V3 bijles grammatica en spelling Blok 3/4

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Spelling

Hoe zat het ook alweer tot nu toe? 

Wat is de juiste ww-spelling in de vt?
Hij (schrobben) de vloer

1. schrobte
2. schrobde

Wat is de juiste ww-spelling in de tt?
(Branden) je vingers niet!

1. Brand
2. Brandt

Wat is de juiste spelling?
Het paard stijgert/steigert van angst.

1. stijgert
2. steigert

Wat is de juiste spelling?
Ik eet spruitjes het liefst rauw/rouw.

1. rauw
2. rouw

Met koppelteken, trema of apostrof?

1. mbo-er
2. mbo'er
3. mboër

Met koppelteken, trema of apostrof?

1. twee-en-twintig
2. twee en 'twintig
3. tweeëntwintig

Met koppelteken, trema of apostrof?

1. be-eindigen
2. beëindigen
3. be'eindigen

Met koppelteken, trema of apostrof?

1. chocolade-ei
2. chocoladeëi
3. chocolade'ei

Samengestelde woorden

Hoofdregel

Samengestelde woorden schrijf je zoveel mogelijk aan elkaar, tenzij het woord daardoor onleesbaar of dubbelzinnig wordt (dan gebruik je weer een koppelteken of trema). 

kwalificatietoernooi

dodehoekspiegel

contraprestatieregeling 

Ook aaneenschrijven:

- Samengestelde bijvoeglijke naamwoorden: zwakbegaafd, drukbezocht, zwaarbeladen

- Veel samengestelde werkwoorden: achteromkijken, stukmaken

- Alle voornaamwoordelijke bijwoorden: erin, daarachter, hiervoor, waarnaar

Uitzonderingen

- Als de samenstelling een tweedelige eigennaam bevat, laat je de spatie staan: Albert Heijn-filiaal, Middellandse Zeevisserij, Mark Ruttehater

- Werkwoordengroepen die minder vaak voorkomen, schrijf je los: bezwaar maken, gitaar spelen

Even oefenen

Los of aaneenschrijven?
elektro + monteur

1. elektro-monteur
2. elektromonteur

Los of aaneenschrijven?
Stille + Oceaan + gebied

1. Stille Oceaangebied
2. Stille-Oceaan gebied
3. Stille-Oceaangebied

Los of aaneenschrijven?
ten + laste + legging

1. ten lastelegging
2. ltenlaste legging
3. tenlastelegging

Los of aaneenschrijven?
Eigen + belang

1. Eigenbelang
2. Eigen belang
3. Mag alletwee, maar betekenisverschil

Los of aaneenschrijven?
rode + bieten + carpaccio

1. Rodebietencarpaccio
2. rode bietencarpaccio
3. rodebieten carpaccio
4. rode-bietencarpaccio

Tussenletter

Wanneer een tussen -n of -s?

Een samenstelling bestaat uit twee of meer woorden. Vaak hoor je al of hier een tussenletter tussen staat of niet: 

Stadskanaal 

Grachtenpand 

Hoofdregel voor de tussen-n

Is het eerste woord in de samenstelling een zelfstandig naamwoord én heeft dit zelfstandig naamwoord alleen een meervoud op -en, dan schrijf je een tussen-n:

ziekenhuis

konijnenhok

- Het eerste deel heeft een meervoud op -n én -s (groentesoep, secondewijzer)

- Het eerste deel heeft een meervoud op -s (aspergesoep, garagehouder)

- Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord, maar een bijvoeglijk naamwoord of werkwoord (spinnewiel, fluitekruid) 

- Het eerste deel heeft geen meervoud (gerstebier)

Uitzonderingen

- Het eerste deel noemt een persoon of unieke zaak (Koninginnedag, zonnescherm)

- Het eerste deel is niet (meer) herkenbaar als apart woord. We schrijven het nu eenmaal al eeuwen zo (bruidegom, schattebout, hunebed)

- Het eerste deel is bedoeld als versterking (beresterk, reuzeleuk, stekeblind)

Hoofdregel voor de tussen-s

Je schrijft een -s wanneer je hem hoort

stationsplein

hartsvriendin

uitstralingsvermogen

volksvoedsel

Let op!

