Stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

1. Beeldspraak

2. Stijlfiguren

Nederlands: stijlmiddelen

2. Stijlfiguren

Stijlfiguren

Maken een tekst mooier, fraaier;

Bepaalde manier van iets zeggen/iets uitdrukken;

LET OP: we bedoelen GEEN stijlfouten!

Eufemisme, understatement,  litotes, hyperbool

Eufemisme: verzachtende uitdrukking 

• 'Een deel van het personeel zal moeten afvloeien.' of 'Hij moest zijn hond laten inslapen.'

Understatement: afzwakking die versterkt door de context (geschreven) of de toon (gesproken).

• 'Kijk naar die dikke auto. Zij heeft wel een paar centen' (je bedoelt: 'Zij is rijk'.)

Litotes: een bijzondere vorm van een understatement. Je ontkent het tegenovergestelde.

• Ze zijn bepaald niet arm. (Je bedoelt: Ze zijn rijk.)

Hyperbool: overdrijving om iets nadruk te geven.

• Ben je er eindelijk: ik heb uren op je staan wachten!

Spot: ironie, sarcasme, cynisme

Ironie: milde spot. Je wilt mensen niet met opzet kwetsen. Je zegt het tegengestelde van wat je bedoelt. Je merkt aan de overdreven toon dat de spreker het niet ernstig, maar ironisch meent.

• 'Ach, gaan jullie maar voor', zei de oude man vriendelijk, toen de jongens hem raakten toen ze hem enthousiast voorbij snelden.

Sarcasme: hardere vorm van spot: je kwetst iemand opzettelijk. 

• Baas tegen werknemer: '"Geweldig, je hebt de deadline gemist! Maar geen zorgen, ik ben er zeker van dat de klant ook wel even kan wachten… voor altijd."

Cynisme: harde vorm van spot, zwarte humor;  twijfel aan de goede bedoelingen van de spreker. 

• De docent techniek tegen Jantje: 'Pas op , of ik hak je andere handje er ook af.'

Chiasme / kruisstelling

Chiasme: een stijlvorm waarbij twee woorden in een omgekeerde volgorde worden herhaald. 

Die twee woorden kunnen zowel identiek als verwant zijn. 

Ook wel kruisstelling genoemd: verbind de woorden die bij elkaar horen en je krijgt een kruis.

• De eersten zullen de laatsten zijn, 

       en de laatsten zullen de eersten zijn.    (verbind laatsten en eersten met elkaar en je krijgt X)

• Leef je om te werken, of werk je om te leven?
• Dames en heren, jongens en meisjes (maar niet: dames en heren, meisjes en jongens)

Gisteren hebben we opa naar zijn laatste rustplaats gebracht.

1. Hyperbool
2. Understatement
3. Litotes
4. Eufemisme

Uit een gedicht van Dominique de Groen
'Je kan mij uit de betaalzone halen, maar je kan de betaalzone niet uit mij halen.'

1. hyperbool
2. sarcasme
3. litotes
4. chiasme

Welke stijlfiguur?

1. ironie
2. eufemisme
3. understatement
4. hyperbool

Dat is niet onwaarschijnlijk, zei de docent glimlachend, toen de leerling vroeg of de toets door zou gaan.

1. Understatement
2. Cynisme
3. Eufemisme
4. Litotes

Antithese, paradox, oxymoron, repetitio

Een antithese  is een tegenstelling. Het gaat om twee verschillende zaken.

• Ik blijf je trouw in goede en slechte dagen, in armoede en rijkdom, in ziekte en gezondheid.
  
  

Een paradox is een schijnbare tegenstelling.

• Het enige dat ik zeker weet is dat ik niks weet.
  

Een oxymoron  is een speciale paradox waarin je twee tegengestelde begrippen combineert.

• veelzeggend zwijgen. / een jeugdige grijsaard
  
  

En repetitio is een herhaling van woorden.

• Het is druk, druk, druk.
• Nee, nee en nog eens nee. 

Welk stijlfiguur?

1. paradox
2. ironie
3. antithese
4. repetitio

Toen de directeur binnenkwam, viel er een oorverdovende stilte.

1. antithese
2. paradox
3. hyperbool
4. oxymoron

Welke stijlfiguur?

1. oxymoron
2. repetitio
3. eufemisme
4. antithese

Welk stijlfiguur herken je?

1. Paradox
2. Woordspeling
3. Oxymoron
4. Chiasme

De dagen verstrijken in een lichte waas, we worden dronken zonder ook maar een druppel te drinken.

1. Ironie
2. Understatement
3. Hyperbool
4. Paradox

De dagen verstrijken in een lichte waas, we worden dronken zonder ook maar een druppel te drinken.

Welke stijlfiguur zie je hier nog meer?

1. eufemisme
2. alliteratie
3. repetitio
4. woordspeling

anafoor, parallellisme, hyperbool

Anafoor: herhaling van zinnen of zinsdelen.

