Bouw en functies van het zenuwstelsel

• Verzorging
• Secundair onderwijs

Bouw en functies van het zenuwstelsel.

Inhoud:

1. Bouw van een zenuwcel

2. De impulsgeleiding

3. De bouw van het zenuwstelsel.

          * Het centraal en perifeer zenuwstelsel.

          * Het animaal en het autonoom zenuwstelsel.

Bouw van een zenuwcel of neuron

- Bouwstenen van het zenuwstelsel.

- Prikkels opvangen en impulsen doorgeven.

Bouw van een zenuwcel of neuron

- Cellen met een grijs cellichaam 

(kern en cytoplasma)

- 2 soorten uitlopers ontspringen:

     * De dendrieten

     * De axon

Bouw van een zenuwcel of neuron

- Dendriet = kort, prikkels/impulsen

ontvangen.

- Axon = lange uitloper, prikkels/impulsen 

van het cellichaam naar andere

zenuwcellen of organen wegvoert.

= (vaak) rondom witte vetachtige laag           werkt isolerend = myelineschede.

- Axon met een myelineschede, noemen we een zenuwvezel.

Bouw van een zenuwcel of neuron

- Uiteinde van de axon = sterk vertakt.

- Elk vertakkingetje eindigt in een 

axonknopje.

- In het cytoplasma van deze knopjes 

            blaasjes gevuld met chemische stof (= transmitterstof).

deze speelt een rol bij de overdracht van prikkels/impulsen.

Bouw van een zenuwcel of neuron

Samengebundelde zenuwvezels vormen 

kabelvormige structuren

           DE ZENUWEN.

Bouw van een zenuwcel of neuron

Verband tussen een neuron en zenuw

- Lange uitlopers van neuronen = zenuwvezels. (gemyeliniseerde axonen)

- Meerdere zenuwvezels, liggen parallel naast elkaar = zenuwbundel omgeven door bindweefselschede. (= bescherming en houdt ze samen)

- Meerdere zenuwbundels = een zenuw omgeven door bindweefselmantel.

- In de bindweefselmantel lopen er bloedvaten tussen de zenuwbundels.

Verband tussen een neuron en zenuw

3 soorten zenuwcellen en zenuwen:

1. gevoelszenuwcel of sensorische neuron.

2. bewegingszenuwcel of motorische neuron.

3. schakelzenuwcellen of schakelneuronen.

3 soorten zenuwcellen en zenuwen:

1. gevoelszenuwcel of sensorische neuron.

zintuigen                 centrale zenuwstelsel (= hersenen en ruggenmerg)

3 soorten zenuwcellen en zenuwen:

2. bewegingszenuwcel of motorische neuron.

centrale ZWST                    spieren en klieren.

3 soorten zenuwcellen en zenuwen:

3. schakelzenuwcellen of schakelneuronen.

verbinden gevoels- en bewegingszenuwcellen (hersenen en ruggenmerg)

3 soorten zenuwcellen en zenuwen:

De impulsgeleiding:

Elke verandering (prikkel) die sterk genoeg is (drempelwaarde) 

               opgevangen door de zintuigen                  doorgegeven gevoelszenuw.

Prikkel wordt omgezet in een elektrische signaal = de impuls.

De impulsgeleiding:

De verplaatsing van impulsen gebeurt in de zenuwcellen slechts in 1 richting

             Dendriet                  cellichaam                   axon

De impulsgeleiding:

- Alle cellen = celmembraan elektrische geladen door aanwezigheid van elektrisch geladen deeltjes                 ionen aan 

weerszijden van het celmembraan.

- Sommige zijn positief

- Andere zijn negatief

- Verplaatsen zich door het celmembraan via 

poriën              kanalen. (open en dicht)

De impulsgeleiding:

- Ongelijke verdeling van de ionen binnen                   intracellulair en 

buiten                 extracellulair de cel zorgt ervoor dat de binnen- en buitenzijde van de cel een verschillende lading hebben = ladingsverschil.

De impulsgeleiding:

- Rustfase van een neuron                 geen impulsen doorstuurt.

Binnenzijde = negatief geladen ten opzichte van de buitenzijde.

                   ladingsverschil = RUSTPOTENTIAAL

- Sterke prikkel, activeert het neuron = ACTIEFASE.

Kanalen van het celmembraan open en positief geladen deeltjes naar binnen                   binnenzijde wordt positief geladen.

RUSTPOTENTIAAL WORDT DEPOLARISATIE. 

De impulsgeleiding:

- Ladingsverandering = groot genoeg 

- drempelwaarde wordt overschreden

- ontstaan van klein stroomstootje                        ZENUWIMPULS.

