BELGIË TIJDENS HET INTERBELLUM

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

Het Interbellum

 (1919-1939)

6. België tijdens het interbellum

Leerdoel

Aan het eind van deze les kan je de periode van  het interbellum in België kaderen binnen de verschillende historische domeinen en binnen de tijdsgeest. 

DE JAREN 20: na de oorlog

“Aan  het  werk  dus,  Mijne  Heeren!  Dat  God u helpe om van België een steeds eensgezind  Vaderland  te  maken, meer  en  meer  waardig  om  door  zijne  kinderen  bemind  te  worden.” 

Uitspraak van Koning Albert I, tijdens zijn troonrede op 22 november 1918

DE JAREN 20: Economie

• Economie bevindt zich na de oorlogsverwoestingen nabij het vriespunt

• Heropbouw belooft traag en duur uit te vallen

• Toch tijdelijk economisch herstel na 1925 met hoogconjunctuur tussen 1927 en 1930
  

Het moeizaam economisch herstel 1919-1926 (1)

• Bereiken terug het vooroorlogse peil:

Spoorwegverkeer: 1920

Landbouw en veeteelt: 1921                 Acties Boerenbond

                                                                                   +

                                                               Duitse leveringen vee

• Krediet aan de Nijverheid helpt getroffen nijverheidstakken
• Bouw honderdduizend woningen door Maatschappij Goedkope Woningen
  

Het moeizaam economisch herstel 1919-1926 (2)

• 1923-1926: Zware inflatie
• Maatregelen crisis 1926 door kabinet Jaspar:

      - Stichting NMBS 

      - Verplichte omwisseling van schatkistbons (staatsschuld) in                spoorwegaandelen 

      - Devaluatie Frank

      -  Oprichting Fonds Openbare Werken                                              

• 1926: oprichting Vlaams Economisch Verbond (VEV)                                           opkomst Vlaamse kapitalistische burgerij

Henri Jaspar

Premier van 20 mei 1926 tot 22 november 1927 

De economische hoogconjunctuur van 1927-1930 (1)

OORZAKEN

• Voordelige concurrentiepositie vanwege devaluatie

            buitenlandse producten duurder en Belgische                                 producten goedkoper in het buitenland

            Productie-, export- en winstcijfers 

            Werkloosheid

            Begrotingsoverschotten regering

• Vernieuwing industriële uitrusting
• Mechanisering van de landbouw
  

De economische hoogconjunctuur van 1927-1930 (2)

• Stijgende rendement kolonisatie Kongo (grondstoffen!)
• Grote openbare werken
• Stijgende vraag verbruiksgoederen

GEVOLGEN

• Samenwerking industrie en wetenschap (1928: oprichting Nationaal Fonds Wetenschappelijk Onderzoek): zakenwereld financiert wetenschappelijk onderzoek
• Vlaanderen haalt Wallonië in op industrieel vlak

Au Bon Marché, Brussel omstreeks 1930

Delhaize Le Lion, Molenbeek

Kuifje in Congo

Hergé, 1931

EXTRA FILMPJES

In de volgende compilaties kan je zelf meemaken hoe de sfeer was in het Brussel van 1927 en tijdens de dolle jaren '20.  Dit is een extraatje. Je hoeft de filmpjes niet te bekijken. Maar het is wel een aanrader.

DE JAREN 20: Politiek/sociaal

VOORWOORD 

 

In 1918 wordt een regering van nationale eenheid opgericht die de eerste moet zijn  in  een  reeks  van  toekomstige  coalitieregeringen  die  de  politieke  stabiliteit  in  het land moet waarborgen. De traditionele katholieke dominantie wordt zo politiek gebroken ten gunste van de liberale en vooral de socialistische strekking. De  eendracht  die  de  koning  onder  de  Belgen  beoogt,  laat  zich  voelen  in  een  wraakzuchtige anti-Duitse sfeer waarin het Belgisch patriottisme hoogtij viert. Van een eengemaakte herinnering aan het conflict is evenwel geen sprake: al snel botst de vaderlandsliefde met Vlaams-nationale herdenkingspraktijken en het pacifisme. Eendrachtig  zijn  de  Belgen  vooral  in  rouwen  en  lijden.  

De neutraliteit wordt opgeheven

• Na de Duitse schending van het grondgebied stapt België af van de neutraliteit die in 1839 werd opgelegd. 

