Havo 4: Realisme

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

REALISME

1840-1880

REALISME

Het realisme was een stroming in de waarin gestreefd werd naar het weergeven van de (maatschappelijke) werkelijkheid. De stroming was vooral sterk in Frankrijk rond het midden van de 19e eeuw en wordt gezien
als reactie op de romantiek.

ALGEMEEN

Eerst even dit.....

De salon

In de achttiende en negentiende eeuw is de Salon in Parijs van grote betekenis voor de

kunstwereld, voor zowel de kunstenaars als de kopers van kunst.

Cabanel, de geboorte van Venus

één van de hoogtepunten van de Salon van 1863. Keizer Napoleon III kocht het schilderij voor zijn privécollectie.

Cabanel schildert het mythische moment dat de godin Venus wordt geboren. 

Ze wordt door het schuim van de golven aan land gebracht. Het naakt werd geaccepteerd door het publiek omdat het werd gerechtvaardigd door het onderliggende mythologische verhaal. In dit geval had Cabanel het naakte lichaam bovendien in een gekuiste geïdealiseerde vorm weergegeven.  De schrijver Emile Zola vergeleek de gelijkmatige tint van de Venus met wit en roze marsepein. Ze was zeker verleidelijk, maar niet van vlees en bloed.

Noem twee eisen van de Salon waaraan dit schilderij voldoet.

1. Gladde penseelvoering. - Juiste anatomische verhoudingen.
2. De figuren zijn duidelijk afgebakend. - Lieflijk, zoetig tafereel.
3. Klassieke kleding, onderwerpen en/of scène. - Toneelachtige voorstelling.
4. Precieze tekenachtige schilderwijze.

Waaraan ontleent de Salon haar belang voor kunstenaars?

1. Kunstenaars kunnen er socializen en er wellicht een vrouw vinden.
2. Kunstenaars gebruiken het vooral als middel om aan geld te komen
3. Kunstenaars kunnen hier hun visie op kunst tonen en daarmee een groot publiek bereiken.
4. Kunstenaars kunnen er bekendheid verwerven en schilderijen verkopen.

Dubbel moraal?

Het burgerlijke beeld van de vrouw in de negentiende eeuw is dat van een bescheiden, zedige persoonlijkheid. Het tonen van een enkel werd in die tijd al als onzedig beoordeeld, maar op de Salon kwam er veel publiek voor schilderijen met naakte vrouwen.

In academische en classicistische schilderijen was het naakt als onderwerp volkomen acceptabel. Er was een andere norm voor wat op een schilderij geaccepteerd was dan in de dagelijkse maatschappij.

'aanslag op de moraliteit’ of prima geaccepteerd

‘l’art pour l’art’

Halverwege de negentiende eeuw namen kunstenaars afstand van de Salonkunst en werkten ze vanuit een kunstopvatting die stelt dat de enige doelstelling van kunst intrinsiek is. 

Een kunstwerk komt autonoom tot stand en heeft geen morele of didactische functie. 

De kunstenaar kent zichzelf geen andere drijfveren toe dan het scheppen van een kunstwerk. 

Wat was de reden van de ommezwaai naar dit principe van L'art pour l'art?

1. Er was veel concurrentie onder kunstenaars.
2. Het was niet meer bijzonder om goed te kunnen schilderen en veel van de Salonkunst was te eentonig vonden sommige schilders.
3. kunstenaars wilde zelf bepalen hoe hun werk eruit moest zien.
4. Kunstenaars experimenteerden en werkten autonoom.

Realistisch of realisme?

Een nieuwe stroming die als reactie op de Salonkunst ontstond was het realisme.

Leg uit waarom het realisme een reactie was op de Salonkunst.

1. Het toont de wereld zoals de kunstenaars die graag zagen.
2. Het toont de wereld buiten de grote stad.
3. Het toont van de werkelijkheid van gewone mensen en niet die van de elite.
4. Het toont waar de elite geïnteresseerd in was, dus niet perse hun wereld.

REALISME

• Gevoel en emotie (van kunstenaar en bij toeschouwer)
  
• Historische thema’s, dramatische gebeurtenissen en natuur
  
• Dynamiek en dramatiek
  
• Tegen afstandelijke stijl van classicisme
  
• Tegen de overdreven sentimentele romantiek
  
• Eenvoudige realiteit van het alledaagse leven
  
• Groep: armoede en ellende = sociale stroming, Courbet en Millet
  
• Groep: natuur en platteland = naturalistische stroming, o.a. Rousseau
  

KENMERKEN

Het realisme beeldde alledaagse gebeurtenissen af, een groet of gewone arbeiders aan het werk op het land. De manier van schilderen was vergelijkbaar met die van de romantiek: veel aardetinten en realistische verhoudingen en kleuren.

