Les 4 Paragraaf 1.2 De Republiek als handelsland (A)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2

Wel op tafel:

Map

Pen

Feniksboeken

Welkom bij de Geschiedenisles ZM2C!

Niet op tafel:

Telefoon of Zakkie

Laptop

Tas

Warming-up. Schrijf de antwoorden in je schrift:

1. Waar was de raadpensionaris de baas van?

2. Waar was de stadhouder de baas van?

4. In welk jaar was het Rampjaar?

3. Door welke drie landen werd de Republiek aangevallen tijdens het Rampjaar?

Wat is een Republiek?

1. Een land waar het leger de baas is
2. Een land waar mensen altijd mogen stemmen
3. Een land zonder koning
4. Een land met een koning

Waarom besloot de Republiek geen nieuwe stadhouder te nemen in 1650?

1. Dit was afgesproken met Spanje tijdens het verdrag van Münster (1648)
2. Ze waren bang dat de stadhouder zich teveel ging gedragen als koning
3. Dit werd verboden door de raadpensionaris
4. Er was geen oorlog meer met Spanje, dus minder behoefte aan legerleider

Welk woord weg?

1. Raadpensionaris
2. Stadhouder
3. Bezuinigen op het leger
4. Staten-Generaal

Bespreken huiswerk: Opdracht 8 (Feniks werkboek blz. 9)

Bespreken huiswerk: Opdracht 9 (Feniks werkboek blz. 9)

Bespreken huiswerk: Opdracht 9 (Feniks werkboek blz. 10)

Hoe wordt bloemkool lekker?

Programma deze les:

Warming-Up

Lesdoelen

Uitleg/aantekeningen De Republiek als handelsland (§1.2)

Opdrachten

--> SO: donderdag 24 oktober over §1.1 + §1.2 + §1.3

Lesdoelen

Hoofddoel:

Je kunt uitleggen hoe de Republiek een handelsland werd

Lesdoelen

Hoofddoel:

Je kunt uitleggen hoe de Republiek een handelsland werd

Subdoelen/checklist

Je kunt uitleggen welke producten de Republiek ging halen in het Noorden en Zuiden van Europa en hoe zij deze opsloegen. (T1)

Je kunt uitleggen hoe de Republiek een route naar Indië heeft gevonden. (T1)

Je kunt uitleggen waarom handelscompagnieën gingen samen werken en op welke manier. (T1)

Herhalen §1.1

'Machtige mannen in de Republiek'

§1.1 Regenten       

leerboek blz. 8

• Het bestuur van 'De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden'  was in handen van regenten
• Vaak uit rijke, hoogopgeleide families +
• Vriendjespolitiek, corruptie -
• De meeste regentenfamilies waren rijke handelaren/ kooplieden > De Republiek werd bestuurd op een manier, om zoveel mogelijk winst te kunnen maken 

Begrip: Bestuurder in de Republiek.

'De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden' bestond uit zeven, zichzelfbesturende, gewesten. Dit waren Holland, Zeeland, Groningen, Utrecht, Friesland, Gelderland en Overijssel. Deze Republiek is ontstaan tijdens de 80 jarige oorlog tussen de Nederlanden en Spanje. De samenwerkende gewesten hadden elk hun eigen wetten en regels, maar werkten op een aantal vlakken samen: buitenlandse politiek, vrede- en oorlogsverklaringen en de verdediging van het land (defensie). 

§1.1 

Twee machtige mannen

• Elk gewest had een eigen bestuur > de gewestelijke staten
• Voor alle gemeenschappelijk belangrijke zaken > de Staten-Generaal (vertegenwoordigers uit elk gewest)
• De voorzitter van de Staten-Generaal > de raadspensionaris (de belangrijkste politicus van de Republiek)
• Aanvoerders van het leger en de vloot > de stadhouder (de familie Van Oranje)

Begrip: Bestuur van een gewest.

Begrip: Het hoogste bestuur van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Begrip: Machtige politicus in de Republiek, voorzitter van de Staten-Generaal.

Begrip: Legeraanvoerder, behorend tot de familie Van Oranje.