• België sluit een akkoord met Frankrijk en verzaakt zo een economische unie met Luxemburg dat het verlies van een deel van zijn Duitse afzetmarkt wenst goed te maken.

• Het geheime militaire akkoord wordt op 7 september 1920 ondertekend en moet het nationale grondgebied op de Rijn veilig stellen. 

De Belgen op de Rijn

• Het verdrag van Versailles bevestigt dat het Duitse leger de linkeroever van de Rijn en een strook van 50 km breed op de rechteroever moet vrijgeven. De Belgische zone vertegenwoordigt 10 % van de gebieden die door de Geallieerden (Amerikanen, Britten, Fransen) worden bezet. 
• De spanning stijgt in 1923 wanneer de Frans-Belgische macht de rechteroever van de Rijn bezet en de inwoners tot passief verzet overgaan. 
• In 1929 komt een einde aan de bezetting van de linkeroever. 

"Groot België"

Tijdens de oorlog weerklinken nationalistische stemmen die uit historische en strategische overwegingen een “Groot België” vragen. Dankzij de vredesverdragen kan het land de kantons (Kreise) Eupen, Malmedy en Sankt-Vith evenals het onverdeelde gebied van Moresnet aanhechten, maar toch is de ontgoocheling groot, want er werd op meer gehoopt, niet enkel ten nadele van Duitsland, maar ook ten koste van Luxemburg en Nederland (Nederlands Limburg, Zeeuws-Vlaanderen), hoewel die tijdens de oorlog neutraal waren. Ook  Rwanda  en  Burundi  worden  het  land  als  mandaatgebied  van  de  Volkenbond  toegekend.

NEUTRAAL MORESNET? Een verhaal apart ....... (1)

Krantenkop 10 januari 1920: "België lijft ministaat “Neutraal Moresnet” in":

Na een jarenlang oplopend geschil tussen het Verenigd Koninrijk der Nederlanden en Pruisen over de territoriale aanspraken op Moresnet, een plaats tussen de Vaalseberg en de vroegere hoofdweg naar de Duitse grensstad Aken, werd het dorp dat toen de status had van een neutrale ministaat op 10 januari 1920 door België ingelijfd. 

NEUTRAAL MORESNET? Een verhaal apart ....... (2)

In 1815 kwam met de nederlaag van Napoleon Bonaparte te Waterloo een einde aan het Franse bewind en werden de Europese landsgrenzen grondig hertekend. Maar daar liep het tussen de Nederlandse vorst Willem I van het pas gevormde Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en de Pruisische koning Frederik Willem III al vlug behoorlijk spaak. Beiden hadden immers hun zinnen gezet op de zinkmijn die daar lag. Zink was in die tijd door zijn talrijke toepassingen een begeerd en waardevol goedje en geen van beide landen gunden elkaar het kostbare erts.

In juni 1816 werd een compromis gesloten. Moresnet zou in drie delen worden opgesplitst waarbij het westelijk deel voor het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bestemd was (in 1830 werd dit deel bij de nieuwe Staat België gevoegd) en het oostelijk deel aan Pruisen zou toekomen. De smalle strook van de gemeente waarop de groeve met de zinkmijn zich bevond werd onder de naam “Neutraal Moresnet” een condominium van beide landen. 

Wat is een "condominium"?

1. Een flatgebouw met koopflats
2. Appartementsrecht
3. Een staatsvorm waarbij een gebied bestuurd wordt door twee of meerdere landen
4. Een zoutwaterdier (zakpijp)

FILMPJE

In het volgende filmpje wordt een korte uitleg gegeven over "Neutraal Moresnet".

EXTRA DOCUMENTAIRE

Is je nieuwsgierigheid gewekt?

Bekijk dan de volledige documentaire!

(niet verplicht)

Eén man, één stem! (1)

1919: Invoeren algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen

OORZAKEN:

• Uitzonderlijk lage lonen                         stakingsgolven

• Angst voor linkse machtsgreep

• Socialistische partij was tijdens oorlog faire regeringspartner

• Arbeiders hadden zich tijdens WOI als goede patriotten gedragen

Eén man, één stem! (2)

GEVOLGEN

• Stem arbeider telt even zwaar als die van fabrieksbaas!
• Arbeiderspartijen houden binnen regering teugels in handen

Jaar	Kath.	Lib.	Soc.	Com.	Vl. Nat.	Rex	Andere	Totaal
1919	73	34	70	/	5	/	4	186
1921	80	33	68	/	4	/	1	186
1925	78	23	78	2	6	/	/	187
1929	76	28	70	1	11	/	1	187

Samenstelling van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, uitgedrukt in zetels, 1919-1929 

Eén man, één stem! (3)

• Geen enkele partij behaalt nog absolute meerderheid

• Politieke aardverschuiving

• Ontstaan coalitieregeringen met talrijke regeringscrisissen tot gevolg

• België wordt formeel een democratie
  

Waarom denk je dat het algemeen stemrecht enkel voor mannen was?

