5.3: Stamboomonderzoek deel 2

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

5.3: Stamboomonderzoek (Deel 2)

Deze les:

- Herh. 5.3 dl1: dominant/recessief, X-chromosomaal

- Intermediair fenotype

- Multipele allelen met codominantie

- Letale allelen

- Oefenen

5.3 Leerdoelen

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising met:

7. ... een dominant en een recessief allel bij zowel een autosomaal als bij een X-chromosomaal gen. 

8. ...een codominant of intermediair fenotype.

9. ...multipele allelen. 

10. ...letale allelen.

Een hamster met zwart haar paart met een hamster met wit haar. Ongeveer de helft van de jongen heeft wit haar. De andere hamsters hebben zwart haar.
Welke conclusie kan hieruit getrokken worden?

1. Beide hamsters zijn homozygoot
2. Een van de hamsters is homozygoot en de andere is heterozygoot
3. Wit haar is dominant en zwart haar is recessief
4. Zwart haar is dominant en wit haar is recessief

Deze ziekte is dominant, en wordt aangeduid met 'A'.
Wat is het genotype van de gezonde personen in de stamboom hiernaast?

1. AA
2. Aa
3. AA of Aa
4. aa

Oefening

PKU is een erfelijke stofwisselingsziekte. Dit wordt onderzocht met bloed uit een hielprik bij pasgeboren baby's. Wanneer het kind PKU heeft zal het kind een speciaal dieet moeten volgen.

Twee ouders zijn beiden drager voor PKU, ze hebben al een kindje met PKU. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

Oefening

Bij Drosophila komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. 

De F1-individuen die hieruit ontstaan, worden onderling gekruist en er ontstaat een F2.

Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

Stel zwart is dominant. Kan hier dan sprake zijn van een X-chromosomaal overervende eigenschap?

1. Ja
2. Nee

Is de eigenschap (zwart) dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief
3. Te weinig informatie

Kan de eigenschap (zwart) X-chromosomaal zijn of niet?

1. Ja, dat zou kunnen
2. Nee, dat kan niet
3. Te weinig informatie

Mensen die de erfelijk bepaalde afwijking 'korte vingers' hebben, missen een kootje in één of meer vingers. De eigenschap is autosomaal. Margriet en Kees verwachten hun derde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind normale vingers heeft?

1. 0
2. 1/4
3. 1/2
4. 2/3

Hemofilie is een ziekte bij de mens, die veroorzaakt wordt door het recessieve allel van een gen op het X-chromosoom. In een bepaalde familie trad deze ziekte al in enkele generaties op. Wanneer in deze familie een vader lijder is aan hemofilie en zijn vrouw noch de ziekte heeft, noch de draagster is kan de ziekte optreden bij:

1. 50% van de dochters
2. Alle dochters
3. 50% van de zonen
4. Geen van de zonen

X-chromosomaal

In de afbeelding hiernaast is een stamboom van een familie, waarin rood-groen kleurenblindheid voorkomt. Het allel hiervoor ligt op een X-chromosoom en is recessief t.o.v. het allel voor het zien van normale kleuren. Van hoeveel % van de kinderen in de laatste generatie kan men verwachten dat ze deze vorm van kleurenblindheid vertonen?

Vul het antwoord in op de volgende slide.

In de afbeelding op de vorige slide is een stamboom van een familie, waarin rood-groen kleurenblindheid voorkomt. Het allel hiervoor ligt op een X-chromosoom en is recessief t.o.v. het allel voor het zien van normale kleuren. Van hoeveel % van de kinderen in de laatste generatie kan men verwachten dat ze deze vorm van kleurenblindheid vertonen?

1. 0
2. 25
3. 50
4. 100

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

Onvolledige dominant/ 

Intermediair fenotype

Er is geen sprake van een dominant en een recessief allel. De allelen zijn onvolledig dominant. Bij heterozygoten hebben beide allelen invloed op het fenotype, deze is intermediair. 

Notatie, bijv.: BR en BW, waarbij R de ene variant van eigenschap B is en W de andere variant. Bijvoorbeeld bloemkleur rood en wit. Heterozygoten hebben roze bloemen. 

Co-dominant

Er is sprake van twee dominante allelen. Bij heterozygoten komen beiden allelen tot uitdrukking. Er ontstaat geen mengvorm zoals bij een intermediair fenotype. 

Notatie net als bij intermediair, bijv.: B^R en B^W. Heterozygoten hebben rode EN witte bloemen of bloemdelen. 

Oefening intermediair

Bij een bepaalde bloemsoort is de bloemkleur intermediair (roze). Als een rode bloem wordt gekruist met een witte bloem ontstaan roze nakomelingen. Deze nakomelingen (F1) worden onderling gekruist. 

Hoeveel van de 64 nakomelingen verwacht je dat er roze zullen zijn in de F2?

Intermediair; doe mee als je het nog moeilijk vindt.

Bij het Engelse Shorthorn-vee komen rode, vaalrode en witte runderen voor. Een veehouder die deze runderen fokt, insemineert vele vaalrode koeien met sperma van één vaalrode stier. Onder de nakomelingen bevinden zich vaalrode, witte en rode kalveren.

Wat is de verhouding van de verschillende kleuren koeien?

1. 2 vaalrode : 1 witte : 1 rode
2. 1 vaalrode : 2 witte : 1 rode
3. 1 vaalrode : 1 witte : 2 rode
4. 0 vaalrode : 2 witte : 2 rode

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

Multipele allelen

Voor sommige eigenschappen (genen) zijn er meer dan 2 allelen (varianten): multipele allelen.

Er kan dan ook sprake zijn van onvolledige of co-dominantie, bijv. bij twee van de drie allelen, de derde is dan recessief.

Multipele en Co-dominant overerving

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

Belangrijk voorbeeld: bloedgroepen.

Notatie:

IA, IB, i

IA en IB zijn co-dominant

i is recessief

Oefening overerving Bloedgroepen

Een man met bloedgroep A en een vrouw met bloedgroep B hebben een kind hebben met bloedgroep 0. 

Hoe groot is de kans dat een tweede kind eveneens bloedgroep 0 zal hebben?

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

Letale allelen

Soms zijn allelen zo afwijkend dat een individu die twee (recessief) of zelfs maar één (dominant) van deze allelen heeft niet levensvatbaar is.

Dit noem je letale allelen.

Letale = dodelijke.

    Oefening

Bij kanaries is het allel voor een kuif (K) dominant over het allel voor het ontbreken van een kuif (k). Het allel K bevat een letale factor, d.w.z. kanaries met het homozygote genotype KK sterven in een vroeg embryonaal stadium. 

Twee kuifkanaries paren met elkaar. Welke fenotypen verwacht je in de F1 en in welke verhouding?

Twee kuifkanaries paren met elkaar. Welke fenotypen verwacht je in de F1 en in welke verhouding?

Kanaries die homozyogoot dominant zijn (KK), worden niet geboren. 

2/3 Kanaries (Kk) hebben wel een kuif

1/3 Kanaries (kk) hebben geen kuif

X

Nu en huiswerk

- Maak in nectar online opdrachten 30 t/m 36 

Klaar? 

- Maken extra oefeningen monohybride kruisingen (Classroom)

Let op: Repetitie H5 + 4.2 op donderdag 1 december