H4 - thema 6 - gedrag BS 6 - les 4

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

vandaag

herhaling: BS 5 aangepast gedrag

nieuw: BS6 sociaal gedrag

opdracht gedrag bestuderen

Thema 2 Waarneming 

en gedrag

BS5 Aangepast gedrag

Leerdoelen BS5

Na deze BS kun je:

• leerprocessen herkennen
• leerprocessen beschrijven
• de functie van deze leerprocessen uitleggen. 

Begrippen van BS5

leerprocessen

inprenting

gevoelige periode

gewenning

conditionering

proefondervindelijk

trial and error

geconditioneerde reflex

Skinner-box

imitatie

inzicht

leerprocessen

adequaat gedrag 

• aangeboren -> eten/drinken bij moeder
  
• aangeleerd  -> opletten met oversteken van de weg

leerprocessen:

• inprenting - in goevoelige periode
• gewenning - reactie op prikkel neemt af
• proefondervindelijk - trial and error 
• imitatie - na doen
• inzicht- ervaringen uit het verleden

Dus...

inprenting 

* iets wat alleen geleerd kan worden in een bepaalde, korte periode

* herkennen van ouders of soortgenoten

gewenning

* afleren van reacties op bepaalde prikkels 

* eenvoudige vorm van leren

Conditioneren:

- trial and error (proefondervindelijk)

- klassiek conditioneren (Pavlov)

- operant conditioneren 

• Proefondervindelijk leren, maar mens bepaalt wat een straf of beloning oplevert
  
• Pavlov-reactie
  
• Skinner-box
  

Pavlov effect

een kunstmatige prikkel 

veroorzaakt een specifieke 

reactie (respons)

Skinner-box

leerachtige voor dieren

- gedrag wordt beloond

- dopamine 

(= gelukshormoon)

geconditioneerde reflex 

* natuurlijke prikkel wordt vervangen door kunstmatige prikkel bij het                   veroorzaken van natuurlijke respons

* respons = geconditioneerde reflex

* geen keuze, gebeurt automatisch

* ook wel het Pavlov-effect (Pavlov-reactie)

brokken

bel

klassiek vs operant conditioneren

vragen over het huiswerk? 

opdracht 39 t/m 49

Thema 2 Waarneming 

en gedrag

BS6 - Sociaal gedrag 

Leerdoelen BS6

Na deze BS kun je:

• de functie en verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen
• het verband van verschillende vormen van sociale gedrag uitleggen met de overlevingskansen

Begrippen van BS6

sociaal gedrag

signalen

communiceren

geritualiseerd gedrag

bronst

territoriumgedrag

dreiggedrag

overspronggedrag

conflictgedrag

rangorde

pikorde

imponeergedrag

verzoeningsgedrag

staten

Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

Sociaal gedrag

Bij sociaal gedrag wordt de prikkel signaal genoemd.

Signalen dienen voor informatieoverdracht (communiceren)

sociaal gedrag

• Gedrag van soortgenoten tegen elkaar
• Signalen

Hiertoe behoren o.a:

- Rangorde

- Taakverdeling

- Voortplantingsgedrag

    Balts en paring, geritualiseerd gedrag

- Territoriumgedrag (in vogels)

Hoe wordt gedrag bepaald.

Gedrag wordt bepaald door:

• Erfelijke factoren (genen). Gedrag dat al bij pasgeboren jongen waarneembaar is, wordt grotendeels bepaald door erfelijke factoren.
bijv.: de zuigreflex van baby's. 
• Leerprocessen.

Handige link: https://www.meneerspoor.nl/gedrag.html

• voortplantingsgedrag
• Zelfde soort
• Juiste geslacht
• Brengt geslachten bij elkaar in vruchtbare periode
• Verlaagt agressie
• Maakt keuze mogelijk
• geritualiseerd
• balts = insekten 
• bronst = zoogdieren

Balts / bronst

• Verdediging van een gebied dat (relatief) uitsluitend door een dier of een groep dieren wordt bewoond.
• Beschutting
• Voedsel
• Balts en paring
• Nest maken
• Behuizing maken
• op grenzen dreiggedrag

Territoriumgedrag

• Ambivalent gedrag: gedrag dat is opgebouwd uit 2 of meer gedragssystemen

• Overspronggedrag: niet relevant lijkend gedrag (signaalfunctie

• Omgericht gedrag: agressie wordt niet op tegenstander, maar op surrogaat object gericht. 

Conflictgedrag

Dominantie/hierarchie/ pikorde

• De sociale rang van elk lid in sociale groep

        -Meestal rechtlijnige hierarchie of rangorde

• Bepaalt het recht van elk dier op voedsel: pikorde 

bepaald door bijv.:

• dominantie
  
• kracht
• leeftijd
• zorgend voor ei/baby/kind

imponeergedrag / verzoeningsgedrag

imponeergedrag 

• bij bedreiging
  
• indrukwekkend en groot maken
  

verzoeningsgedrag

• ondergeschikt 
• agressie neemt hierna af
  

Statenvormende insecten

• insecten die leven in staten 
• staatshoofd: koningin


• De ultieme samenwerking

     -Mieren

     - bijen

     - wespen

     - Termieten

Met zeer sterke taakverdeling

Statenvormende insecten

bijen: 

• tot wel 60.000 bijen 
• bevruchte eieren: 

    werkbijen (diploïde) 

• onbevruchte eieren: 

    darren (haploïde)

oefeningen biologie pagina:

gedragsvormen: link

klaar? maak de oefentoets: link

aan de slag

DNA 98% overeenkomstig met mensapen

• ook gedrag vertoon veel overeenkomsten
  

Erfelijke eigenschappen

bij mensen

Eigenschappen zoals zuiggedrag bij baby's en de emoties in onze gelaatsuitdrukkingen.

Leervermogen van de mens

Het leervermogen is de neiging tot gedragsverandering.

Belangrijk voor de mens om zich te kunnen aanpassen aan zijn omgeving én de omgeving aan te passen aan hen.

Empathie

 Empathie (= inlevingsvermogen) is het vermogen om een denkbeeldige voorstelling van iets te maken en dat beeld aan te passen.

Speelt ook een rol bij medeleven en competitie.

Communicatie bij mensen

Mensen zijn in staat tot spreken, iets wat andere mensapen niet kunnen.

Een belangrijke factor in kennisoverdracht is taal

De symbooltaal heeft vele voordelen ten opzichte van de signaaltaal

Moreel bewustzijn bij de mens

Mensen zijn zich moreel bewust en analyseren en beoordelen hun eigen gedrag en dat van anderen.

Normen: gedragsregels

"Gij zult niet stelen!"

Waarden: uitgangspunten

Eerlijkheid. Respect. Rechtvaardig.

Moreel bewustzijn bij dieren

Ook dieren hebben een moreel bewustzijn.

In dit filmpje is duidelijk te zien dat gelijke behandeling en rechtvaardigheid ook bij apen een rol speelt.

Gedragsregels

Gedragsregels kunnen in een groep door individuen worden overgedragen naar nieuwe individuen.

Bij mensen is dit een belangrijk aspect van cultuur.

huiswerk

maak opdracht 51 t/m 57

bekijk alle BS nogmaals 

volgende les afsluitende opdracht