Als het tweede woord begint met een sisklank (c, ch, s, sch, z of j) kun je de tussen-s niet horen. Zoek dan een samenstelling met hetzelfde beginwoord ter controle.

  

Stadsstraat (want ook stadskanaal)

Kappersschaar (want ook kappersopleiding)

Even oefenen

Wat is juist?
bakker + knecht

1. bakkerknecht
2. bakkersknecht

Wat is juist?
ziel + piet

1. zielepiet
2. zielenpiet

Wat is juist?
rijst + pap

1. rijstepap
2. rijstenpap

Wat is juist?
schoen + doos

1. schoenedoos
2. schoenendoos

Wat is juist?
goed + morgen

1. goedenmorgen
2. goedemorgen

Grammatica

Tot nu toe behandeld

- Hoofdzin en bijzin

- Bedrijvende en lijdende zin

- Voornaamwoordelijk bijwoord

- Betrekkelijk voornaamwoord (m.i.a.)

- Bijzinnen maken of vervangen (één woord)

- Bijvoeglijke bijzin - uitbreidend (extra info) en beperkend (één uit een grotere groep)

Beknopte bijzin

In principe geldt: een zin is een zin als er een onderwerp en een persoonsvorm in staat. Hierop is een uitzondering: de beknopte bijzin. Hierin staat:

- Geen onderwerp

- Geen persoonsvorm

- Wél een vorm van te + infinitief óf een onvoltooid deelwoord (eindigend op -end(e))

Voorbeelden

Huilend ging zij slapen

Terwijl zij huilde, ging zij slapen

Zij was gewend altijd gelijk te krijgen. 

Zij was gewend dat zij altijd gelijk kreeg

Even oefenen

Wat is de beknopte bijzin?
Die schaatser is blij weer terug te zijn na zijn blessure

1. Die schaatser is blij
2. Blij weer terug te zijn na zijn blessure
3. weer terug te zijn na zijn blessure
4. na zijn blessure

Wat is de beknopte bijzin?
Starend uit het raam, zag ik een blauw vogeltje in de boom.

1. Starend uit het raam
2. Zag ik een blauw vogeltje in de boom
3. Starend uit het raam zag ik een blauw vogeltje
4. Starend

Maak een beknopte bijzin:
Terwijl hij liep, floot hij een liedje.

Maak een hele bijzin van de beknopte:
Na de tandarts gebeld te hebben, was de kiespijn weg

Verkeerd aansluitende beknopte bijzin

In de beknopte bijzin staat dus geen onderwerp (en geen persoonsvorm).
Maar er is wel een denkbeeldig onderwerp, namelijk het onderwerp dat je er weer in zou zetten als je er een volledige bijzin van zou maken. 

Dit denkbeeldige onderwerp moet hetzelfde zijn als het onderwerp in de hoofdzin waar de beknopte bijzin bij hoort.

Voorbeeld

Huilend van ongeluk, vertelde de jongen dat zijn verkering uit was. 

Huilend van ongeluk = beknopte bijzin

Vertelde de jongen dat zijn verkering uit was = hoofdzin

Onderwerp = de jongen

De jongen is ook wie huilt, dus de beknopte bijzin is juist.

Nog eentje

Na drie weken gekampeerd te hebben, was mijn eigen bed weer een genot om in te slapen.

Na drie weken gekampeerd te hebben = beknopte bijzin

Was mijn eigen bed weer een genot om in te slapen = hoofdzin

Onderwerp = mijn eigen bed

Mijn eigen bed heeft niet gekampeerd, dus is de zin fout.

Even oefenen

Goede of verkeerde beknopte bijzin?
Struikelend kwam hij over de drempel.

1. Goed
2. Verkeerd

Goede of verkeerde beknopte bijzin?
Alvorens tv te kijken, wil ik dat je huiswerk af is.

1. Goed
2. Verkeerd

Goede of verkeerde beknopte bijzin?
Na uren geleerd te hebben voor de toets, viel het resultaat toch tegen.

1. Goed
2. Verkeerd

Goede of verkeerde beknopte bijzin?
Peinzend over de toetsweek, bedacht Evrim een goede planning.

1. Goed
2. Verkeerd