SCHILDERKUNST

REALISME

Edouard Manet, ‘Le déjeuner sur l’herbe’(1863)

• Academische regels overtreden: naakte vrouw en kleurgebruik (zuivere kleuren)

• Manet wordt ingedeeld bij de realisten en de impressionisten!

REALISME

SCHILDERKUNST

Jean Francois Millet, de man met de hak (1852-1862)

REALISME

SCHILDERKUNST

Vergelijk: Goya, executie van de opstandelingen (Romantiek)

REALISME

SCHILDERKUNST

Manet, executie van Maximilian (1869)

REALISME

SCHILDERKUNST

Vergelijk: Impressionisme, Monet, Dejeuner sur l’Herbe (1873)

REALISME

SCHILDERKUNST

Gustave Courbet, begravenis van Ornan (1849)

REALISME

SCHILDERKUNST

Gustave Courbet

REALISME

SCHILDERKUNST

BEELDHOUWKUNST

• Onderwerpen uit het dagelijks leven
  
• Realistische weergave, verschil in stofuitdrukking tussen bijvoorbeeld kleding en lichaam komt duidelijk naar voren.
  
• Beelden van was of klei en in brons gegoten
  

REALISME

BEELDHOUWKUNST

REALISME

• Mensen uit arbeidersmilieu 
  
• Niet zielig, maar helden 
  
• Het echte leven is geen sprookje en mensen zien er niet perfect uit 
  

BEELDHOUWKUNST

REALISME

Gevolgen van de industriele revolutie worden in de 2e helft van de 19e eeuw zichtbaar,
glas en ijzer en de uitvinding van gietijzer en staal bieden nieuwe mogelijkheden.
De bouwconstructie wordt onverhuld gelaten; Realisme.

ARCHITECTUUR

REALISME

ARCHITECTUUR

REALISME

Realisme

Negentiende eeuw

REALISME  (1830-1890)

•  Afzetten tegen de droombeelden van de Romantiek
• Gewone mensen en situaties
• werkelijkheid weergeven en niet mooier maken
• Donkere en sombere kleuren

Gustave Courbet, Het atelier van de kunstenaar, een echte allegorie, 1855, olieverf op doek, 359 x 598 cm, Musée d'Orsay, Parijs

- groot formaat: afwijzing salon

- links: alle ambachten afgebeeld als persoon

- rechts: elite/geleerden

- model: academische regels

- schilder centraal: iedereen is even belangrijk (blik gefocust op jongetje ipv belangrijke mensen)

- schedel en kruisiging: verwijzing geloof

Honoré Daumier, Gargantua, 1831, lithografie, Bibliothèque Nationale, Parijs

realisme: weergeven van sociale en stedelijke problemen

Niet vergelijkbaar met naturalisme: weergeven naar de werkelijkheid

School van Barbizon

De schilders van Barbizon schilderden met een losse penseelstreek en gebruikten lichte kleuren. Ze schilderden de natuur, zoals deze op hen over kwam. Ze beschouwden de natuur als een volwaardig onderwerp voor een schilderij. Omdat de kunstenaars rechtstreeks buiten naar de natuur schilderden, wordt de School van Barbizon vaak beschouwd als de voorloper van het impressionisme.

 Ook raakvlakken met de Romantiek.

Jean-Francois Millet-Arenleesters (1857)

Hoe is er ruimte gesuggereerd? Leg uit a.d.h.v. vormgevingsaspect KLEUR

ANTWOORDEN

- Door een licht/donkercontrast: de voorgrond is donker en de achtergrond licht.

- Door een warm/koud contrast: de voorgrond heeft meer warme tinten en de

achtergrond meer koude.

Realistische kunstenaars wilden vooral hun maatschappelijke ideeën laten zien.

Rijke kunstkopers waren vaak niet zo enthousiast over realistische schilderijen. 

Waarom waren rijke kunstkopers niet zo enthousiast?

VOORSTELLING

• Arbeiders, boeren en situaties uit het echte leven
• Sombere onderwerpen: leed, armoede, hard werken.
• Mensen werken niet op hun mooist weergegeven ook oneffenheden werden zichtbaar

Door de uitvinding van de verftubes konden kunstenaars vaker in de buitenlucht werken en hun onderwerp zo realistisch mogelijk naschilderen. 

Leg uit waardoor dit nu makkelijker ging? 

Vincent van Gogh, Aardappeleters (1855)

Romantische kunstenaars wilden graag kunstwerken maken waarin fantasie en schoonheid belangrijk waren. Liefhebbers van romantische kunst hadden dan ook veel kritiek op 'De aardappeleters'. 

Leg dit uit aan de hand van voorstelling en vormgeving.

ANTWOORDEN

- Voorstelling: het onderwerp was te alledaags, het schilderij laat geen fantasiewereld

of schoonheid zien / het onderwerp was het niet waard om geschilderd te worden, het

was een te somber onderwerp

- Vormgeving: het kleurgebruik was te donker.