mobiliteit en valgevaar

• Verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Valrisico bij de kwetsbare oudere komt door:

1. incontinentie
2. slecht zien
3. verminderde mobiliteit
4. alle antwoord zijn goed

Mobiliteit

Ongeveer 40% van de werknemers in de gezondheidszorg last heeft van klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat

1. waar
2. niet waar

Onder andere de volgende factoren kunnen de kans op rugpijn vergroten:

veel tillen in combinatie met draaiende bewegingen (met name als u dit doet met gestrekte benen/knieën)

lang in één houding zitten of staan

repeterend werk doen (bijvoorbeeld veel met een muis achter de computer of in een fabriek werken)

plotselinge, hevige inspanningen

blootstelling aan veel trillingen (bijvoorbeeld door trillende voertuigen of machines)

overgewicht

stress

roken

Indeling in mobiliteitsklassen

Om beter aan te sluiten bij de praktijk is er een indeling gemaakt van zorgvragers in vijf mobiliteitsklassen. De mobiliteit van een zorgvrager heeft invloed op de keuze van het hulpmiddel of de transfertechniek en dus ook op de fysieke belasting. Hoe minder de zorgvrager zelf kan, des te meer begeleiding er nodig is.

De basisindeling van de mobiliteitsklassen gaat van A tot en met E. Voor elke categorie staat aangegeven:

de mate van mobiliteit en zelfstandigheid van de zorgvrager

het risico van fysieke overbelasting voor de zorgverlener

of een zorgvrager een fysieke bijdrage kan leveren

of het stimuleren van mobiliteit van belang is

www.blijfinzetbaar.nl

Transferprotocol

Een transferprotocol ‘vertaalt’ de Praktijkrichtlijnen fysieke belasting naar de specifieke situatie van de zorgvrager. Door gebruik te maken van een transferprotocol zijn ook zorginhoudelijke afspraken op het gebied van mobiliteit en zelfredzaamheid van de zorgvrager helder voor iedereen.

Transferprotocol

stimuleert de mobiliteit van de zorgvrager en het kennisniveau in het team. Het transferprotocol is een onderdeel van het zorgdossier .

geeft per zorgvrager precies aan hoe de transfers moeten verlopen

moet regelmatig worden besproken en zo nodig herzien

Andere kenmerken van een transferprotocol

invulling van de Praktijkrichtlijnen (VVT)

balans tussen kwaliteit van arbeid en kwaliteit van zorg

toepassing arbo in elk zorgproces

duidelijkheid en eenduidigheid in handelen rondom de zorgvrager

de zorgvrager heeft meer gelegenheid om mee te werken

de zorgvrager wordt steeds op dezelfde vertrouwde wijze begeleid

helpt vallen en ongelukken voorkomen

de zorgverlener staat verplicht stil bij elke (potentieel) fysiek zware handeling

transferproblemen worden een teamprobleem

invallers weten direct wat de bedoeling is als ze bij een zorgvrager zorg komen verlenen

bewustwording van risico’s wordt gestimuleerd en kennis in de organisatie wordt opgebouwd

Voorwaarden transferprotocol

beschikbaar zijn van voldoende hulpmiddelen

goede (en haalbare) afspraken maken

bij voorkeur begeleiding door een ergotherapeut of ergocoach (ondersteunt en begeleidt zorgverleners bij het voorkomen en verminderen van fysieke belasting)

afstemmen van het protocol op de specifieke situatie

simpele uitleg van het protocol, zodat het voor iedereen duidelijk is

opnemen van het protocol in het zorgdossier of de zorgmap

betrekken van de zorgvrager en zo nodig bijsturen

Hulpmiddelen bij tillen en verplaatsen

Taken van de verzorgende

Mobiliteitsproblemen kunnen veel andere zelfzorgtekorten met zich meebrengen, zoals zichzelf niet kunnen verzorgen. Ook deze tekorten moet je in kaart brengen. Hieronder staan de zelfzorgtekorten die direct met de mobiliteit van de zorgvrager te maken hebben. Daar stem je jouw activiteiten op af.

Andere disciplines

huisarts, revalidatiearts, 

orthopedisch chirurg die operatie en behandeling inzetten om mobiliteit te verbeteren

fysiotherapeut, ergotherapeut, mensendiecktherapeut, 

cesartherapeut die helpen bij adviezen van juiste hulpmiddelen, deze aanleren en therapie geven in verband met mobiliteit of lichaamshouding

orthopedisch instrumentmaker die hulpmiddelen maakt om de lichaamshouding te corrigeren en te verbeteren, zoals speciale korsetten, speciale kussens in (rol)stoel, aangepaste schoenen

Bewegen voorkomt allerlei complicaties. Bewegen is goed voor de conditie en geeft meer energie.

