grondwet (gemaakt in 1814). Hierin staan de belangrijkste rechten en plichten van de burgers en overheid.

De Grondwet beschermt zo burgers tegen de macht van de overheid en garandeert dat we gebruik kunnen maken van onze rechten en vrijheden. Anders zou je als burger machteloos staan tegenover de overheid. 

Omdat Nederland een democratie is, zijn de rechten en plichten in de Grondwet door het parlement opgesteld. Door de bevolking zelf dus. De afspraken in de Grondwet kunnen ook niet zomaar worden aangepast: het parlement moet er twee keer over stemmen. Bij de tweede stemming moet minstens 2/3 van het parlement voor stemmen. 

Grondrechten

In de Grondwet staan grondrechten, basisrechten die elke inwoner van Nederland heeft. In Artikel 1 bijvoorbeeld staat dat iedereen recht heeft op gelijke behandeling en dat discriminatie verboden is.

In 1983 kregen ook sociale grondrechten een plek in de Grondwet. Deze gaan over zaken val algemeen belang waarvoor de overheid moet zorgen. Zo moet de overheid uitkeringen geven aan mensen die niet kunnen werken en moet iedereen goed onderwijs krijgen 

Er zit een grens aan grondrechten. Vrijheid van meningsuiting is een grondrecht, maar je mag niet alles zeggen. Je mag bijvoorbeeld niet oproepen tot geweld en geen schadelijke dingen zeggen over iemand die niet waar zijn.  

Grondrechten in Nederland

1. Gelijke behandeling en discriminatieverbod 

2. Nederlanderschap; recht tot verlaten land 

3. Gelijke benoembaarheid 

4. Kiesrecht 

5. Petitierecht 

6. Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging 

7. Vrijheid van meningsuiting 

8. Vrijheid van vereniging 

9. Vrijheid van vergadering en betoging 

10. Privacy 

11. Onaantastbaarheid lichaam 

12. Huisrecht 

13. Briefgeheim

14. Onteigening 

15. Vrijheidsontneming 

16. Geen straf zonder wet (Nulla Poena) 

17. Wettelijke toekenning rechter 

18. Rechtsbijstand 

19. Werkgelegenheid 

20. Bestaanszekerheid 

21. Milieu 

22. Volksgezondheid; woongelegenheid, 

23. Het openbaar en bijzonder onderwijs

Botsende grondrechten

Grondrechten kunnen met elkaar botsen. Een voorbeeld: een christelijke school wil een docente ontslaan omdat zij lesbisch is. De school baseert zich hierbij op de vrijheid van godsdienst. Dit botst met het recht van de docente op gelijke behandeling. De school mag haar niet discrimineren op grond van haar seksuele voorkeur. 

Als je vindt dat jouw rechten zijn geschonden, kun je naar de rechter stappen. Die moet dat per geval beoordelen. Want grondrechten hebben geen rangorde: het ene is niet belangrijker dan het andere. 

Wilders veroordeeld voor groepsbelediging, maar krijgt geen straf

PVV-leider Geert Wilders is door het gerechtshof in Den Haag schuldig bevonden aan groepsbelediging in 2014, maar vrijgesproken van het aanzetten tot haat en discriminatie. De PVV-leider krijgt geen straf. Het hof vindt dat hij als democratisch gekozen politicus met zijn jarenlange beveiliging een hoge prijs betaalt voor zijn uitspraken.

DILEMMA
Wat vind jij belangrijker?

1. Vrijheid van meningsuiting
2. Gelijke behandeling, discriminatie is niet toegestaan

Verbod op hoofddoek agenten valt niet bij iedereen in goede aarde: ‘Onbegrijpelijk’

Minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid) heeft besloten het dragen van een hoofddoek, kruisje of keppeltje bij de politie te verbieden. Yesilgöz wijst erop dat agenten namens de overheid de straat opgaan met de bevoegdheid geweld te gebruiken. Volgens haar is het daarom “ongelofelijk belangrijk dat agenten zowel in gedrag als in uiterlijk totale neutraliteit uitstralen.”

De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, Rabin Baldewsingh zegt kritisch: “Neutraliteit heeft niets te maken met kledingvoorschriften.” Ook voor de 22-jarige Oumaima El Wahabi is het een fikse tegenvaller. Dit jaar zou ze beginnen aan de politieacademie, maar met het besluit van de minister heeft de twijfel toegeslagen. “Ik wilde eigenlijk gewoon echt agent worden. Maar nu voel ik me buitengesloten, omdat ik dan de vrijheid niet heb om wel of geen hoofddoek te dragen.”                                                                                                                  Bron: NOS, 2023

Waarom wil de minister het dragen van religieuze uitingen verbieden?

Wat vind jij belangrijker? Godsdienstvrijheid of het uitstralen van neutraliteit als politieagent? Leg je antwoord uit.

Bedenk zelf een voorbeeld van een situatie waarin twee grondrechten met elkaar kunnen botsen.

Mensenrechten

Voor de Nederlandse rechtsstaat zijn ook de mensenrechten belangrijk: basisrechten voor elk mens, waar die ook woont. Mensenrechten zijn bijvoorbeeld recht op onderwijs en vrijheid van meningsuiting, maar ook het recht om te trouwen met wie je wilt. In 1948 namen de meeste lidstaten van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan. Hierin staan 30 mensenrechten opgesomd. 

In autoritaire staten en dictaturen trekken de machthebbers zich weinig of niets aan van mensenrechten. De machthebbers willen hun bevolking onder controle houden. Hier kunnen we als Nederland niet zo veel aan doen. Landen bemoeien zich niet snel met elkaars bestuur. Elk land is onafhankelijk en andere landen respecteren dat. Nederland vraagt hooguit aan de koning om de mensenrechten te bespreken tijdens een staatsbezoek. 

nos.nl

(NOS 2020)

Boycot

Landen kunnen wel een boycopt instellen om een land onder druk te zetten. Zo'n boycot betekent dat we geen producten kopen die uit een bepaald land komen. Actiegroepen vragen soms om een boycot tegen een land vanwege het schenden van mensenrechten. Een boycot wordt ook ingesteld als de internationale vrede wordt bedreigd. Zoals de handelsboycot tegen Iran door westerse landen, om te voorkomen dat Iran kernwapens maakt. 

Opdrachten H5.2

H5.2 opdracht 1 t/m 12 (blz. 129-131)

Huiswerk voor volgende keer

Invullen begrippen + samenvatting 

H5.2 (blz. 131)

Begrippen

• Grondwet
• Grondrechten
• Sociale grondrechten
• Mensenrechten
• Boycot