H4 Thema 5 basisstof 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Biologie

Mevr. Zwijns ([e-mail])

WELKOM!

Biologen houden zich bezig met de levende natuur.

Een levend wezen noem je een organisme

nieuws van de week

kunstmatige alvleesklier

Wat gaan we deze les doen?

• Herhaling Thema 5: Regeling
  Basisstof 1: Regeling en homeostase
  Basisstof 2: Hormonale regulatie
• Huiswerk bespreken
• Basisstof3: Het zenuwstelsel

Herhaling

Basisstof 1: Regeling en homeostase

Basisstof 2: Het hormoonstelsel

Thema 5: Regeling

Positieve of negatieve terugkoppeling?

1. positief want er staan meer plusjes dan minnetjes
2. negatief want hormoon Q remt via via zijn eigen aanmaak
3. positief want hormoon P en Q stimuleren beide iets

negatieve terugkoppeling

positieve terugkoppeling

Wanneer een toename van het resultaat van een  proces, het proces versterkt

Wanneer een toename van het resultaat van een  proces, het proces remt

Regelkring

Negatieve terugkoppeling:

Het terugbrengen van de waarde richting de norm

Positieve terugkoppeling:

het versterken van het effect, dus verder bij de norm vandaan brengen

negatieve terugkoppeling

Positieve terugkoppeling 

Hormonen zijn:

1. Regelstoffen
2. Voedingsbestanddelen
3. Geslachtskenmerken
4. Koolhydraten

Organen die hormonen maken

Vervoert hormonen

Stoffen die berichten doorgeven aan organen

Een belangrijke hormoonklier

Hormoonklieren

Bloed

Hormonen

Hypofyse

Hormonen worden gemaakt in               

Hormonen zijn                       of  

Nadat ze gemaakt gaan de hormonen door 

de cellen uit het bloed in.

Alleen bij cellen met de juiste                            kan een hormoon binden.

De binding van het hormoon zorgt voor een  

binnen de cel (andere genexpressie)

exocytose

reactie

hormoonklieren

eiwitten

receptor

vetten

Doelwitorganen

1. Endocriene klier geeft hormoon af aan bloed
2. Via bloed komt hormoon in hele lichaam
3.  Hormoon alleen werkzaam in doelwitorgaan signaalmoleculen 
4. 
   
5. Binden aan hormoonreceptoren in het membraan van doelwitcellen.

1. Endocriene klier geeft hormoon af aan bloed
   
2. Via bloed komt hormoon in hele lichaam
   
3.  Hormoon alleen werkzaam in doelwitorgaan (cellen met receptor)
4. Hormoon regelt een proces
5. Hoe meer hormoon, hoe langer effect

Werking hormonen

Welke hormonen horen bij welke hormoon klier?

Groeihormoon

Schildklierhormoon

Adrenaline

Insuline

Glucagon

Testosteron

Oestrogeen

Insuline

Glucagon

Glucose

Glycogeen

Dit is een voorbeeld van .... terugkoppeling

TSH

TRH

positieve

negatieve

schildklier

Endocriene klieren

• Endo: binnen
• Afgegeven aan bloed (secretie)
• Voorbeeld: hormoonklieren

Exocriene klieren

• Exo: buiten
• Afgegeven aan afvoerbuis (excretie)
• Voorbeeld: zweet- ; speekselklieren

Regelkringen door hormonen

Schildklier - tyroxine 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

BINAS 89A/C

Schildklier - schildklierhormoon (tyroxine) 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

tyroxine

- aanzetten stofwisseling

- groei en ontwikkeling zenuwstelsel

Schildklier - tyroxine 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

BINAS 89A

Eilandjes van Langerhans (alvleesklier) - insuline/ glucagon

 (in stand houden bloedsuikerspiegel)

Schildklier - tyroxine 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

BINAS 89A

Bijnieren - adrenaline

 (verhoogde alertheid)

- Stijging glucose in bloed

- hart sneller kloppen

- sneller ademen

- verteringsstelsel geremd

Hypofyse - ADH 

 (waterabsorbtie nieren)

BINAS 89A/C

Schildklier - tyroxine 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

BINAS 89A/C

86 C

Eierstok - oestrogeen/ progesteron

 (ontwikkeling secundaire geslachtskenmerken; groei baarmoederslijmvlies)

FSH

LH

progesteron

Schildklier - tyroxine 

 (aanzetten stofwisseling; groei en differentiatie zenuwstelsel)

BINAS 89A

Testes - testosteron

 (ontwikkeling secundaire geslachtskenmerken)

hypothalamus

hypofyse

teelballen

https:

Basisstof 3: Het zenuwstelsel

Thema 5: Regeling

Leerdoelen

• Je kunt de bouw, functies en werking van de verschillende delen van het zenuwstelsel beschrijven.
  
