Thema 5 Erfelijkheid en evolutie BS1 en BS2 donderdag 7 januari 2021

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

Thema 5

Erfelijkheid en evolutie

Programma

Start thema 5 

Uitleg:
- BS1 Genotype en fenotype

- BS2 Chromosomen, genen en genexpressie

Doelen

- Je kunt de kenmerken van chromosomen benoemen.

- Je kunt omschrijven wat genotype, fenotype, gen en genexpressie zijn.

Genotype: alle erfelijke informatie die vaststaat in het DNA/chromosomen.

Fenotype: het uiterlijk van een organisme.

genotype

fenotype

fenotype en genotype

Genotype

In élke kern van elke lichaamscel staat dezelfde erfelijke informatie.

Alle genen in een celkern samen --> GENOTYPE

Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen

Een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap --> GEN

Type oorlel = genetische eigenschap

Wat heb jij?

Fenotype

Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

Je kunt je fenotype aanpassen

Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

Hoe kan jij het fenotype veranderen?

Genotype + Milieu --> Fenotype

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Welke uitspraak over genotype en fenotype klopt het best?

1. Het fenotype komt voort uit het genotype.
2. Het genotype komt voort uit het fenotype.
3. Het fenotype komt voort uit het genotype en milieuinvloeden.

Ontstaat het fenotype door het genotype?

1. ja
2. nee

Het uiterlijk van een organisme noemen we

1. Genotype
2. Fenotype

Heeft een vlo hetzelfde fenotype als de pop waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. hetzelfde fenotype en genotype
4. verschillende genotype en fenotype

Een baby is een mix van chromosomen van vader en moeder:

2 sets van 23 chromosomen 

(ontstaan na bevruchting van de eicel)

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

Chromosomen

• Dunne draden, bevat de stof DNA
• Elke celkern bevat de complete informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme
• Mens: 46 chromosomen (= 23 paar) --> lichaamscel
• De 2 chromosomen van een paar zijn aan elkaar gelijk
• DNA bevat informatie voor de erfelijke eigenschappen (genotype)

de 46 chromosomen van de mens

= 46 DNA-moleculen

Uit welke stof bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden

DNA sequenties van een gen

Bouwstenen van het DNA (A, C, G, T)
- staan achter elkaar in specifieke volgorde

- hierdoor ontstaat een code met de informatie voor het maken van een specifiek eiwit

- door eiwitten wordt het fenotype zichtbaar. 

DNA sequenties van een gen

DNA sequenties van een gen

BS2 Chromosomen, genen 

- Gen: deel van een chromosoom, bevat informatie voor één erfelijke eigenschap.

- Elk chromosoom bevat veel genen. 

- In lichaamscellen komen de genen in paren voor

- Een enkelvoudig gen van een genenpaar noemen we een allel

- Eén allelenpaar bevat info voor één erfelijke eigenschap

* Bv. oogkleur, haarkleur, huidskleur

Gewone celdeling (mitose)

Mitose: (gewone) celdeling van lichaamscellen

- in zowel moedercel als dochtercellen komen de chromosomen in paren voor --> 23 paar (46 chromosomen)

Chromosomen bij bevruchting (meiose)

Meiose: celdeling waarbij uit een lichaamscel (moedercel) geslachtscellen (dochtercellen) ontstaan.

- helft van het aantal chromosomen 

- chromosomen komen 

enkelvoudig voor

- geslachtscellen --> ei-/zaadcellen

Het genotype van een organisme komt tot stand op het moment van bevruchting.

Bij een kikker bevatten bepaalde cellen per kern in totaal 13 chromosomen. Zijn dit lichaamscellen of geslachtscellen?

1. lichaamscellen
2. geslachtscellen

Genexpressie

Genen kunnen aan of uit staan --> veel genen kunnen alleen onder bepaalde omstandigheden tot uiting komen.

Het tot uiting komen --> GENEXPRESSIE

- Genexpressie verschilt per cel, afhankelijk van de functie

Bv. levercellen staan de genen aan --> productie van gal

Maar de genen die ervoor zorgen dat hoofdhaar wordt gevormd staan in deze cellen uit. In de huidcellen boven op je hoofd is dit net andersom. Daar staan de genen aan.  De genen die ervoor zorgen dat in de cellen gal wordt geproduceerd staan in deze huidcellen uit. 

Aan de slag

Maken:
- Opdrachten & begrippen BS1 + BS2

Foto's van de opdrachten + begrippen inleveren dinsdag 12 januari vóór 16.00 uur via It's Learning. (Bronnen/opdracht)