• "Zonder jou is alles in mijn leven killer. Zonder jou is alles plotseling veel stiller. Zonder jou is wat voorheen vertrouwd was, niet vertrouwd.”
  
  

Parallellisme: vorm van repetitio: aantal opeenvolgende zinnen die hetzelfde beginnen en qua structuur en inhoud gelijk verlopen.

• Hij gaf zijn dochtertje een appel, hij voerde zijn zoontje een fruithapje en hij vroeg zijn vrouw om een zakdoek. 
  

Hyperbool: sterke overdrijving

• We gaan hier dood van verveling.

Welke stijlfiguur zie je hier vooral in de opbouw?

1. antithese
2. anafoor
3. ironie
4. paradox

We kunnen hier lang of kort over praten, maar je gaat dit sowieso doen.

1. Paradox
2. Hyperbool
3. Antithese
4. Eufemisme

In Nederland regent het 99 van de 100 dagen.

1. Litotes
2. Eufemisme
3. Paradox
4. Hyperbool

Drieslag: een opsomming (= enumeratio) van drie woorden, zinnen of zinsdelen:

• Bloed, zweet en tranen

Climax: een steeds sterker wordende reeks:

• Je hebt goed, je hebt beter, je hebt het beste (reclame)

Anticlimax: een steeds zwakker wordende reeks:

• Vorige week zag ik een fantastische film, nou ja, hij was mooi, ach, best wel goed.

Tautologie: je gebruikt twee verschillende woorden met eenzelfde betekenis, meestal van dezelfde woordsoort. 

• Nooit ofte nimmer zal hij dat nog doen.

Pleonasme: je herhaalt een woord dat een eigenschap van een ander woord herhaalt. 

• Het groene gras lag er prachtig bij.

Drieslag, climax, omgekeerde climax, 

tautologie, pleonasme

Welke stijlfiguur
zie je hier vooral?

1. antithese
2. repetitio
3. enumeratie
4. drieslag

Hij staat daar maar eenzaam en alleen op de hoek van de straat te wachten.

1. Eufemisme
2. Hyperbool
3. Pleonasme
4. Tautologie

Voor de dieren, de planten en de mensen die er tot dan toe hadden geleefd, was het de apocalyps geweest.

Welke stijlfiguur herken je?

1. Enumeratie
2. Ironie
3. Drieslag
4. Understatement

De stijlfiguur waarbij je steeds eenzelfde woord herhaalt, heet...

1. Anafoor
2. Repetitio
3. Anticipatie
4. Prolepsis

Een oxymoron en een paradox zijn hetzelfde.

1. Waar
2. Niet waar

Retorische vraag, woordspeling, allusie

Retorische vraag: je stelt een vraag waar je geen antwoord op verwacht. Het antwoord zit in (de toon) van de vraagstelling.       Denk je nou echt dat ik hier nog zin in heb?

Woordspeling: woordgrapje, een spel met woorden. (let op, je hoeft het zelf niet grappig te vinden).       Hij is een bevlogen piloot.

Allusie: je verwijst naar iets van een persoon, uit een boek of film of iets uit een situatie waarvan je inschat dat de ander het zal begrijpen dat je verwijst.

• Ik drink, dus ik ben. (van 'ik denk, dus ik ben' van Descartes)
• 'Et tu, Adri', zei hij boos, toen zijn vriend Adri bij de docent klikte dat hij gespijbeld had. (naar 'Et tu, Brutus?' - 'Ook jij, Brutus?' toegeschreven aan Julius Caesar)

De man heet Alexandros, een kleine, blonde, getaande, jonge, vikingachtige figuur die de hele dag in de weer is met het verzorgen van zijn harem.

1. Drieslag
2. Repetitio
3. Prolepsis
4. Enumeratie

Zij is rustig heengegaan, vertelde de arts aan de nabestaanden.

1. Hyperbool
2. Understatement
3. Eufemisme
4. Anticipatie

Snoop Dogg:
'Rollin' down the street, smokin' indo
Sippin' on gin and juice, laid back
With my mind on my money
And my money on my mind.'

1. hyperbool
2. climax
3. chiasme
4. prolepsis

Welke stijlfiguur?

1. Hyperbool
2. Ironie
3. Eufemisme
4. Woordspeling

Pieter Derks: 'De mondkapjes liggen in een groot magazijn. Nou heeft ons kabinet toevallig net weer mondkapjes verplicht geadviseerd. Dat komt goed uit.'

1. oxymoron
2. allusie
3. hyperbool
4. ironie

Nu

Welke stijlfiguur?

1. Understatement
2. Paradox
3. Retorische vraag?
4. Tautologie

Welke stijlfiguur?

1. woordspeling
2. allusie
3. antithese
4. retorische vraag

Welke stijlfiguur?

1. Understatement
2. Allusie
3. Pleonasme
4. Oxymoron