Gemeenschappelijk belangrijke zaken: De samenwerkende gewesten hadden elk hun eigen wetten en regels, maar werkte op een aantal vlakken samen: buitenlandse politiek, vrede- en oorlogsverklaringen en de verdediging van het land (defensie). 

§1.1 

Van Oldenbarnevelt onthoofd

• Het 'Twaalfjarig bestand' (1609-1621) > wapenstilstand tussen de Republiek en Spanje (stadhouder minder nodig)
• De raadspensionaris op dat moment, Johan van Oldenbarnevelt, wilde bezuinigen op het leger en de vloot (vrede)
• Machtsstrijd tussen de raadspensionaris en de stadhouder > wie is belangrijker? wie heeft meer macht?
• Stadhouder (prins Maurits van Oranje) won > in 1619 werd van Oldenbarnevelt onthoofd.

Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) was de raadspensionaris van Holland. Hij was daarmee de belangrijkste bestuurder in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij kreeg een conflict met prins Maurits over wie de meeste macht in de Republiek had. Johan verloor en werd door prins Maurits ter dood veroordeeld in 1619.

Prins Maurits van Oranje was een zoon van Willem van Oranje. Hij werd in 1585 tot stadhouder benoemd van Holland en Zeeland. Hij was een sterke legerleider en populair bij het Nederlandse volk. Hij kreeg een conflict met de raadspensionaris, Johan van Oldenbarnevelt, over wie de meeste macht had in de Republiek. Maurtis won en liet van Oldenbarnevelt onthoofden.

Twaalfjarig bestand: periode van wapenstilstand (GEEN VREDE) tussen Spanje en de Republiek tijdens de tachtigjarige oorlog. 

§1.1

Geen stadhouder meer

• In 1650 overleed stadhouder, Willem II onverwacht
• De regenten vroegen zich af; hebben we wel echt een nieuwe stadhouder nodig? (Vrede van Münster)
• Eerste 'stadhouderloze tijdperk'
• Test; 1667 zeeoorlog met Engeland > de Republiek wint (dankzij admiraal de Ruyter)

Willem II van Oranje was maar 3 jaar stadhouder tot hij heel onverwacht overleed aan koorts (hij leed aan een dodelijke ziekte in die tijd: de pokken).

Michiel de Ruyter (1607-1676) was een Nederlandse admiraal (leider van de vloot/ oorlogsschepen) die erg veel succes had in zeeslagen. Hij wordt gezien als een Nederlandse held en was erg populair en bekend in zijn tijd. 

Met de vrede van Münster wordt het vredesvedrag tussen de Nederlanden en Spanje bedoeld dat een einde maakte aan de 80-jarige oorlog. 

§1.1 Het Rampjaar (1672)

• Oorlog met Engeland (via de zee), Frankrijk vanuit het Zuiden (België) en met 2 Duitse gebieden vanuit het Oosten > van alle kanten aangevallen, tegelijk
• Weer versloeg admiraal de Ruyter de Engelse vloot > het landleger van de Republiek was minder sterk
• Bezuinigingen van de raadspensionaris > Johan de Witt, kreeg de schuld van de nederlagen (werd samen met zijn broer vermoord)
• Het 'rampjaar' was voor velen het bewijs > De Republiek kon niet zonder stadhouder (Willem III werd de nieuwe stadhouder)
• Einde stadhouderloze tijdperk & einde "Gouden Eeuw"

Johan de Witt (1625-1672) was tijdens het eerste stadhouderloze tijdperk 19 jaar lang de raadspensionaris van Holland. Hij was een effectieve bestuurder en mede verantwoordelijk voor de 'Gouden Eeuw'. Johan was erg gericht op de handels concurrentie met Engeland en gaf daarom veel geld uit aan de vloot (de schepen), maar verwaarloosde daarom het land leger. Dat bleek tijdens het rampjaar een grote fout, want Nederland werd van twee kanten op het land aangevallen. De oorlog met Frankrijk en twee Duitse gebieden verliep erg slecht en Johan en zijn broer cornelis kregen de schuld. Ondertussen wilde het volk een nieuwe stadhouder (Willem III) aanstellen in de hoop dat die de oorlog nog kon redden. Willem III werd aangesteld als nieuwe stadhouder en daarmee was het stadhouderloze tijdperk ten einde. Een woedende menigte viel de broers aan in Den Haag en zij werden bruut vermoord. Na hun dood zijn hun lichamen opgehangen, open gesneden, lichaamsdelen geamputeerd en zijn de organen en lichaamsdelen verkocht.