De doorbraak in de sociale vooruitgang

• 1914: leerplicht van 6 tot 14 jaar
• 1919: AES
• 1921: stakingsrecht gewaarborgd
• 1921: invoeren 8-uren dag en 48 uren week! Daarnaast kwamen er wettelijke regelingen i.v.m. ouderdomspensioenen, werklozensteun voor behoeftigen en gezinstoelagen voor loontrekkenden.

Arbeider krijgt langzaam toegang tot welvaart en comfort.

DE JAREN 20: Socio-cultureel

• De vrouw treedt stilaan op de voorgrond
• Opkomst amusemntscultuur
• Democratisering van informatie en amusement 
• Sport komt binnen bereik van volksmens
• Ontstaan nieuwe kunststromingen
• wetenschappelijke ontdekkingen

De vrouw treedt stilaan op de voorgrond

• Door de vele gesneuvelde mannen waren de vrouwen immers in de meerderheid.
• De wederopbouw bracht een grote vraag naar arbeidskrachten mee. 
• Door de leerplicht gingen meisjes nu ook naar school, vanf begin jaren '20 worden ook vrouwen toegelaten aan de KUL
• Beginnende vrouwenemancipatie uit zich ook in modebeeld (korte jurken, korte haren, ...)

Democratisering van informatie, amusement en sport

• Via de media, dagbladen en radio, kwam allerlei informatie de huiskamer binnen en werden de mensen meer bewust. 

• De bioscoop gaf goedkope en democratische ontspanning voor allen.

• Overal zagen populaire voetbal-, wieler-, en turnclubs het levenslicht en kwamen allerhande jeugdbewegingen op.

Kunst

Constant Permeke, 

portret Frits van den Berghe, 1923

Oscar Jespers, 

De kapmantel, 1922

Joris Minne, 

Ons Ghenaket Die Avondstar, 1929

De oerknal

Georges Henri Joseph Edouard Lemaître (Charleroi, 17 juli 1894 – Leuven, 20 juni 1966) was een Belgisch priester, astronoom, kosmoloog, wiskundige en natuurkundige. Zijn belangrijkste wetenschappelijke bijdragen leverde hij aan de algemene relativiteitstheorie en aan de kosmologie door zijn hypothese van het uitdijende heelal (1927) en als grondlegger van de oerknaltheorie (1931). Lemaître was professor aan de Katholieke Universiteit Leuven, 

DE JAREN 30: crisis en verrechtsing

DE JAREN 30: Economie

• 1930 : ook de Belgische economie raakte in de greep van de wereldcrisis. 

• 1935-1937: Economische heropleving

• 1937-1939: Opnieuw crisis aan vooravond WO II
  

Een land in de greep van de wereldcrisis, 1929-1935

• België wordt vanaf 1931 zwaar door de crisis getroffen. 
  
• Talrijke  fabrieken  sluiten  de  deuren.
•  In  1932  stijgt  de  werkloosheid  boven  de  drempel  van  20%  van  de  actieve  bevolking.
• Door looninleveringen en stijgende fiscale druk vermindert de koopkracht aanzienlijk.
• Het   is  wachten  op  1935  en  een  devaluatie  van  de  munt  besloten  door  de  regering  van  nationale  eenheid  onder  leiding  van  Paul  Van  Zeeland  om  een  schuchtere  economische heropleving te zien.   

Economische heropleving, 1935-1937

• Maart 1935: devaluatie van de frank met 28%
• Kapitaalvlucht gestopt
• Ondernemingen meer kredietmogelijkheden
• Buitenlandse producten duurder en Belgische producten           goedkoper in het buitenland
• Werkloosheid daalt
• Fiscale druk neemt af
• Winsten verruimen
• landbouwers profiteren NIET van stijgende koopkracht!

DE JAREN 30: Politiek/sociaal

• Op 23 februari 1934 wordt Leopold III, dan 32 jaar oud, de vierde koning der Belgen. 

