Aarde: hoofdstuk 1: Ons eiland in de ruimte

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat weet je nog?

- Maak de instaptoets op bladzijde 5 t/m 8

Wat weet je al over
endogene krachten?

lesmateriaal.geobronnen.com

earthquake.usgs.gov

Tijdschalen

Door relatieve en absolute ouderdomsbepaling schatten we dat de aarde ongeveer 4,6 miljard jaar oud is. Bij relatieve ouderdomsbepaling gebruiken we fossielen, kenmerkend voor elke periode. Absolute ouderdom meten we door radioactief verval.

Opbouw van de aarde

Door het bestuderen van aardbevingsgolven weten we dat de aarde bestaat uit:

• Kern: mengsel van nikkel en ijzer. Verdeeld in vaste binnenkern (4700 graden C.) en iets vloeibare buitenkern.
• Mantel: ijzer en magnesium: mantel: vaste stof

ondermantel taai en vloeibaar

• Korst: verbindingen zuurstof met ijzer, magnesium, natrium en aluminium. Continentale korst: 35 tot 40 km dik. Oceanische korst: 7 - 10 km dik.

Lithosfeer en asthenosfeer

Lithosfeer: zuurstofrijke gesteente van de korst + zuurstofarme gesteente van het vaste buitenste deel van de mantel.

Asthenosfeer: laag onder de lithosfeer die door de temperatuur taai en vloeibaar. Hier vinden we de convectiestromen.

Continentale korst bestaat vooral uit graniet. 

Oceanische korst uit basalt. 

Basalt kent een zwaardere soortelijke massa dan graniet. Echter, de continentale korst is dikker dan de oceanische.

binnenkern

buitenkern

Asthenosfeer

Binnenmantel

Buitenmantel

Continentale korst

Oceanische korst

Actualiteitsprincipe

In miljarden jaren is er veel met de aarde gebeurd, hoewel er geen mens bij is geweest kunnen we deze gebeurtenissen verklaren door het actualiteitsprincipe: natuurwetten in het verleden zijn hetzelfde als die in het heden.

Continental drift

Alfred Wegener ontdekte dat fossielen op continenten voorkomen die gescheiden worden door oceanen. Ook zag hij dat gesteenten en gebergten op elkaar aansloten. Volgens Alfred waren de continenten vroeger aaneengesloten aan elkaar in één supercontinent Pangea genaamd. 

Doordat platen konden drijven waren continenten op drift geslagen.

Bewijzen voor continental drift

Alfred is overleden voordat zijn theorie echt werd aangetoond. Tegenwoordig weten we dat hij gelijk had door

1. dieptemetingen van de oceaanbodem
2. dateringen van de oceaanbodem (verderweg van de oceanische rug neemt de ouderdom toe)
3. Bestudering van het aardmagnetisch veld.

Continental drift

Continenten bewegen doordat de oceanische korst horizontaal beweegt. De snelheid van deze bewegingen verschillen per plaat.

Convectie

Lithosfeer bestaat uit een aantal grote en kleine platen (ook wel schollen genoemd) die drijven op de stoperige asthenosfeer. Deze plaatbewegingen worden aangedreven vanuit het binnenste van de aarde.

Het materiaal in de mantel stroomt op bepaalde plaatsen door deze warmte omhoog. Tijdens de weg omhoog koelt het materiaal af, hierdoor neemt de soortelijke massa toe (en is dus zwaarder) waardoor het weer daalt = convectiestroom

Convectie

Platentektoniek

Dankzij de convectiestromen werd jarenlang verklaard waarom de platen bewegen. Sinds een aantal jaar hebben wetenschappers ontdekt dat de slab pull (trekkracht) de meest belangrijke oorzaak van subductie en daarmee het bewegen van de platen. Ook de ridge push speelt een belangrijke rol.

Drie plaatbewegingen

We kennen drie soorten plaatbewegingen:

- Convergente plaatbewegingen;

- Divergente plaatbewegingen;

- Transforme of transversale/transvergente plaatbewegingen

Zoek per plaatbeweging: Wat (effect), Waar, Waarom?

lesmateriaal.geobronnen.com

contrib.pbslearningmedia.org

Vulkanisme

Er bestaan op aarde verschillende soorten vulkanen; vaak elk met hun eigen type vulkanisme.

Soorten vulkanen:

• Hot spot vulkaan
• Schildvulkaan
• Samengestelde of stratovulkaan
• Caldeira

Vulkanen

Type uitbarstingen:

• Effusieve eruptie
• Explosieve eruptie

Beschrijf elk soort vulkaan (wat zijn de processen die een rol spelen); de locatie van de vulkaan en verklaar welk soort eruptie erbij hoort.

lesmateriaal.geobronnen.com

lesmateriaal.geobronnen.com

Aardbevingen

moment-magnitudeschaal: logaritmische schaal die de vrijkomende energie bij een aardbeving meet.

Wat is het verschil tussen het epicentrum en het hypocentrum?

nos.nl

Aardbevingen in Nederland

Ook in Nederland vinden aardbevingen plaats:

- Winning van aardgas (geïnduceerde aardbevingen).

- Tektonische bewegingen van de aardkorst (tektonische aardbevingen).

knmi.nl

https:

lesmateriaal.geobronnen.com

Omschrijf in je eigen woorden hoe een tsunami gevaarlijk kan worden.

Welke woord past niet bij IJsland?

1. Divergente plaatbeweging
2. Convergente plaatbeweging
3. Effusief vulkanisme
4. Mid-Oceanische rug

Welk woord hoort er niet bij?

1. Subductie
2. Transforme plaatbeweging
3. Mid-oceanische rug
4. Explosief vulkanisme

Zet de plaatbewegingen op volgorde van zwaarte (H --> L) van de aardbevingen? 1. divergent 2. convergent 3. transform

1. 1 - 2 - 3
2. 2 - 1 - 3
3. 3 - 2 - 1
4. 2 - 3 - 1