- Ladingsverschil dat de impuls veroorzaakt                   ACTIEPOTENTIAAL.

- Het geleiden van het elektrische signaal                  IMPULSGELEIDING.

De impulsgeleiding:

- SYNAPS = de plaats waar de impuls van de ene zenuwcel naar de andere overgaat.

- Zenuwcellen hebben geen contact                 gescheiden door smalle tussenruimte                 SYNAPTISCHE SPLEET.

De impulsgeleiding:

- Impuls bereikt de synaps in de eerste neuron                   chemische stof af scheiden                                                neurotransmitter (=overdrachtsstof).  

- Elektrische prikkel wordt zo omgezet in een chemische.

- Neurotransmitter komt vrij in de synaptische spleet en dringt door naar de tweede zenuwcel.

- De chemische prikkel wordt terug omgezet in een elektrische = ACTIEPOTENTIAAL

De impulsgeleiding:

1. Impuls (elektrisch)

2. zenuwcel 1

3. receptorcel van dendriet van zenuwcel 2

4. richting elektrische impuls

De impulsgeleiding:

A. De elektrische impuls bereikt het axonknopje van de 1ste zenuw

                   geeft transmitterstof af.

B. De transmitterstoffen komen uit de blaasjes in de synaptische spleet en prikkelen het membraan van zenuwcel 2 = een chemische impuls.

C. Er ontstaat een elektrische impuls in de 2de zenuw, de 3de zenuw... 

De naam van de belangrijke neurotransmitters?

De impulsgeleiding:

Adrenaline

noradrenaline

dopamine.

Toets 2.

De bouw van het zenuwstelsel

a) De bouw                                                                                                                                 b) De functie

= anatomische indeling                                                                                                    = functionele indeling

- Centrale zenuwstelsel                                                                                               - Animaal zenuwstelsel

- Perifeer zenuwstelsel                                                                                             - Autonoom zenuwstelsel

De bouw van het zenuwstelsel

a) De bouw                                                                                                                                 

= anatomische indeling                                                                        

                            

1. Centrale zenuwstelsel : hersenen en ruggenmerg (100miljoen zenuwen, die signalen naar elkaar uitwisselen: aansturen van bewegingen, onthouden van dingen, spreken, denken...)                                                                                               

2. Perifeer zenuwstelsel: zenuwen, zenuwknopen en ruggenmergzenuwen

Dit stelsel vormt de verbinding tussen het centrale ZWST  en de organen en de weefsels.

Het perifere ZWST bestaat uit 2 onderdelen:                                                                                           

De bouw van het zenuwstelsel

b) De functie

= functionele indeling

  1. Animaal zenuwstelsel (somatische)

* controleert al onze bewuste handelingen.

* zintuigelijke waarneming en de verwerking van informatie (controle over de spieren.)

 2. Autonoom zenuwstelsel:

* onbewuste levensprocessen.

* De wil heeft er geen vat op. (hartslag, ademhaling, stofwisseling...)

Het centraal en perifeer zenuwstelsel:

A) De bouw en de functie van de hersenen:

Inleiding: De hersenen:

- Ze besturen het lichaam.

- Ze zijn een deel van ons centrale zenuwstelsel dat zich in het hoofd bevindt.

- Ze zijn nodig om te denken, bewegen en onze zintuigen en ons geheugen te gebruiken.

- Ze maken hormonen aan.

- Ze regelen de ademhaling, hartslag en temperatuur.

De bouw van de hersenen:

De grote hersenen:

De grote hersenen:

- 2 helften: linker en rechter verdeeld door de hersenbalk.

- Door de hersenbalk lopen 3miljoen zenuwdraden.

- Taak = informatie - uitwerking tussen de 2 hersenhelften.

- Kruising: rechter kant stuurt functies linker kant aan, linker kant stuurt functies rechter kant aan.

De kleine hersenen:

- motoriek

- aansturing van de spieren.

- geautomatiseerd: pen vasthouden, fietsen, zwemmen, schrijven...

De brug van Varol (de pons)

Verbindt beide helften, kleine en grote hersenen. Het is een forse uitstulping van zenuwvezels tussen het verlengde merg en de tussenhersenen. De pons houdt met twee stevige armen de kleine hersenen vast en verzorgt daarmee het contact tussen de grote en kleine hersenen. Het is ook een onderdeel van de hersenstam. De pons zorgt ervoor dat prikkels van het evenwichts- en gehoororgaan doorgegeven worden aan de kleine hersenen

Hersenbalk: 

Verbindt beide helften van de grote hersenen.

Hersenmerg:

Bestaat uit witte stof, de uitlopers van zenuwcellen. 