Stadhouder Willem III werd in 1672, tijdens het rampjaar, aangesteld tot stadhouder. Het volk van de Republiek hoopte dat hij het land leger naar de overwinning kon leiden tegen de Fransen en Duitsers.

De 17e eeuw (1600-1700) staat bekend als de 'Gouden Eeuw' uit de Nederlandse geschiedenis. Door het rampjaar 1672 komt er een einde aan deze gouden eeuw. Met name doordat Engeland na de oorlog de handelspositie van de Republiek overneemt en de winsten van Nederlandse handelsbedrijven minder worden. 

In het Rampjaar werd Willem III tot nieuwe stadhouder benoemd, omdat er weer een stadhouder uit de familie van Oranje is, komt er een einde aan het eerste stadhouderloze tijdperk.

HK2C les 2 (1.1+1.2) 

§2. De Republiek als handelsland

Lees: blz. 10+11 leerboek

§1.2 

Handel binnen Europa   

leerboek blz. 10+11

• In de 17e eeuw was er veel grasland in Nederland --> veeteelt
• Melk, kaas, boter en wol --> weinig graan (dus weinig brood)
• Handelen in Noord-Europa  --> graan, hout en leer kopen
• Handelen in Zuid-Europa --> wijn en olijfolie kopen
• Slim handelswaar verkopen --> veel winst maken

Veeteelt is het hebben van dieren (zoals schapen, koeien, etc.) om de dierlijke producten (melk, vlees, wol, etc.) te kunnen gebruiken.

§1.2 Naar Indië

• Lekker(der) eten is belangrijk voor mensen
• Er waren geen koelkasten of vriezers --> gedroogd of gezouten vlees
• In Europa groeiden geen specerijen --> in Zuidoost-Azië wel!
• Schepen gingen vanuit Europa naar Azië -> lange en dure zeereis 
• Specerijen werden heel populair en duur ("peperduur")
• De route naar Azië was eerst alleen van de Portugezen, tot 1595 (Cornelis de Houtman)

Om vlees langer te bewaren werd het vroeger heel erg gezouten (lang in zout gelegd) of heel lang gedroogd. Hierdoor smaakte het erg zout en was het vlees erg droog om te eten.

Met specerij bedoelen we een smaakmaker uit andere, voornamelijk tropische klimaten. Het heeft vaak een sterke geur en sterke smaak.

De winstgevende route naar Azië was het best bewaarde geheim van de Portugezen uit die tijd. Wie informatie over deze route wilde stelen of bespioneren kon zelfs in de gevangenis komen. De Amsterdamse handelaar Cornelis de Houtman lukte het als eerste niet-Portugees om Azië te bereiken. Hij was namelijk stiekem naar Portugal geweest op zoek naar informatie en had deze kunnen vinden. 

§1.2 Samenwerken

• Van Europa naar Azië varen > +/- 1 jaar
• De reis moest goed voorbereid worden en kostte erg veel geld >handelskapitalisme
• Er was veel kans dat de reis mislukte > storm op zee, ziektes aan boord, piraten
• Het was voor één handelaar dus erg moeilijk --> samenwerken was dus nodig!
• Handelaren richtten daarom handelsverenigingen op
• Meer schepen naar Azië --> meer kans op succes (winst en verlies delen)

Begrip: handelskapitalisme= Geld uitgeven aan handel, met het doel winst te maken.

Een handelsvereniging betekent dat meerdere handelaren samen gaan werken als één handelsbedrijf. Ze voegen hun geld, mensen, schepen en spullen bij elkaar. Zo krijgen ze samen kans op meer winst en delen ze de risico's.

