Erasmus VO
1 / 41
Lesduur is: 50 minIntroductie
Lesdoelen
Na afloop van de les kennen de leerlingen:
A Erasmus en zijn ideeën over de wereld:
- Ze kennen Desiderius Erasmus van Rotterdam (± 1469-1536
- Ze kennen de belangrijkste ideeën van Erasmus (als humanist)
B Enkele sleutelstukken, belangrijke boeken en brieven van Erasmus:
- Een boek uit de bibliotheek van Erasmus
- Een brief van Erasmus
- Een nieuwe bijbel, geschreven/geredigeerd door Erasmus
- Erasmus' boek 'Querela Pacis: De klacht van Vrede' (1517)
Instructies
Inleiding (5 minuten) - slide 1 t/m 7
Deze les gaat over Desiderius Erasmus van Rotterdam. Hij leefde rond 1500. Vier sleutelstukken bij het venster Erasmus uit de Canon van Nederland vertellen zijn verhaal. De sleutelstukken worden bewaard in Bibliotheek Rotterdam. Hier bevindt zich de grootste Erasmuscollectie ter wereld.
Het Canonvenster Erasmus hoort bij Tijdvak 5, Ontdekkers en Hervormers.
Sleutelstuk 1: een boek uit de bibliotheek van Erasmus (10 minuten) - slide 8-16
Erasmus las heel veel boeken. Hij schreef achterin het boek, in het Latijn: ‘Ik ben van Erasmus’. Veel van zijn boeken zijn daaraan nog steeds te herkennen.
Dit sleutelstuk bevat een tekst uit de klassieke oudheid: de wereld van de Grieken en Romeinen. Vooral teksten die lang geleden door de Grieken en Romeinen waren geschreven vond Erasmus interessant.
Erasmus was een humanist: een geleerde die bronteksten uit de klassieke oudheid onderzocht. Hij vond dat hierin allerlei voorbeelden stonden over hoe je een goede burger kunt zijn.
Voer een kort klassengesprek: Wanneer is iemand volgens jou een goede burger?
Erasmus gebruikte dit sleutelstuk als bron om de wereld van de Grieken en Romeinen beter te leren kennen. Tijdens het lezen maakte hij allerlei aantekeningen. Als hij zich verveelde maakte hij tekeningetjes in de kantlijn.
Sleutelstuk 2: Een nieuwe Bijbel (10 minuten) - slide 17-21
Erasmus geloofde in het bestaan van God, zoals bijna iedereen in zijn omgeving. Erasmus vond het belangrijk dat iedereen toegang had tot de brontekst voor het christendom: de Bijbel. Hij ontdekte dat de Bijbeltekst zoals die in zijn tijd werd gebruikt, niet helemaal klopte. Na het vergelijken van veel oude versies van de Bijbeltekst maakte hij verbeteringen.
Erasmus kreeg veel kritiek: heilige teksten kon je niet aanpassen. Maar humanisten zagen juist wel dat Erasmus’ Bijbel een veel betere bron voor het christendom was. Deze onenigheid zorgde ervoor dat Erasmus wereldberoemd werd.
Erasmus kon zo beroemd worden doordat net voor zijn geboorte een belangrijke uitvinding was gedaan: de boekdrukkunst. Door de boekdrukkunst hoefden boeken niet meer per stuk met de hand te worden overgeschreven, zoals in de Middeleeuwen. Door boeken te drukken met drukpersen, konden veel meer boeken worden geproduceerd. Erasmus’ ideeën konden zo via die boeken veel sneller door Europa worden verspreid.
Sleutelstuk 3: Een brief van Erasmus (10 minuten) - slide 22-29
Brieven schrijven was voor Erasmus belangrijk. Een brief was een van de weinig manieren om met mensen buiten je eigen woonplaats contact te houden. In deze brief heeft Erasmus het over Maarten Luther, een tijdgenoot van hem. Erasmus en Luther hadden allebei kritiek op de katholieke kerk.
Erasmus en Luther hadden verschillende ideeën over een oplossing voor de problemen. Erasmus zag de oplossing in overleg en debat en vervolgens interne verandering van de kerkorganisatie, Luther zocht de oplossing in protest, het oprichten van een nieuwe geloofsrichting.
Deze brief bewijst dat Erasmus het met Luthers werkwijze oneens was. Hij schrijft dat Luther te veel haatgevoelens opwekt, waardoor het moeilijk is om tot een gezamenlijke oplossing te komen.