• De koning wil het land kost wat kost een nieuwe oorlog besparen.

• De zwakheid van de  politieke  partijen,  de  18 daagse Veldtocht  in  mei  1940  en  uiteenlopende  interpretaties  van  de  evenementen  leiden  uiteindelijk  tot  een  breuk  tussen  de  koning en de regering.

De crisis vanaf 1930 verscherpte de politieke tegenstellingen (1)

• De arbeiders zagen hun levensstandaard dalen en waren ontgoocheld over de resultaten van het algemeen stemrecht die de socialisten niet de verwachte doorbraak naar de macht opleverde. 

• De «rechterzijde» vond echter dat de democratisering te ver ging en oorzaak was van de slechte economische en politieke toestanden. 

• De Vlamingen waren ontevreden omdat de taalwetten dikwijls dode letter bleven en de dicriminatie aanhield. 

• De devaluatie trof vooral de middenstand zwaar. 

De crisis vanaf 1930 verscherpte de politieke tegenstellingen (2)

Wat ging er mis?

• Het toenemend absenteïsme van de parlementairen; te lange onvruchtbare discussies in de «praatbarak»; onbetekenende interpellaties die alle actie verlamden; onverantwoorde uitgaven door te lang uitgestelde beslissingen. 
• De vele mislukkingen bij de regeringsvorming en de talrijke kabinetswijzigingen op bevel van de partijen zonder het parlement te kennen; het loven, bieden en dreigen van de hoogste partij-instanties die de ministers volledig in hun macht hadden. 
• De politiek-financiële schandalen : teveel politici met bindingen in de financiewereld stelden die belangen boven het algemeen belang. 
• De aantrekkingskracht van de fascistische regimes in Duitsland en Italië op de jongeren, van het communisme op de misnoegde socialisten. 

Communautaire spanningen leiden tot radicalisering

Door verbittering, verdeeldheid en waarschijnlijk ook door de economische crisis van de jaren '30 viel de Frontpartij uit elkaar. 

Een aantal militanten zochten daarna hun heil in nieuwe en radicalere Vlaamse partijen :  

 

In 1931 bvb. richtte Joris Van Severen het Verdinaso (Verbond van Dietse Nationaal Solidaristen) op, een elitaire paramilitaire beweging die koos voor een autoritaire Groot-Nederlandse staat ('Dietsland') met veel tucht en orde en voor het leidersprincipe… 

Daarnaast stichtte Staf de Clercq in 1933 het VNV, het Vlaams Nationaal Verbond, dat de volledige autonomie eiste van Vlaanderen, 'gezuiverd van Communistisch en Joods gespuis' … 

Qua politieke stijl en ideologie volgden deze bewegingen duidelijk de trend van het fascisme in Duitsland en Italië, en tijdens WO2 raakten ze allemaal betrokken in de collaboratie met het naziregime. 

Overigens deed hetzelfde zich in Wallonië voor: daar kende de fascistische Rexpartij van Léon Degrelle veel succes, ook op verkiezingsvlak. 

DE JAREN 30: socio-cultureel

In deze periode ontwikkelde zich in Vlaanderen en Wallonië een cultureel zelfbewustzijn. Beide landsdelen beschouwden elkaar als twee aparte gemeenschappen binnen het koninkrijk. Zo kwam er in 1938 reeds een Vlaamse en Waalse Cultuurraad met adviesbevoegdheid. In Vlaanderen leerde de massa het belang van het Nederlands kennen via de Nederlandstalige radio-uitzendingen van het Nationaal Instituut voor de Radio-omroep (NIR, de voorloper van de VRT/RTBf). De Koninklijke Vlaamse Academies (wetenschap, letteren, schone kunsten en geneeskunde, 1938) maakten duidelijk dat Nederlands ook de taal van cultuur en wetenschap kon zijn. 

Jaartallen uit deze les

• 1919-1926 : Moeizaam herstel
• 1929-1935 Wereldcrisis
• Eind jaren '30: Radicalisering
  

Personen uit deze les

• Albert I
• Leopold III
• Henri Jaspar
• Georges Lemaitre
  

Begrippen uit deze les

Crisis

Neutraal Moresnet

Radicalisering

VNV

Verdinaso

Rex

Jaartallen uit deze les

• 192
• 1936-1939: Spaanse Burgeroorlog

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen