beeldspraak

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

H1

Definities

Vergelijking: "Beeldspraak waarbij je iets wat er echt is (het object), vergelijkt met iets anders wat erop lijkt (het beeld); het object en beeld worden vaak verbonden door deze woorden: als (een) ..., lijkt wel (een) ..., zo ... als (een) ... etc."

Metafoor: "Beeldspraak waarbij object en beeld samenvallen; het object wordt vervangen door het beeld". 

De kamer van jou is het object.

De zwijnenstal is het beeld waarmee de kamer wordt vergeleken.

Het object (de speler) wordt hier niet genoemd.  Het beeld is een giraf.

Onze giraf was dit jaar weer topscorer.

Metafoor

Vergelijking:

Jij (object) zingt als een nachtegaal (beeld).

Je (object) danst als een hark (beeld)!

Mevrouw Eijgermans (object) is echt een heks (beeld) soms!

 

Metafoor:

 

Er stond vanavond een nachtegaaltje (beeld) op het podium.

Moet je die hark (beeld) zien dansen!

We hebben straks les van die heks (beeld).

Spreekwoorden en uitdrukkingen

Een spreekwoord is ook een metafoor: er wordt iets anders bedoeld dan er letterlijk staat, en wat er bedoeld wordt (het object) wordt niet genoemd:

De appel valt niet ver van de boom.

Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in.

Ook uitdrukkingen kunnen metaforen zijn:

In het onderzoek naar MH17 wil Rutte de onderste steen boven hebben.

Het staat als een paal boven water dat Nederland kansloos is op het EK.

Voorbeelden

Een verlegen zonnetje knipoogde ons 's ochtends toe.

Mijn auto had er in de winter zoals vanouds weinig zin in.

Toen ik 's avonds naar bed ging, keek mijn huiswerk me vanaf mijn bureau beschuldigend aan.

Wat zijn stijlfiguren?

Het doelbewuste gebruik van één of meer woorden die afwijken van de gebruikelijke betekenis.

Dit om:
De aandacht te trekken, een punt te maken of iets te verduidelijken.

Leerdoelen

Je weet wat stijlfiguren zijn

Je weet wat een parallellisme is en kunt deze herkennen

Je weet wat een opsomming is en kunt deze herkennen

Je weet wat een anthitese is en kunt deze herkennen

Je weet wat een paradox is en kunt deze herkennen

Je weet wat een retorische vraag is en kunt deze herkennen

Parallellisme

-Een bepaalde zinsbouw komt steeds op dezelfde manier terug. 

-Beïnvloedt de vloeiendheid en het tempo van een gedicht.

Als hij slaapt, laat ik hem slapen

als hij eet, laat ik hem eten

als hij leest, praat ik hem niet

de oren van het hoofd

Sylvia Hubers

Opsomming

De dichter trekt de aandacht naar een woord of woordgroep. 

Ik zocht in zeeën,bossen,bergen,dromen,

Nimmermeer rustig tot de plek gekomen, 

Waar zij verborgen als een bloesem was 

Onder 't in lange herfst gewoekerd gras. 

 (J.J. Slauerhoff) 

 

Antithese

Tegenstelling: woorden of zinnen die een tegengestelde mededeling bevatten, staan bij elkaar.

Wij voeren geen bittere oorlog

onze wraak is zoet

Diana Ozon

Paradox

'Schijnbare tegenstelling': tegengestelde begrippen worden toch aan elkaar verbonden. 

We moeten vechten voor de vrede.

Wat is een antithese?

1. Een tegenstelling
2. Een versterkende betekenis
3. Een verzwakkende betekenis
4. Een schijnbare tegenstelling

In welke zin is er sprake van een antithese?

1. Ik heb voor goed geld slechte spullen gekocht.
2. Scheen er maar een beetje licht!
3. Doen is weten!
4. Dit is een lange, maar dunne plank.

Wat is een paradox?

1. Een tegenstelling
2. Een sterke betekenis
3. Een verzwakkende betekenis
4. Een schijnbare tegenstelling

In welke zin is er sprake van een paradox?

1. 's Lands grootste kruidenier gaat op de kleintjes letten.
2. Weinig alcohol kan te veel zijn.
3. Samen zijn is gezellig.
4. Uit dit kleine nestje kwamen genoeg vogels.

