les VAVO LITERATUURGESCHIEDENIS DE VERLICHTING, Laagland 10 vwo def

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

Cursus 10 Laagland, 

Lesdoel

• Lesdoel vandaag: kennismaken met de belangrijkste litteraire genres uit de achttiende eeuw en inkijkje krijgen in de hoofden van de achttiende eeuwers:  waarom waren deze genres belangrijk voor hen?

Om eventueel thuis te kijken

Schooltv: Durf te denken

De verlichting is een stroming uit de
... eeuw ?

Wat weet je al over de verlichting?

Pruikentijd

-Parijse mode

-Tonen van rijkdom

-Burgerij was 

economisch heel

sterk

Patriotten en prinsgezinden

• Einde achttiende eeuw: twee politieke stromingen
  
  
• 1.  Patriotten: meer democratie (in 1793 hulp van de Fransen)
• 2. Prinsgezinden: wilden een stadhouder van het huis van Oranje

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• iedereen gelukkig
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

DE VERLICHTING

• De rationalisten willen de maatschappij veranderen en dus invloed uitoefenen op de openbare mening
• Daarom schrijven zij vooral voor de burgerij die zij tot een democratischer levenshouding willen inspireren door middel van hun tijdschriften.

literaire uitingen in de 18e eeuw

• essay of betoog
• zedenblijspel
  
• spectatoriaal geschrift
• kinderliteratuur
• imaginaire reisververhalen
• briefroman
• sentimentalisme

literaire uitingen in de 18e eeuw: zedenblijspel

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

Pieter Langendijk

• komt uit Haarlem
• schrijft blijspelen en kluchten
• bespot allerlei vormen van bedrog
• "Het wederzijds huwelijksbedrog".

DE VERLICHTING: spectatoriale geschriften

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

DE VERLICHTING: kinderliteratuur

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• En zeker Hiëronymus van Alphen

Hiëronymus van Alphen

• "Proeve van kleine gedigten voor kinderen"
• Motto: cogito ergo sum (ik denk, dus ik besta)
• Moderne opvoeding
• Het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan
• Geen dwang
• Vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring
• Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

Opdracht:

1. Leg uit waarom dit gedicht past bij het Verlichte wereldbeeld.

2. Welke deugd wordt in het gedichtje geprezen?

DE VERLICHTING: imaginaire reisverhalen

• Enorm populair
• Reis naar een denkbeeldig land
  
• Mogelijkheid tot kritiek op eigen land en tijd
• En zich te verschuilen achter: 'neeeee, gaat over iets hééél anders....'

DE VERLICHTING: (brief)romans

• Niet alleen amusement
• Maar veel aandacht voor psychologische verdieping personages
  
• Zedenroman
• Briefvorm versterkte illusie van echtheid

Betje Wolff en Aagje Deken

• Ze schrijven samen de"Historie van mejuffrouwSara Burgerhart"
• Briefwisselingsroman
• Accent ligt op de vrijheid
• Geschreven met humor

Tot slot

• Duidelijk welke literaire genres in achttiende eeuw belangrijk waren? En ook waarom zo belangrijk voor achttiende eeuwer?

DE VERLICHTING: sentimentalisme

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau
• ook hier zijn Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• deze gevoelsstroming wordt gezien als voorloper
   van de romantiek
• Als reactie op het verstandelijke: overgevoeligheid
• Rhijnvis Feith: Julia (1783)

Betje Wolff

Ze is een domineesvrouw.

Ze voelt zich aangesproken door
Rousseau die de vrijheid hoog in
het vaandel heeft staan.

Ze gaat schrijven.

Ze heeft hele andere ideeën dan van

een domineesvrouw wordt verwacht. 

Betje Wolff

Ze verdedigt in "De menuet en de domineespruik" een ouderling die op de bruiloft van zijn dochter een menuet

heeft gedanst tot grote ergernis van de strenge christenen.

Ze maakt ze belachelijk door de spot te drijven met de pruiken die predikanten dragen. Dat mag namelijk ook niet.

Hoe stout is een menuet eigenlijk?