Zelf doen:

Leerboek blz. 10 + 11

Werkboek blz. 11 t/m 13

2

5a - 5b

6

Maken: opdr. 

§1.2 De VOC

• Problemen tussen de compagnieën > concurrentie
• Door de concurrentie daalde de prijzen (probleem, want minder winst)
• Alle kleine compagnieën werden samengevoegd (oplossing)
• Zo ontstond de VOC

       (Verenigde Oost-Indische                         Compagnie)

Concurrentie betekend dat handelaren hun best deden om meer specerijen te verkopen dan de anderen. Als je bij de ene handelaar 10 gulden per kilo voor peper moest betalen, vroeg de andere handelaar 9 gulden om meer klanten te trekken. Zo ontstond er een 'prijzen-oorlog' tussen de handelaren en zakte de prijs van de specerijen steeds meer.

De VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) was een Nederlandse handelscompagnie die in Azië werkte. De VOC handelde vooral in specerijen en kreeg bijzondere rechten van de overheid (forten bouwen, een eigen leger hebben, zelf verdragen sluiten) . Het bedrijf was actief van 1602-1800.

Begrip: Verenigde Oost-Indische Compagnie= (VOC) Handelsvereniging voor de handel met Zuidoost- Azië.

De VOC

(Verenigde Oost-Indische Compagnie)

• Monopolie op specerijenhandel uit Azië
  
• Kreeg bijzondere rechten van de overheid:

- verdragen sluiten

- oorlog voeren

- forten bouwen

• 2000 schepen, 30.000 mensen in dienst > erg succesvol

Een 'monopolie hebben' betekent dat, in dit geval, de VOC als enige iets mag doen. De VOC had een monopolie op de handel in specerijen; dat betekent dat alleen de VOC in Nederland specerijen mocht verhandelen van de overheid. Dit gaf de VOC veel macht en rijkdom.

De VOC kreeg bijzondere rechten van de overheid van de Nederlanden. De VOC was een handelsbedrijf, maar kreeg de toestemming om dingen te doen wat een normaal bedrijf niet mag/mocht. Zo mocht de VOC zelfstandig forten bouwen, de VOC mocht een eigen leger en (oorlogs)schepen hebben en de VOC mocht zelf verdragen sluiten (afspraken maken) of oorlog voeren met buitenlandse vorsten/ heersers. Normaal zijn dit dingen die landen doen, maar de VOC mocht deze dingen zelf doen los van de Nederlandse overheid; zolang het geld en de specerijen maar binnen bleven komen. 

Jan Pieterszoon Coen (1587-1629) was de Gouveneur-Generaal van de VOC tussen 1618 en 1629. Hij was daarmee de belangrijkste persoon van de VOC en de hoogste Nederlandse leider in Azië. Sommige Nederlanders vinden hem een held vanwege alle rijkdom die de VOC onder zijn leiding naar Nederland heeft gebracht, andere kijken kritisch naar het vele geweld wat de VOC onder zijn leiderschap heeft gepleegd.

§1.2 de WIC

• Oprichten van de WIC 

       (West-Indische Compagnie)

• Handelde in plantageproducten: cacaobonen, koffie, tabak, suiker (Amerika) en tot-slaaf-gemaakten (West-Afrika)
• Trans-Atlantische Driehoekshandel
• Kaapvaart

Begrip: Verenigde West-Indische Compagnie= (WIC) Handelsvereniging voor de handel met Zuid- Amerika en het Caraïbisch gebied.

Omdat de VOC erg succesvol was en veel winst maakte, wilde de Nederlanden nog een zelfde soort handelsonderneming oprichten; de Verenigde West-Indische Compagnie (WIC) werd in 1621 een feit. De WIC zou zich voornamelijk richten op de handel met Noord- en Zuid-Amerika en de Afrikaanse slavenhandel. 

Begrip: Kaapvaart= Piraterij met toestemming van de regering om schepen van de vijand aan te vallen.

Begrip: Driehoekshandel= Handel tussen Europa, West-Afrika en Amerika.

Zelf doen:

Leerboek blz. 10 + 11

Werkboek blz. 13 + 14

7

9

10

11

12

Maken: opdr.