Thema 5 Erfelijkheid&evolutie Basistof 1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Thema 6 Erfelijkheid & Evolutie

Basisstof 1 Genotype en fenotype

Basisstof 2 Chromosomen

Basisstof 3 Genen en allelen

Basisstof 4 De evolutietheorie

Basisstof 5 De geschiedenis van het leven op aarde

Basisstof 6 DNA-technieken

Basisstof 1 

Het DNA in de celkern bevat informatie voor AL je erfelijke eigenschappen. 

Ik heb het DNA voor blauwe ogen doorgegeven aan mijn kinderen.

In de eerste klas heb je met de microscoop naar je eigen cellen gekeken. Waar kwamen die vandaan?

1. Tussen je tenen
2. Uit een beetje oorsmeer
3. Aan de binnenkant van je wang
4. Van een velletje van je vinger

Belangrijke woorden

Lichaamscellen

Chromosomen

DNA

Celdeling 

Dochtercel

Gen

Genotype

Fenotype

Cellen

Een mens is opgebouwd uit lichaamscellen. In de eerste klas heb je gekeken naar je eigen wangcellen onder de microscoop. 

Cellen bevatten een celkern (dat stipje in de wangcel).

Celkern

De celkern in het regelcentrum van de cel. In de celkern zitten namelijk de chromosomen. Elke lichaamscel bevat er 46.

Chromosomen zijn lange dunne draden, die als een wirwar door elkaar heen liggen. De donkerpaarse draden in de afbeelding links. 

Bekijk nu het filmpje.

Chromosomen

Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA.

DNA is een stof waarin de informatie voor je erfelijke eigenschappen ligt. 

DNA

Het DNA in één celkern bevat de complete informatie voor al je erfelijke eigenschappen. 

Ieder mens heeft zijn unieke DNA, in de volgende slides zie je hoe dat komt (een klein stukje voortplantingsles).

Bevruchting

Zoals je in het filmpje kon zien, heeft elke lichaamscel 46 chromosomen.

Een eicel van jouw moeder en een zaadcel van jouw vader hebben 23 chromosomen, samen wordt dat weer 46 chromosomen. De bevruchte eicel zal zich delen en er ontstaan dochtercellen.

Bekijk de afbeelding links.

Celdeling

Zoals je in de vorige afbeelding kon zien, versmelten een eicel en een zaadcel tot de bevruchte eicel. Daarna deelt deze cel zich en vervolgens nog eens: uit elke moedercel ontstaan twee dochtercellen, zie ook de bovenstaande afbeeldingen.

Alle cellen hebben hetzelfde genotype.

Genotype

Op het moment van bevruchting komt je genotype tot stand. 

De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme noem je het genotype.

Samenvattend: De informatie in je DNA noem je het genotype

Genen

Elke cel bevat de informatie voor alle erfelijke eigen- schappen, de plek in je lichaam bepaalt welk gen actief is, dit gen kan hard of zacht aan staan. Bekijk afbeelding 3 in je boek.

Uiterlijk

Toen ik 3 jaar was, ben ik gevallen met mijn driewieler, waardoor ik nu dit litteken op mijn kin heb. Mijn haar verf ik al erg lang wat lichter en soms wat donkerder dan mijn eigen haarkleur, ik steil het ook vaak met de stijltang want ik heb iets tussen steil haar en krullen in. 

Ik draag een bril maar ook lenzen. Ook heb ik verschillende tattoeages laten zetten (en was op de foto een beetje verbrand in de zon  :) )

Fenotype

Alle waarneembare eigenschappen bij elkaar noem je het fenotype.

Het wordt bepaald door je DNA (genotype) maar ook door invloeden uit het milieu (je leefstijl en leefomgeving).

Fenotype

Als mijn haar verder groeit komt mijn eigen haarkleur weer tevoorschijn en in de winter verlies ik die bruine kleur van mijn huid weer, oftewel mijn fenotype is veranderd, mijn genotype niet!

Sleepvraag

In de volgende slide zie je twaalf waarneembare eigenschappen staan. 

Sleep die eigenschappen naar de juiste term: "erfelijke eigenschappen" en "niet-erfelijke eigenschappen"

Erfelijke eigenschappen

Niet-erfelijke eigenschappen

Behaarde stengel van een plant

Plantenbladeren die slap hangen

Plantenbladeren met stekels

Een wipneus

Het zware lichaam van een sumoworstelaar

Kort haar

Bruine ogen

Krullend haar vanaf de geborte

Een extreem gespierd lichaam

Een litteken

Neus piercing

Rode bloemen van een plant

Huiswerk

Lees Thema 5 Bassistof 1 (bladzijde 96 t/m 98) door. 

Maak de opdrachten:

- 1 t/m 4

Tot slot

Bekijk ten slotte de video in de volgende slide, over erfelijkheid. 

Op de laatste twee slides staat de samenvatting van deze basisstof.

Samenvatting

Chromosomen zijn dunne draden in elke celkern.

- Chromosomen bestaan voor een groot deel uit de stof DNA.

- Dna bevat de informatie voor erfelijke eigenschappen.

- Elke celkern bevat de complete informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme.

Samenvatting

- Genotype: De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme.

     --> Alle genen in een celkern samen vormen het genotype.

     --> Het genotype van een organisme ontstaat op het moment van bevruchting

- Fenotype: De eigenschappen van een organisme, waaronder het uiterlijk.

    --> Het fenotype komt tot stand door het genotype en door invloeden uit het milieu (leefstijl en leefomgeving)

Samenvatting

- Een cel gebruikt alleen de genen die hij nodig heeft.

     --> De andere genen zijn in deze cel niet actief.

     --> Dit hangt samen met de functie van een cel. Bijv. in levercellen staan   

     de genen voor galproductie aan. In hoofdhuidcellen staan deze genen uit.

    --> Een gen kan een beetje tot erg actief zijn (zacht of hard staan).