 Het is dus belangrijk de zorgvrager tot beweging te stimuleren door:

met hem te bespreken wat hij prettige activiteiten vindt, zoals wandelen of sporten

samen te beoordelen welk deel van de dag geschikt voor hem is om te bewegen

samen te beoordelen welke bewegingsactiviteiten geschikt voor hem zijn vanuit zijn interesse, leeftijd en mogelijkheden

afspraken met hem te maken over zijn bewegingsactiviteiten, eventueel onder begeleiding

hem te prijzen en te motiveren als hij bewegingsactiviteiten onderneemt

Omgaan met angst

Hoe ga je om met zorgvragers die bang zijn om te bewegen?

Ga na waardoor ze bang zijn: angst om te vallen, niet weten wat ze wel en niet mogen doen, angst om opnieuw een hartinfarct te krijgen?

Laat eventueel de arts vertellen wat wel mogelijk is en stem jouw voorlichting daarop af.

Controleer de veiligheid in de instelling en in huis om valpartijen te voorkomen. Draagt de zorgvrager een alarm? Gebruikt de zorgvrager goed schoeisel? Liggen er geen losse kleedjes? Is er voldoende bewegingsruimte?

Stimuleer vervolgens de zorgvrager met opstaan, bewegen en lopen door hem eerst te ondersteunen en dan (eventueel met hulpmiddelen) zelfstandig te laten lopen.

manieren om passief te bewegen zijn:

masseren

wisselligging toepassen

lichaamsdelen strekken en buigen tijdens verzorging

oefeningen op bed of in rolstoel onder begeleiding van de fysiotherapeut

Langdurig zitten vergroot de kans op contracturen.

1. waar
2. `niet waar

zitmiddelen

Dynamische zitmiddelen: de vorm van het zitelement past zich aan de vorm van de zorgvrager aan. Dit leidt tot een betere drukverdeling en maakt het zitmiddel geschikt voor de zorgvrager die niet gemakkelijk kan gaan verzitten.

Statische zitmiddelen: een statisch zitmiddel past zich niet aan de vorm van de zorgvrager aan. Daardoor prikkelt het de zorgvrager tot activiteit. Dit is alleen geschikt voor de zorgvrager die in staat is te verzitten.

rolstoelen

Een duw-wandelwagen wordt geadviseerd voor iemand die niet zelf kan rijden of voor iemand die tijdelijk verplaatst moet worden. Een ander duwt deze rolstoel.

Een handbewogen rolstoel kan door de zorgvrager zelf handmatig worden voortbewogen. Hij krijgt hier een training voor.

Een elektrische rolstoel wordt voortbewogen door motoren die stroom krijgen via accu’s. De zorgvrager moet in staat zijn om zonder gevaar de rolstoel te bedienen.

aandachtspunten bij een zorgvrager in een rolstoel

Zorgen voor optimale ligging in bed

1. goed matras
2. gelijkmatig verdelen over matras
3. onderlaken moet strak opgemaakt zijn
4. drukkrachten

Semi houding van Fowler

De semi-Fowler houding is een houding waarbij er weinig druk- en schuifkrachten op het lichaam ontstaan, mits deze op de juiste manier wordt toegepast

semi houding van fowler

andere houdingen

Houding van fowler

halfzittende houding

rugligging

trendelenburg

antitrendelenburg

buik en zijligging

Transfers in bed

De zorgvrager heeft meer hulp nodig bij het uitvoeren van de transfer

De zorgvrager kan zichzelf moeilijk verplaatsen in bed. De zorgverleners gebruiken een rol- of glijhulpmiddel en een elektrisch hoog-laagbed.

