Steden en stadsrechten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Steden en stadsrechten

Klas 1 SGDB

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier een Middeleeuwse stad werd bestuurd. Je kent voorbeelden van stadsrechten en weet wie de belangrijkste personen in een stad waren.

Kenmerkend aspect: de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

De Nederlanden?

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar de lage landen of de 'Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf, bisschop of hertog) de baas

• Hij maakte de wetten
• Lange tijd was Vlaanderen het belangrijkste gebied, pas na de middeleeuwen verschoof dit het gewest (de provincie) naar Holland

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

https:

Het belang van steden voor de heer

• Alle inwoners van een graafschap moesten gehoorzaam zijn aan de heer.
  
• Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn

• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• De inwoners van de stad en heer maken afspraken, vastgelegd in stadsrechten

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Stadsrechten

Steden kregen van vorsten en hoge edelen stadsrechten: privileges van een stad. 

• Stadsmuur bouwen
  
• Belastingen en tol heffen
  
• Een (jaar)markt houden
• Stad zelf besturen
• Rechtspreken volgens eigen stadswetten (schout, schepenen en keuren)

Kenmerken van een middeleeuwse stad

Middeleeuwse stad:

• Markt in centrum (vergelijk Romeinen)
  
• Stadhuis --> vergaderingen stadsbestuur
  
• Woningen rijke kooplieden (steenrijk)
  
• Kerk
  
• Soms kathedraal (kerk v/e bisschop)
  
• Stadsmuur
  
• (Binnen)gracht (open riool)

Stadsrechten

• Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen
• De stad mag zelf rechtspreken, maar een ambtenaar (de schout) van de heer moet wel aanwezig zijn en een deel van de boetes is voor de heer

• De inwoners van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer)

• In ruil voor deze rechten moet de stad belasting betalen

Het stadsbestuur

• Door de opkomst van steden verdween de horigheid en kregen boeren meer rechten ==> de heren wilden genoeg boeren op hun land houden. 
  
• Steden werden bestuurd door schepenen, burgers uit rijke en aanzienlijke families. Alleen mannen konden toetreden tot de burgerij (vrouwen konden geen burger of 'poorter' worden)

Wie is de baas?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad bij de rechtspraak
• Samen met de schepenen bepaalde hij de straf.
• Ze kregen advies van een raad.
• De burgemeester (soms meer dan één) was de baas van de raad.
• Schout, schepenen en burgemeester(s) heten ook wel: magistraten

Klik op de hotspots en sleep de straffen naar de juiste plek in de afbeelding.

Hand afhakken

Geselen

Ogen uitsteken

In het water gooien

Ophangen

Op de brandstapel

Onthoofden

Straffen in de Middeleeuwen

• Zeker: lijfstraffen en doodstraffen kwamen voor...
• ...maar de meeste straffen waren geldboetes!
• Die leverden meer op en kostten minder geld: een beul moet je als stad namelijk ook gewoon betalen!

Hij is de baas van de schepenen

1. Schout
2. Burgemeester
3. Rechter
4. Jury

De schout is de plaatsvervanger van de ... in de stad

1. Burgemeester
2. Heer
3. Rechter
4. Politie

De schout, schepenen en burgemeester noem je ook wel ...

1. Magistraten
2. Heren
3. Rechters
4. Gemeenteraad

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Stadsrechten: het recht van een stad op eigen winkels.

1. Waar
2. Niet waar

Korte opdracht

Verdeel je in de eerder gemaakte groepjes. Open dan het bestand "gewesten" onder lesmateriaal in Teams en voeg met je groepje drie steden met jaartal van stadsrechten toe aan de kaart van de Lage Landen.

Verderkijken?

Hierna volgen drie afleveringen van verschillende programma's van SchoolTV. Kijk welke je aanspreekt en bekijk deze. Je mag ze natuurlijk ook alledrie bekijken. 

0