Retorische vraag: De bedoeling van de retorische vraag is niet een antwoord te krijgen, m.a.w. het is

in feite geen vraag, maar een nadrukkelijke mededeling in de vorm van een vraag.

• Leraar: "Je wilt toch later goed verdienen?"
  
• Ongeduldige reiziger: "Hebben ze hier weleens van op tijd rijden gehoord?"
  
• Hoe dom kun je zijn? 
  
• Dat begrijpt toch iedereen?
  

Definitie

Stijlfiguren zijn ongebruikelijke taaluitingen die niet -zoals beeldspraak- figuurlijk bedoeld worden, maar ze laten de lezer of luisteraar wel nadenken over de boodschap. Doordat de vorm van de boodschap apart is, valt de boodschap meer op. Soms heeft een stijlfiguur een humoristisch of vervreemdend effect. We onderscheiden de volgende soorten:

herhaling, climax, anti-climax, antithese, paradox, hyperbool, retorische vraag, eufemisme, pleonasme, tautologie

Herhaling

Je noemt een woord of woordgroep een paar keer, om zo nadruk te leggen op de boodschap. 

Voorbeeld: 

Jij denkt alleen maar aan geld, geld en nog eens geld!

Climax

Er is sprake van een opsomming die steeds in kracht toeneemt.

Voorbeeld:

Met die cabaretier is het altijd lachen, gieren, brullen.

Het zijn dure uren, dagen, maanden en jaren.

Anti-climax

Een anticlimax kan twee betekenissen hebben: 

1. Een opsomming die steeds in kracht afneemt

Pieter schreeuwde het uit van de pijn, daarna zat hij nog een tijdje te huilen, en ten slotte snikte hij nog wat na.

2. Na een opbouw van spanning een tegenvallend slot ervaren.

Ik ontmoette in de kroeg een prachtige vrouw; we raakten aan de praat, we flirtten wat, en uiteindelijk liepen we samen naar buiten. Maar ze had al een vriend, dus ik liet het er maar bij zitten.

Climax

Een climax bouwt op naar een hoogtepunt:

groot, groter, grootst

rijk, rijker, rijkst

3, 2, 1,... KaBOOOM!

Anti-climax

Een ant-climax bouwt op naar een hoogtepunt, maar heeft een teleurstellende afloop.

Groot, groter, nog groter, klein

3, 2, 1,... plof

Hyperbool

Een hyperbool is een sterke overdrijving. Door heel erg te overdrijven krijg je soms een humoristisch effect.

Voorbeeld:

Voor de tienduizendste keer: hou nou eens op met overdrijven! 

Het duurde eeuwen voordat ze de telefoon opnam.

Ik verveel me dood!

Eufemisme 

Op sommige woorden of onderwerpen rust een taboe: het is niet netjes om er vrijuit over te spreken. Dat komt omdat er schaamte of ongemak in het spel is. Vaak kiezen mensen dat voor zachtere bewoordingen. 

Voorbeeld: 

Mijn moeder is interieurverzorgster. (schoonmaakster)

Ze zit tussen twee banen in. (werkloos)

Oma is heengegaan. (dood)

Retorische vraag

Op sommige vragen hoeft de steller geen antwoord, omdat het meer een mededeling is dan een vraag. 

Voorbeeld:

Een leraar tegen z'n klas: 'Denk je dat ik dit nog een keer ga uitleggen? '
Ben jij helemaal gek geworden?

Vraag 2: Is dit een retorische vraag: ja of nee?
Weet u de weg naar het station?

Vraag 2: Is dit een retorische vraag: ja of nee?
Kun je niet een beetje uit je doppen kijken?

Vraag 2: Is dit een retorische vraag: ja of nee?
Ben je wel helemaal normaal?

Tautologie

Een tautologie is het verschijnsel dat in een woordgroep of zin twee elementen staan die hetzelfde betekenen en van dezelfde woordgroep zijn. Soms zijn tautologieën taalfouten.

Voorbeeld:

Wij waren verplicht onze handen te moeten wassen.

Natuurlijk zullen we vanzelfsprekend snel reageren.

Soms is een tautologie een vaste uitdrukking. Zo'n tautologie is niet fout, maar een verfraaiing van je zin. 

In vuur en vlam

Nooit of te nimmer

In zak en as

01:10

Wat is een pleonasme? Noem ook een voorbeeld.

01:45

Wat is een tautologie? Noem ook een voorbeeld.