5.1 en 5.2 Erfelijkheid VWO 4

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Genetica

Leerdoelen

Je kunt omschrijven wat het fenotype en het genotype van een organisme is.

Je kunt omschrijven wat DNA - sequentie, genexpressie en epigenetica betekenen.

Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door het genotype en de invloed van milieufactoren.

Genotype: alle erfelijke informatie die vast staat in het DNA/chromosomen.

Fenotype: hoe het genotype tot uiting komt (méér dan 'uiterlijk')

Genotype

• In élke cel van je lichaam is dezelfde erfelijke informatie aanwezig (alleen niet in cellen zonder kern: rode bloedcellen)
• Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen (23 paren, want er zijn steeds twee dezelfde vorm chromosomen)
• Een stukje DNA waar informatie staat over één bepaalde eigenschap = GEN

Type oorlel - wordt bepaald door een gen = een genetische eigenschap

Tongrollen

Wat heb jij?

Fenotype

• Fenotype: alle waarneembare eigenschappen van een organisme (ook leervermogen, renvermogen, etc). Méér dan alleen 'uiterlijk'.
• Je kunt je fenotype aanpassen (kapper, tatoeage, plastisch chirurg).
  
• Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen.

0

dus...

Genotype + Milieu --> Fenotype

Erfelijke informatie (DNA) is uniek(?)

Thema 2 in 5 havo:

dna sequentie?

46 chromosomen van de mens = 46 DNA-moleculen

44 autosomen   +      2 geslachtschromosomen (heterosomen)

                                       XY = man  XX = vrouw

Diploïd haploïd

Lichaamscellen zijn diploïd:

de chromosomen zijn aanwezig in paren.

Geslachtscellen (gameten) zijn haploïd:

de chromosomen komen alleen in enkelvoud voor.

Lichaamscel zoals een spiercel:

Geslachtscel zoals een eicel:

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.
Allel = invulling van gen.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Een baby is dus een mix van 2 sets van 23 chromosomen

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

Welke term wordt beïnvloed door zowel je DNA als je milieu?

1. genotype
2. fenotype
3. chromosomen
4. genexpressie

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Alle uiterlijk waarneembare kenmerken van een individu noemen we

1. de erffactor
2. het genotype
3. het fenotype
4. epigenetica

Dit plaatje is nodig voor de volgende vraag.

De allelen in het onderste paar zijn .................. ?

Het onderste paar van het vorige plaatje was

1. recessief
2. homozygoot
3. dominant
4. heterozygoot

Welke omschrijving hoort (het best) bij de plaats van het vraagteken?

1. Chromosomenpaar
2. Allelenpaar
3. Genenpaar
4. Zowel genen- als allelenpaar

Genetica/erfelijkheidsleer

Genen worden met "letters" aangegeven.

Je hebt twee genen voor bijvoorbeeld haarkleur, want je hebt er 1 gehad van moeder en 1 van vader: je zegt dan dat je twee ALLELEN hebt voor haarkleur.

Dominant allel:    HOOFDLETTER (b.v. een A)

Recessief allel:    kleine letter (b.v. een a)

Heterozygoot

• Twee verschillende uitingen van de allelen.

• Het dominante allel (krulend haar) komt tot uiting.

• Het recessieve allel (steil haar) komt niet tot uiting, maar het allel kan wel doorgegeven worden aan zijn kinderen.

• Welke eigenschap is waarschijnlijk dominant bij deze kruising?

• Schrijf de letters bij deze kruising.
• Waar staan de P en de F1 voor?
  

vertoont

Welke eigenschap komt tot uiting bij een heterozygoot allelenpaar?

1. de dominante eigenschap
2. de recessieve eigenschap

2 gelijke allelen (genen) voor een eigenschap noemen we:

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Aa kan je ook wel omschrijven als:

1. Homozygoot dominant
2. Heterozygoot
3. Homozygoot recessief
4. Heterozygoot dominant

Een dominant gen komt altijd tot uitdrukking in het fenotype?

1. Juist
2. Onjuist