• Je kunt de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.
  
• Je kunt de bouw, functies en werking van de hersenen en het ruggenmerg beschrijven.

Homeostase heeft communicatie nodig

Signaalmolecuul

Receptor

doelwitcel

Homeostase heeft communicatie nodig

Hormonen (BS2) -> via bloed -> lang effect

Neurotransmitters (BS3) -> via zenuwen-> snel en kort effect

Zenuwstelsel ingedeeld op bouw

Centrale zenuwstelsel:

Grote hersenen

kleine hersenen

hersenstam en ruggenmerg

perifere zenuwstelsel: 

perifere zenuwen

Zenuwstelsel ingedeeld op basis van functie

Animale zenuwstelsel:

- bewuste reacties, houding en beweging van lichaam

- reflexen

Autonome zenuwstelsel: 

werking van inwendige organen

Aan de slag!

Wat:	Maak een tekening van wat er gebeurd in je zenuwstelsel als er een bal naar je gegooid wordt. Gebruik de begrippen die bij de opdracht staan.
Hoe:	Ieder voor zich
Hulp nodig:	gebruik je boek
Tijd:	10 min
Uitkomst:	we bespreken dit klassikaal
Klaar?	Lees Thema 5, BS3 en maak opgaven

Mannetje met de bal

Mannetje met de bal

• Receptor (zintuigcellen)
  
• Prikkel
  
• Impuls (seintjes, elektrisch signaal)
  
• Hersenen
• Ruggemerg
  
• Zenuwcel (ofwel conductor = geleider)
•      Gevoelszenuwcel
•      Schakelcel
  
•      Bewegingszenuwcel
  
• Effector (spier of kliercellen)
  

Prikkels en impulsen

• Een prikkel stimuleert een zintuig.
  
• In het zintuig wordt de prikkel omgezet in een impuls (een elektrisch signaaltje).
  
• Deze impuls gaat naar de hersenen.
  
• In de hersenen worden de impulsen geïnterpreteerd.
  
• Je wordt je bewust van de waarneming.
  

H5 Regeling

Bouw zenuwcel

In de basis is elke zenuwcel gelijk

• Bij de dendrieten komt een impuls binnen
• Via een axon wordt een impuls verstuurd.

Zenuwcellen

• In het cellichaam bevinden zich de celkern en alle organellen
• De axon is geisoleerd van andere axonen door de myelineschede

De myelineschede wordt gevormd door de cellen van Schwann die om de axon heen gerold liggen. Op deze manier is de axon geisoleerd van andere axonen; belangrijk om kortsluiting te voorkomen.  De cellen van Schwann liggen niet strak tegen elkaar maar laten een beetje ruimte over tussen de cellen. Dit is handig voor een snelle signaaloverdracht. Het elektrische impuls kan nu namelijk 'springen'.

Impulsgeleiding (zonder myelineschede)

Sprongsgewijze impulsgeleiding (met myelineschede)

Werking synaps

1. Blaasjes met neurotransmitters (signaalstof) versmelt met celmbraan als er een impuls aankomt
2. Neurotransmitter komt vrij in synaptische spleet
3. Neurotransmitter bindt aan receptor van doelwitcel en geeft de 'boodschap' door

Verschillende zenuwcellen

Gevoelszenuw (sensorisch):  

1 lange dendriet & 1 kort axon 

 

Bewegingszenuw (motorisch):

meer dendrieten & 1 axon naar effector

Schakelcel: 

veel verbindingen

Leerdoelen

• de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.
  
• de bouw, functies en werking van het zenuwstelsel beschrijven.
  
• de functie van reflexen en een reflexboog beschrijven.
  
• De werking van het autonome zenuwstel beschrijven.
  

Huiswerk donderdag 21 feb

Thema 5 BS3

alle opdrachten!