5.7 DNA technieken

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2,3

Thema 5 Erfelijkheid en evolutie

5.1 Genotype en fenotype 

5.2 Chromosomen

5.3 Genen en allelen 

5.4 Transcriptie

5.5 De evolutietheorie 

5.6 Geschiedenis, leven op aarde

5.7 DNA-technieken

5.8 Dominant of recessief

5.9 Kruisingen

Waar gaan we het over hebben?

Genetische modificatie

Crispr-cas

Discussie

Genomics

DNA-tests

eDNA

Synthetische biologie

Biotechnologie

Biotechnologie is verzamelnaam voor technieken waarbij organismen worden gebruikt.

• Klassieke biotechnologie --> DNA van organismen wordt niet aangepast. Bv. broodbakken met gist (schimmel), yoghurt maken met bacteriën. 
• Moderne biotechnologie --> DNA van organismen wordt veranderd = recombinant-DNA-technieken. Bv. het DNA van een bacterie zo veranderen dat het insuline gaat produceren.  

Genetische modificatie

Het aanpassen van erfelijke eigenschappen bij organismen door de mens wordt genetische modificatie genoemd.

Genetische modificatie

• = Eigenschappen van organismen wijzigen.
• Recombinant-DNA-techniek = nieuwe erfelijke informatie aanbrengen in het DNA van een ander organisme.
• Het maken van een transgeen organisme: gen van een organisme van een andere soort inbrengen.

Recombinant DNA-techniek

met bacteriën

Bacteriën die een recombinant-DNA-plasmide opnemen, gaan delen en specifieke eiwitten maken zoals insuline.

Doordat bacteriën zich daarna gaan delen ontstaan er nakomelingen met recombinant-DNA-plasmiden. 

Recombinant-DNA technieken

Recombinant-DNA-technieken: DNA overbrengen van de ene naar de andere soort.

--> bacteriën krijgen gen ingebracht dat verantwoordelijk is voor de productie van insuline --> maken daardoor insuline voor medicijn suikerziekte (diabetes).

Crispr-cas

• Crispr-cas kan gerichte wijzigingen in het DNA van een organisme aanbrengen.
• Wijzigingen in de bestaande genen van 

     een organisme = gene-editing 
     genoemd = gen-aanpassing. 

• Gentherapie is het gebruik van 

     gene-editingtechnieken om kapotte 
     genen te repareren.

Je kunt de techniek vergelijken met het aanpassen (‘editing’) van tekst. Door enkele letters te veranderen of een woord weg te laten, ontstaat een woord of zin met een nieuwe betekenis.

Discussie

Genomics

Genomics = Onderzoek naar al het DNA en genen van een organisme.

Ziekten opsporen --> genen ziek

persoon wordt vergeleken met 

genen van een gezond persoon. 

Gebruik van DNA

• Misdaadbestrijding
• Familie onderzoek (verwantschap)
• Evolutionaire verwantschap bepalen
• Medisch onderzoek (erfelijke ziekten)
• Fraudeonderzoek 
• eDNA (environmental)
• DNA database (data-opslag)

DNA verzameld uit een omgeving. Alle organismen laten unieke DNA sporen achter --> poep, slijm, dode huidcellen, enz. 

eDNA 

(environmental DNA)

Restanten DNA van overblijfselen, zoals poep, dode huidcellen etc dat in de omgeving komt.

Dit wordt gebuikt om b.v. organismen te onderzoeken die in een gebied leven zonder ze te vangen.

Synthetische biologie

• Vakgebied waarin biologisch materiaal kunstmatig wordt nagemaakt of ontworpen.
• Ook DNA kan worden nagemaakt.
• Voorbeelden --> vlees dat in een laboratorium groeit, opslag van informatie in kunstmatig DNA.  

Huiswerk

Lezen 5.7

Maken opdracht 1 t/m 4 en 6 t/m 8 + 10

Herhalen en/of extra oefenen

BS 5.3