5.3 Hervorming van de kerk

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.3 De kerkhervorming

Kijken naar...

De zielenvisserij

Adriaen Pietersz. van de Venne

1614

Rijksmuseum, Amsterdam

In dit schilderij zie je aan de linkerkant de protestantse Noord-Nederlanders en rechts de rooms-katholieke zuiderlingen. Beide groepen proberen uit de rivier zielen voor hun geloof te winnen. De protestanten zijn succesvoller dan de katholieken. Uit alles blijkt dat de schilder aanhanger van het protestantisme is.

Aan de kant van de protestanten is alles beter: de bomen hebben blad, de zon schijnt en het is allemaal heel ordelijk.

De rooms-katholieken worden belachelijk gemaakt door aan hun zijde dwergen af te beelden.

Een poes wordt in de schilderkunst vaak afgebeeld als symbool van wellust en onkuishuid. 

De bijbel speelt een belangrijke rol in het protestantse geloof. Hier zie je dat protestantse gelovigen worden 'overgehaald' door het woord van God en niet door rijkdommen, zoals bij de rooms-katholieken wel het geval is. De protestantse gelovigen komen heel netjes en ordelijk aan boord van de boot.

De rooms-katholieken proberen de mensen te lokken met kostbaarheden, maar lijken daarin niet helemaal te slagen. De mensen zijn zo verblind door de rijkdommen dat de boot bijna omslaat.

Hier staan de belangrijkste Europese protestantse leiders: prins Maurits, prins Frederik Hendrik, koning Jacobus I van Engeland en koning Christiaan IV van Denemarken

Een struik met sinaasappels, symbool voor het Huis van Oranje.

Er zijn veel honden afgebeeld aan deze kant van de rivier. In de schilderkunst zijn honden vaak het symbool van trouw. Rondom de 'oranjeboom' zie je daarom ook veel honden afgebeeld.

Dit schilderij is gebaseerd op Mattheus 4:18-20 'Toen hij nu langs de zee van Galilea ging, zag Hij twee broeders, Simon, die Petrus genoemd wordt, en Andreas, diens broeder, een net in zee werpen; want zij waren vissers. En Hij zeide tot hen: Komt achter Mij en Ik zal u vissers van mensen maken. Zij nu lieten terstond hun netten liggen en volgden Hem.'

De schilder staat hier, aan de protestantse kant.

De mannen in deze rode gewaden zijn rooms-katholieke geestelijken. Het verschil met de sobere, zwarte kleding aan de kant van de protestanten is hierdoor extra groot.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze lessen kun je herkennen en uitleggen wat de Reformatie is, en welke gevolgen dit voor de Kerk én de inwoners van Europa had.

Katholieke kerk (1)

• Christelijke kerk

• Staat onder leiding van de Paus in Rome (vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk)

• Hiërarchisch: er is een duidelijke leider en indeling van macht

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn

Katholieke kerk (2)

• Er staan beelden in de kerk

• Deze beelden (van bijvoorbeeld heiligen) worden soms ook vereerd

• Ook relieken (overblijfselen van heiligen) worden vereerd

• Er zijn magische handelingen en rituelen, zoals: wijn/bloed en brood/lichaam

Reformatie

• Betekent hervorming

• Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk

Kritiek

Vanaf de 15e eeuw kritiek op de katholieke kerk:

• Grote macht
• Enorme rijkdom

Aflaat

Kwijtschelding van zonde

Misstanden Katholieke kerk

• Geestelijken passen strenge regels toe -> Maar houden zich er zelf niet aan

• Paus en bisschoppen: Leven in weelde en rijkdom. En streven naar macht
  

Humanisme

Belangstelling van geleerden voor de antieke literatuur, poëzie en geschiedenis

Luther

In 1517 komt Luther met 95 stellingen

• Luther wordt echter door de Paus in de ban gedaan

Ideeën Luther

• De Bijbel is de enige bron van het geloof.
  
• Ieder mens kan zelf in contact komen met God door bijbel studie.
  
• Geestelijken zijn geen bijzondere mensen, ze mogen trouwen.
  
• Geen verering van heiligen, dus geen beelden in de kerk.
  
• De meeste sacramenten zijn onzin.
  
• Niet de paus is het hoofd van de kerk, maar de vorst van een land beschermt de kerk. Hij benoemt de bisschoppen.
  
• Kloosters kunnen worden afgeschaft. Hun bezit wordt eigendom van de vorst.
  
• De macht van de vorst moet worden geaccepteerd. Een opstand tegen een vorst moet je zien als een opstand tegen God.
  

Geen hervorming

• Wordt door de Paus in de ban gedaan

• Na de Rijksdag van Worms (1521) door Karel V vogelvrij verklaard 
  

Waarom heeft Luther succes?

• Uitvinding boekdrukkunst 
  

• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
  

• Eenvoud en soberheid spreken arme gelovigen aan.
  

Aantrekkelijk voor vorsten

• Werden hoofd van de kerk in hun gebied.
  
• Kloosterbezittingen werden hun eigendom.
  
• Onderdanen moesten altijd gehoorzamen.
  
• Karel V, die fel katholiek was, kon zo worden tegengewerkt.
  

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van protestantse kerken 

• Inquisitie: Vervolging van protestanten (ketters)
  

De Reformatie

Calvijn

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde

Verschillen met Luther

1.  Bijbel niet alleen bron van het geloof maar ook uitgangspunt voor het dagelijks leven. 
2. De gelovigen zelf besturen hun geloofsgemeente.
   
3. Onderdanen hebben het recht in opstand te komen tegen de vorst 

Johannes Calvijn

- Predestinatieleer: God heeft van tevoren besloten welke mensen na hun dood in de hemel terecht komen.

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Gevolgen van de reformatie

• Contrareformatie & de Tachtigejarige oorlog (1568-1648)

Contrareformatie

Verdediging van de katholieke kerk tegen de reformatie.

Doel: Mensen weer enthousiast maken het katholieke geloof