Het binnenste van de grote hersenen.

Hersenkamers of ventrikels: 

Onder de hersenbalk gelegen holten gevuld met hersen- en ruggenmergvocht.

De hersenkamers (ventrikels) zijn holten in de hersenen. Er zijn twee zijventrikels, een derde ventrikel (die in het midden ligt) en een vierde ventrikel, gelegen in of onder de kleine hersenen. Deze holten bevatten hersenvloeistof (ook cerebrospinaal vocht of liquor genoemd).

Hersenschors: 

Bestaat uit grijze stof, de cellichamen van de neuronen.

Bewuste handelingen, neemt informatie op, analyseert deze, maakt vergelijkingen en neemt beslissingen.

Hersenstam: 

Bestaat uit middenhersenen, brug Varol en verlengde merg.

Regelt vitale lichaamsfuncties: AH, hartslag, lichaamstemperatuur, spijsvertering.

Hersenvliezen:

Beschermen de hersenen, buitenste verbonden met schedelbeenderen, binnenste rijk aan bloedvaten.

Hypofyse:

- Endocriene klier, via zenuwen gecontroleerd door hypotalamus. 

- Hersenaanhangsel (hangt aan de hypothalamus). 

- Meesterklier.

- Schakel tussen het C ZWST en 

het hormoonstelsel.

Thalamus en hypothalamus:

Wand van de tussenhersenen, controlecentrum waar binnenkomende en vertrekkende informatie verwerkt en geselecteerd wordt. 

Thalamus:

Binnen de hersenen is er een soort centraal punt voor binnenkomende en uitgaande zenuwsignalen: de thalamus. De thalamus speelt een belangrijke rol bij de selectie van prikkels die doorgegeven moeten worden aan de verschillende onderdelen van de hersenschors. 

Dit maakt dat de thalamus ook wel wordt aangeduid als de 'poort naar de hersenschors'. Alle zintuiglijke informatie, behalve geur, gaat eerst door de thalamus.

Hypothalamus:

- Onderdeel van het limbisch systeem.

- Besturing van het hormonale systeem.

- Door de aanmaak van hormonen en door het beïnvloeden van de Thalamus.

- Hoofdrol bij het reguleren van het autonome zenuwstelsel.

- Regelt ook gevoelens van honger, dorst en verzadiging.

- Hier tikt ook de biologische klok.

Verlengde merg: 

Verbinding tussen hersenen en ruggenmerg: de grijze stof ligt binnenin, de witte stof aan de buitenkant. Daarnaast bevat het verlengde merg de piramidekruising. Hier steken zenuwbanen over zodat de linker hersenhelft de rechterkant van het lichaam bedient en andersom. Het is een belangrijk schakelcentrum tussen het ruggenmerg en de overige hersendelen.

Centra in de grote hersenen

- Een hersencentrum is een bepaald hersenschorsgebied dat bestaat uit een groep cellichamen van neuronen.

- Die de informatie van bepaalde receptoren verwerken of de activiteiten van bepaalde effectoren regelen.

Centra in andere hersendelen

Kleine hersenen: 

Evenwichtscentrum en de centra voor het bijsturen van bewegingen.

Centra in andere hersendelen

Centra in de thalamus: 

- Vormen met behulp van schakelneuronen het schakelstation tussen de meeste sensorische neuronen en de grote hersenen. 

 

- De impulsen, die ontstaan na prikkeling van receptoren, worden langs de thalamus naar de juiste sensorische velden in de hersenen geleid.

Centra in andere hersendelen

- thalamus gaat selectief te werk: bepaalde impulsen krijgen voorrang.

- thalamus verhindert dat de grote hersenen overstelpt worden met informatie.

voorbeeld= spannend boek lezen en niet meer horen.

Centra in andere hersendelen

Centra in de hypothalamus: 

- beïnvloeden de afscheiding van hormonen door de hypofyse.

- ook het dorst-, het honger- en het temperatuurcentrum voor.

Centra in andere hersendelen

In het verlengde merg: 

- Hier liggen de centra die automatische lichaamsfuncties regelen (ademhaling en de hartslag).

- Beschadiging van het verlengde merg --- dood tot gevolg.

B) De bouw en de functie van het ruggenmerg:

- Verlengde merg van de hersenstam gaat over in het ruggenmerg.

- Buisvormige streng, gelegen in het wervelkanaal.

- Kanaal ontstaat doordat de wervelgaten van de op elkaar gelegen wervels een tunnel vormen. Ruggenmerg = beschermd door de wervelkolom.

- Tussen de wervellichamen liggen kraakbenige tussenwervelschijven. 

