2.2 Het dagboek van de aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

2.2 Het dagboek van de aarde

Herhaling quiz 2.1

Wat bepaalde in het verleden met name de hoeveelheid CO2 op aarde

1. Fabrieken
2. Permafrost
3. Vulkanen
4. Uitlaatgassen

Welk verband is er tussen hoeveelheid CO2 in atmosfeer en temperatuur

1. Hoe meer hoe warmer
2. Hoe meer hoe kouder
3. Hoe minder hoe kouder
4. Hoe minder hoe warmer

Bij een lage zeespiegel is veel land zichtbaar.

Wat is de relatie tussen temperatuur - hoogte zeespiegel en - hoeveelheid land boven zeespiegel?

1. Warm - lage zeespiegel - weinig land zichtbaar
2. Warm - hoge zeespiegel - weinig land zichtbaar
3. Koud - hoge zeespiegel - veel land zichtbaar
4. Koud - lage zeespiegel - veel land zichtbaar

Lesdoelen 

Aan het eind van de les kan je:
1... in stappen uitleggen hoe een fossiel in een gesteente terechtkomt

2... uitleggen waarom bodemlagen en fossielen veel kunnen vertellen over de geologische geschiedenis van de aarde 

3... de 3 soorten gesteenten (stollings-, sediment- en metamorfe gesteenten) beschrijven en hiervan een voorbeeld noemen

4... Het verschil tussen relatieve ouderdom en absolute ouderdom (van een gesteentelaag) uitleggen

Wat is een fossiel?

1. Beide
2. Een versteend overblijfsel van een skelet
3. De afdruk van een dier of plant
4. Geen van beide

In het filmpje vertelt Arjan Postma over een fossiele boom. Hij vertelt dat een boomstam niet zo maar een fossiel wordt. Wat is de eerste stap voor de vorming van fossielen?

Fossielen; hoe ontstaan ze?

Kan alleen als overleden dieren direct worden bedekt door een laag zand of klei.

Doordat deze zandlaag druk uitoefent op het skelet blijft het bewaard

Wanneer na lange tijd de zandlaag erodeert (afslijt) kan het fossiel aan / nabij de oppervlakte komen

Trilobiet

In het filmpje zagen we hele bekende
fossielen voorbij komen, vergelijkbaar
met de foto hiernaast.

Dit is een afbeelding van een:

1. Ammoniet
2. Trilobiet
3. Graptoliet
4. T-Rex

Wat vertelt een ammoniet ons?

Ammoniet: uitgestorven inktvisachtige die in een soort slakkenhuis woonde. 

• leefden in de oceanen 
• 240 - 65 miljoen jaar geleden

       --> dinotijdperk!

• Als ammoniet sterft zinkt deze naar de bodem. Daar wordt het bedekt door lagen van zand. Zo ontstaat een fossiel. 

Wat vertelt een ammoniet ons?

Ammonieten zijn gidsfossielen: ze kwamen over 

de hele wereld voor. Heb je er één gevonden? Dan 

weet je dat de laag uit het dinotijdperk komt!

Je kunt ze bijv. op verschillende plekken vinden in Engeland, Frankrijk en Duitsland. Bijvoorbeeld bij de 'Dalle aux Ammonites' in Zuid-Frankrijk. Dit verteld ons dat op deze plek miljoenen jaren geleden een zee heeft gelegen!

Uit welk tijdperk zou een ammoniet kunnen komen?

1. Cambrium
2. Carboon
3. Krijt
4. Tertiair

Sedimentgesteente

Fossielen vind je het meeste in sedimentgesteente. Dat zijn bijvoorbeeld zandsteen, klei, schalie en kalksteen. Ontstaan door het opeenstapelen van de sedimenten zand, grind of klei.

Zand --> zandsteen

Klei --> schalie

Determineren van gesteenten

Er zijn drie hoofdgroepen van gesteenten:

1. Sedimentgesteenten

2. Stollingsgesteenten

3. Metamorfe gesteenten

Stollingsgesteenten

Ontstaan door het stollen van lava.

Deze gesteenten vind je dus altijd 

in de buurt van vulkanische gebieden.

                                                                           

Graniet

Basalt

Wat vertellen stollingsgesteenten ons? 

Tijdens een wandeling in de Eifel (Duitsland) kom je vulkanisch gesteente tegen, dan weet je dat hier vroeger vulkanen waren. 

Metamorfe gesteenten

Ontstaan diep in de aarde onder hoge druk & temperatuur

Het oorspronkelijke gesteente is een stollings- of sedimentgesteente

Bijvoorbeeld.

Schalie --> leisteen

Kalksteen --> marmer

Het gesteente is een metamorfose ondergaan door bijv. hoge druk

Laagjes zand of klei zijn op elkaar gestapeld.

Gesteente gevormd door vulkanische activiteit

Metamorf gesteente

Sedimentgesteente

Stollingsgesteente

Waarom weten we zoveel over de geschiedenis van de aarde?

Absolute ouderdom: 

• Iridium --> komt van nature niet voor op aarde; maar wel in meteorieten.

• Fossielen --> blijft alleen bewaard als het snel bedekt wordt met sediment 
• Halfwaardetijd --> Radioactief materiaal in gesteente vervalt in vaste tijden (bv. uranium in 700 mln jaar)

Relatieve ouderdom

Van de meeste dingen op aarde weten we niet hoe oud ze precies zijn.

We kunnen wel aangeven of iets ouder of jonger is dan iets anders = relatieve ouderdom

Relatieve ouderdom

Grondlagen die dichter aan het aardoppervlak liggen zijn jonger dan grondlagen dieper in de aarde

Toepassen:
Tot welke hoofdgroep van gesteenten behoort de Grand Canyon (beginfoto)

1. Sedimentgesteenten
2. Stollingsgesteenten
3. Metamorfe gesteenten

330 miljoen jaar geleden is steenkool ontstaan

1. Absolute ouderdom
2. Relatieve ouderdom

Lesdoelen

Aan het eind van de les kan je:
1... in stappen uitleggen hoe een fossiel in een gesteente terechtkomt

2... uitleggen waarom bodemlagen en fossielen veel kunnen vertellen over de geologische geschiedenis van de aarde 

3... de 3 soorten gesteenten (stollings-, sediment- en metamorfe gesteenten) beschrijven en hiervan een voorbeeld noemen

4... Het verschil tussen relatieve ouderdom en absolute ouderdom (van een gesteentelaag) uitleggen

Aan de slag

Gebruik de studieplanner.  Maak de opdrachten van paragraaf 2.2 en controleer je antwoorden. 

Het dagboek van de aarde; waar gaat 2.2 over?