Sleutelstuk 4: Vrede! - slide 30-35
Erasmus schreef veel over oorlog en vrede. In zijn tijd was er vaak oorlog. Erasmus vond dat zinloos. Hij had hiervoor drie belangrijke argumenten.
Argument 1: Oorlog is tegennatuurlijk. Volgens Erasmus komt oorlog in de natuur niet voor. Alleen mensen voeren oorlog, dieren niet. (Dit klopt niet: oorlog komt ook bij dieren voor. Onderzoekers hebben bijvoorbeeld gezien dat groepen chimpansees geweld gebruiken tegen elkaar om voedselrijke gebieden te veroveren en verdedigen.)
Argument 2: Oorlog brengt vooral ellende voor gewone mensen die er niets mee te maken hebben.
Argument 3: Mensen moeten geen oorlog voeren, maar samenleven, want iedereen is christen. Erasmus was vooral gericht op de situatie binnen Europa, waar de meeste mensen christen waren. Ons wereldbeeld is nu veel groter. We weten daardoor dat er zowel binnen als buiten Europa oorlog wordt gevoerd. En in de wereld bestaan er veel verschillende vormen van geloof. Ook zijn er veel mensen die niet gelovig zijn. Misschien kunnen de leerlingen Erasmus’ argument aanpassen zodat het toepasbaar is op onze wereld: 'Mensen moeten geen oorlog voeren, maar samenleven, want ...'
Afsluiting - slide 36-38
De sleutelstukken uit deze les vind je in de openbare bibliotheek van Rotterdam. Daar zijn ze een onderdeel van de grootste Erasmuscollectie ter wereld. Vind de leerlingen het logisch dat die Erasmuscollectie in Rotterdam is? (poll)
Ja: Erasmus is geboren in Rotterdam en noemde zich ‘Roterodamus’. Hij is dus verbonden met Rotterdam.
Nee: Erasmus was alleen als peuter in Rotterdam en is er daarna nooit meer teruggekeerd. Hij heeft bijvoorbeeld veel langer in Bazel in Zwitserland gewoond. Erasmus heeft daarom niet zo veel te maken met Rotterdam.
Erasmus gebruikte Rotterdam als een soort merknaam om zich te kunnen profileren en onderscheiden. Omgekeerd gebruikt nu Rotterdam de naam Erasmus als uithangbord voor de stad (denk aan de Erasmusbrug)
Thuisopdracht (slide 39)
Een moderne brief van Erasmus
Je weet nu veel over Erasmus. Hij dacht na over veel onderwerpen en problemen in de maatschappij. En brieven schrijven was voor hem een belangrijke activiteit. Wat zou Erasmus vandaag in een brief schrijven?
Bedenk een maatschappelijk probleem of een thema dat jij belangrijk vindt. Stel je voor dat Erasmus nu leefde. Schrijf namens Erasmus een brief over je onderwerp. Adresseer je brief aan iemand die invloed heeft op het probleem, bijvoorbeeld een staatshoofd of directeur van een groot bedrijf.
Extra informatie
Behalve Erasmus is er nog veel meer erfgoed in de bibliotheek, zie:
www.bibliotheek.rotterdam.nl/erfgoed
Voor vragen over schoolbezoek kunt u contact opnemen via: erfgoededucatie@bibliotheek.rotterdam.nl
Voor vragen over de erfgoedcollecties:
erfgoed@bibliotheek.rotterdam.nl
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Fragment duurt 3:19 min.
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Bij welk tijdvak hoort Erasmus?
± 1469 - 1536
Slide 4 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 5 - Tekstslide
Antwoorden: het is een man, schilderij lijkt van lang geleden, draagt een muts, draagt een winterjas, is aan het schrijven, hij draagt ringen, hij houdt van boeken, hij kijkt serieus etc.
Slide 6 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Video
filmfragment van 3.20 minuten
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 9 - Tekstslide
Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op?
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Slide 10 - Video
Fragment duurt 2:21 minuten
Slide 11 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Wat stelt dit
tekeningetje voor?
± 1469 - 1536
A
De duivel
B
De Romeinse god Terminus
C
De Griekse god Artemis
D
Erasmus' zelfportret
Slide 12 - Quizvraag
Vanaf 1674 werden de bevindingen van Van Leeuwenhoek gepubliceerd in de Philosophical Transactions, maar op den duur wekten zijn wonderlijke waarnemingen zoveel ongeloof dat een delegatie werd afgevaardigd om de microscopische wezentjes met eigen ogen te aanschouwen.
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Wat teken jij als je je verveelt?
± 1469 - 1536
Een mens of dier
Krabbels
Versieringen en figuren
Ik teken nooit uit verveling
Iets anders
Slide 13 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
Slide 14 - Tekstslide
Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op?
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Slide 15 - Video
Fragment duurt 1:29 min.
Wat vind jij belangrijk om
een goede burger te zijn?
± 1469 - 1536
Slide 16 - Woordweb
Woordweb
Les met devices
De leerlingen beantwoorden deze vraag via hun device. De antwoorden verschijnen in beeld. U maakt de antwoorden zichtbaar door op het spreekwolkje te klikken. Door nogmaals klikken ziet u tevens de naam van de leerling staan. Optioneel: opmerkingen kunnen worden verwijderd door ze naar de prullenbak te slepen.
Les zonder devices
U beantwoordt de vraag samen met de leerlingen klassikaal.
Slide 17 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 18 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 19 - Video
Fragment duurt 1:09 minuten
Waren mensen blij met Erasmus' nieuwe bijbel?
± 1469 - 1536
A
Ja iedereen was blij, want de Bijbel was nu beter.
B
Nee, want je mag de Bijbel niet zomaar veranderen.
C
De meningen waren verdeeld.
D
Ze waren vooral nieuwsgierig.
Slide 20 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Waarom was de boekdrukkunst belangrijk voor Erasmus?
± 1469 - 1536
A
Daardoor konden zijn ideeën overal in Europa verspreid worden.
B
Nu kon hij meer boeken lezen.
C
Hij kon daardoor beroemd worden in heel Europa.
D
De tijd van brieven aan elkaar doorgeven was voorbij.
Slide 21 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 22 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 23 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 24 - Tekstslide
Je ziet de naam van Luther in de eerste regel.
Slide 25 - Video
Fragment duurt 1:20 minuten
Wat is de kritiek op de kerk van
Luther en Erasmus?
± 1469 - 1536
A
Al die regeltjes die niks met geloof te maken hebben!
B
Priesters geven helemaal niet het goede voorbeeld.
C
Er gaat teveel geld naar pracht en praal.
D
De kerk maakt misbruik van de macht.
Slide 26 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 27 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 28 - Video
Filmfragment duurt 2:58 min.
Luther versus Erasmus
Wat hoort bij wie (volgens Erasmus)?
± 1469 - 1536
Luther
Erasmus
Debat en overleg
Een nieuwe geloofsrichting
Conflict en afscheiding
Protest
Interne verandering binnen de kerk
tolerantie en redelijkheid
Slide 29 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 30 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 31 - Video
Fragment duurt 1:33 minuten
Slide 32 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Argument 1 van Erasmus:
Oorlog is onnatuurlijk.
In de natuur komt oorlog niet voor.
± 1469 - 1536
Daar ben ik het mee eens
Daar ben ik het niet mee eens
Slide 33 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Argument 2 van Erasmus:
Oorlog brengt vooral ellende voor mensen die er niets mee te maken hebben.
± 1469 - 1536
Daar ben ik het mee eens
Daar ben ik het niet mee eens
Slide 34 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
Argument 3 van Erasmus:
Mensen moeten geen oorlog voeren, maar samenleven, want iedereen is christen.
Hoe zou jij zelf de zin afmaken:
Mensen moeten geen oorlog voeren, want....
timer
1:00
± 1469 - 1536
Slide 35 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
De sleutelstukken vind je in de Openbare Bibliotheek van Rotterdam. Vind je het logisch dat de Erasmuscollectie in Rotterdam is?
± 1469 - 1536
Ja, want Erasmus is geboren in Rotterdam en noemde zichzelf 'Roterodamus'
Nee, want Erasmus was alleen als peuter in Rotterdam en daarna nooit meer.
Slide 36 - Poll
De volledige citaten zijn:
1. Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.
2. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! / Durf (zelf) te denken!
3. Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen die verspreid is over het aardoppervlak; om er het algemene systeem van duidelijk te maken aan de mensen met wie we leven, en het door te geven aan de mensen die na ons komen.
Slide 37 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Je weet nu meer over Erasmus
en zijn ideeën over de wereld.
Wat vond je van de les?
± 1469 - 1536
😒🙁😐🙂😃
Slide 38 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
Slide 39 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 40 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 41 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