( ze zorgen voor de beweeglijkheid van de wervelkolom en dienen als schokdemper.)

- Tussen opeenvolgende wervels = aan beide kanten een opening= tussenwervelgat.

- Doorheen de tussenwervelgaten treden de ruggenmergzenuwen, die van links naar rechts van het ruggenmerg ontspringen, uit het wervelkanaal.

Dwarse doorsnede van het ruggenmerg:

Het vlindervormige, centrale gedeelte (1) is samengesteld uit:

De cellichamen van de zenuwcellen (neuronen)

Het witte buitendeel (2) bestaat uit:

Zenuwvezels (axonen) van de neuronen.

Waaruit bestaan de witte strengen (3) die tussen de wervels verstrekken?

Uit gevoelszenuwen en bewegingszenuwen.

Wat is de functie van het ruggenmerg?

Het voert prikkels van gevoelszenuwen naar de hersenen en van de hersenen naar de bewegingszenuwen.

C) Bouw van het perifeer zenuwstelsel:

• 12 paar hersenzenuwen.
• 31 paar ruggenmergzenuwen.
• 2 grensstrengen.

12 paar hersenzenuwen:

- Ze ontspringen aan de hersenstam.

- Staan in verbinding met de zintuigen en spieren van het hoofd.

- Behalve de zwervende zenuw (X), die is verbonden met organen in de romp.

31 paar ruggenmergzenuwen:

- Ze vertrekken vanuit het ruggenmerg.

- Vertakken zich tot fijnere zenuwen.

- Ze reiken tot de verste uithoeken van ons lichaam.

2 grensstrengen:

- Aan weerszijden van de wervelkolom.

- 2 strengen met zenuwknopen.

- Ze verbinden zenuwen met inwendige organen.

Het animaal en autonoom zenuwstelsel:

Het animaal en autonoom zenuwstelsel:

A) Het animaal zenuwstelsel:

- Controleert alle bewuste handelingen die aan de wil onderworpen zijn.

- Diegenen die instaan voor de werking van het animaal ZWST =

grote en de kleine hersenen, het ruggenmerg, de sensorische en de motorische zenuwen.

- De effectoren zijn de skeletspieren.

A) Het animaal zenuwstelsel:

B) Het autonoom zenuwstelsel:

- Onbewuste levensprocessen.

- Onafhankelijk van de hersenschors (buiten de wil).

- Centra in de hersenen, ruggenmerg, grensstrengen en in verspreide ganglia (= zenuwknopen)

B) Het autonoom zenuwstelsel:

Sympatisch systeem                                                          Parasympatisch systeem

- Actief als je zelf actief bent.                                       - Actief als jij niet actief bent.

(tijdens sporten, stimuleert de hartactiviteit,       (vlak na eten, activeert

ademhaling en spanning van de spieren en          spijsverteringsorganen, remt

het remt de spijsverteringsorganen).                       de hartslag en ademhaling).

De meeste organen worden dus zowel door een sympaticus als 

door een parasympaticus 

bediend.

Toets 3.

Reacties op prikkels

Inhoud:

1. Willekeurige bewegingen. 

2. Onwillekeurige bewegingen of reflexen.

Willekeurige bewegingen:

- Prikkels (buiten of binnen) kunnen bewuste bewegingen doen ontstaan.

- linker hersenhelft stuurt rechterhelft van het lichaam aan.

- Rechter hersenhelft stuurt linkerhelft van het lichaam aan.

- De motorische zones in de hersenen              sturen impulsen naar de skeletspieren.

Voorbeeld 1: 

Voorbeeld 2:

Onwillekeurige bewegingen of reflexen:

- Handelingen die onbewust gebeuren van bepaalde prikkels               reflexen.

- Meestal hebben ze als doel: beschermen tegen gevaren (ogen sluiten, handen voor gezicht bij het naderen van een voorwerp).

Onwillekeurige bewegingen of reflexen:

- Onderscheid tussen:

• Aangeboren reflexen: zuigreflex, kniepeesreflex.
• Aangeleerde of verworven reflexen: fietsen, zwemmen, autorijden...

Onwillekeurige bewegingen of reflexen:

- Bij reflexen volgt de impuls een reflexboog

                  impuls van de gevoelszenuw in de achterste hoorn van het ruggenmerg waar hij onmiddellijk overgaat op de bewegingszenuw in de voorste hoorn.

Op die manier kan de spier reeds reageren voor de impuls het bewustzijnscentrum in de hersenen bereikt.

Kniepeesreflex:

Gezondheidszorg voor zenuwstelsel, en zintuigen:

Oefeningen in cursus op pagina: 30-31.

Herhaling