De zorgvrager is volledig passief

De zorgvrager kan zichzelf amper tot niet verplaatsen in bed. De zorgverleners gebruiken een elektrisch hoog-laagbed en glijmateriaal. Eventueel gebruiken zij een draaibed bij het geven van wisselligging.

welke hulpmiddelen zijn er voor transfers in bed?

bedrustgevaren

Valgevaar

bijna 8% van de zorgvragers de laatste 30 dagen gevallen was

bijna één op de vier vallers vaker dan één keer valt

bijna de helft van de valincidenten (44%) gepaard gaat met letsels

wie?

 zorgvragers met dementie, hart- en vaatziekte, ziekte van het botspierstelsel en bindweefsel, ziekte van het bewegingsstelsel, diabetes, ziekte van de ademhaling en ziekte van oor en oog.

persoonsgebonden oorzaken vallen

angst voor 

verminderd reactievermogen

verminderd evenwicht

duizeligheid door medicatie, ziekte of orthostatische hypotensie

verminderde spierkracht en brozer skelet

beperkte lichamelijke mogelijkheden, verminderde lenigheid

verminderd zicht en gehoor

specifieke ziekten en aandoeningen (zoals artrose)

problemen met lopen

cognitieve en psychische achteruitgang

geneesmiddelengebruik

welke zorgvragers hebben een verhoogde kans om te vallen?

Omgevingsgebonden factoren

Omgevingsgebonden factoren zijn:

de omgeving: onvoldoende (straat)verlichting, ongelijke bestrating, hoge drempels, losse kleedjes en voorwerpen

hulpmiddelen: slecht onderhouden rollator, boodschappentas zonder wielen, slechte huishoudtrap, schoenen met gladde zolen

gevolgen van vallen

valrisico verkleinen

verbeteren van zicht en gehoor

aanpassingen in geneesmiddelengebruik

veiligheid in en om de woonomgeving

lichaamsbeweging

valtraining

Verstoringen in het activiteitenpatroon brengen gezondheidsrisico’s met zich mee.

1. waar
2. niet waar

Katatonie

Katatonie is het helemaal niet of doelloos overmatig bewegen.

Kenmerken van katatonie

motorische verschijnselen:

- onbeweeglijkheid: afgenomen reactie op de omgeving tot soms een complete toestand van geen besef (katatone stupor)

- het in een houding blijven staan, zitten of liggen, weerstand bieden tegen bewegen (katatone starheid)

terugtrekgedrag: actief verzet tegen instructies of pogingen om de persoon weer tot beweging te stimuleren (negativisme)

opwinding: impulsiviteit, ongerichte agressie

bizar, zich herhalend gedrag: aannemen van ongepaste of bizarre houdingen (katatone houdingen)

bedrustgevaren

Een trombosebeen kan riskant zijn omdat het vaak de oorzaak is van een longembolie. Een longembolie is gevaarlijk; mensen kunnen eraan overlijden.

urineretentie

obstipatie

contracturen

decubitus

pneumonie
 

verschijnselen longembolie

Duizeligheid, misselijkheid of collaps (buiten bewustzijn raken, neervallen).

Verhoogde hartslag, soms onregelmatig.

De zorgvrager ziet bleek of cyanotisch en voelt klamkoud aan, terwijl hij erg transpireert.

In een zeldzaam extreem geval kan een grote longembolie ervoor zorgen dat het hart stopt met pompen als gevolg van de bloedprop omdat er nauwelijks meer bloed vanuit de longen het hart bereikt. De zorgvrager kan plotseling sterven.

verschijnselen pneumonie

temperatuurverhoging

hoesten, vaak met ophoesten van geelgroen sputum

pijn bij het ademhalen

De temperatuur loopt snel op en de zorgvrager heeft koude rillingen.

De zorgvrager kan erg benauwd worden en een blauwe verkleuring van de huid en slijmvliezen vertonen (cyanotisch worden).

Door de koorts en de benauwdheid kan de zorgvrager verward zijn.

aspiratiepneumonie

Door verslikken kan een verslikpneumonie ontstaan, ook wel aspiratiepneumonie genoemd. Veel zorgvragers vinden het moeilijk om liggend of halfzittend te eten en te drinken. De kans op verslikken neemt toe als de zorgvrager niet goed bij bewustzijn is of als hij door zijn ziekte of ouderdom slikstoornissen heeft.

maatregelen bij aspiratiepneumonie

Hypostatische pneumonie

Longontsteking door onvoldoende doorademen noemt men een hypostatische pneumonie of longontsteking. Een ander woord voor hypostase is bloedovervulling door te trage loop van het bloed.

Dit zegt dus iets over de oorzaak van de longontsteking. Tijdens rust is de ademhaling altijd oppervlakkiger. De onderste delen van de longen worden dan niet geventileerd (‘gelucht’). Doordat in die longdelen de lucht niet wordt ververst, krijgen micro-organismen de kans om uit te groeien en een longontsteking te veroorzaken. Hypostatische pneumonie komt vooral veel voor bij bedlegerige ouderen en bij mensen die een verse buikoperatiewond hebben. De buikwond doet pijn bij diep doorademen.