Hoofdstuk 2 Geschiedenis leren

Hoofdstuk 2 geschiedenisleren

Waaruit bestaat geschiedenis als schoolvak?

Het gaat over de ontwikkeling van de menselijke cultuur, vanaf circa 50.000 v.chr. 

Indelen in categorieën 

• Economisch sociaal: levensonderhoud en onderlinge verhoudingen
• Bestuurlijk-politiek: hoe mensen samenlevingen besturen
• Cultureel-mentaal: gevoelens en gedachtewereld van de mensen. (materiele en immateriële cultuur).

Tijdperken

Prehistorie

Oudheid

Middeleeuwen

Vroegmoderne tijd

Moderne tijd

Samenlevingen

Jagers-verzamelaars

Landbouwsamenleving

Landbouw stedelijke samenleving

Industriële samenleving 

Post industriële samenleving

Welke functie heeft kennis bij geschiedenis?

Kennis zorgt voor een referentiekader

Referentiekader helpt om de weg te vinden in een samenleving

Om historisch te denken moet je een ''compleet'' referentiekader hebben van orientatiekennis (tijdvakken en perioden)

Orientatiekennis

Kennen = reproduceren

Herkennen = uit het hoofd geleerde kunnen herkennen in een nieuwe context

Gebruiken = kunnen vergelijken van verschillende voorbeelden en verbanden leggen. 

Welke kennisvormen zijn er en hoe worden die geleerd?

Gebeurtenissen: Kennis van wat zich op een bepaald moment in de tijd voordeed, gekoppeld aan een benaming. 

In schoolboeken ontstaat de neiging om meerdere gebeurtenissen samen te vatten. Dit noemen we colligatory concepts.

Welke kennisvormen zijn er en hoe worden die geleerd?

Verschijnselen: toestanden, instellingen, stromingen en ideologieën die gedurende langere tijd min of meer onveranderd hebben bestaan. 

Ontwikkelingen: toestanden en instellingen die geleidelijk veranderen. 

Historische kennis heeft verschillende vormen met sleutelvragen. 

Gebeurtenissen: 

Wat is er gebeurd?

Wanneer is het gebeurd?

Wat was de schaal waarop het plaatsvond?

Wat was de betekenis ervan? 

Historische kennis heeft verschillende vormen met sleutelvragen. 

Verschijnselen

Hoe kan het worden omschreven?

Wat zijn de kenmerken ervan?

Waar is het voor?

Hoe zit het in elkaar? 

Historische kennis heeft verschillende vormen met sleutelvragen. 

Ontwikkelingen

Ontwikkelingen van wat naar wat?

Welke veranderingen vonden gedurende de ontwikkeling plaats?

Gedurende welke tijdsperiode?

Welke gebeurtenissen speelden een rol? 

Abstracte begrippen

Beheersen van begrippen en bevorderen van begripsvorming zijn belangrijk. Door middel van begrippen kun je geschiedenis leren: betekenis geven aan wat je hoort of leest. 

Relatie leggen tussen abstract en concreet

Abstracte begrippen zijn constructies die alleen in onze gedachten bestaan.

Concreet is dat wat je kan voorstellen, waarvan je een plaatje kan tekenen. 

Hoe hoger het abstractieniveau hoe moeilijker het is een concreet plaatje te schetsen. 

Relatie leggen tussen abstract en concreet.

Concrete verschijnselen in verband brengen met abstracte begrippen bevorderd begripsvorming.

Door begrippen van een lager abstractieniveau in verband te brengen met begrippen van een hoger abstractieniveau . Op die manier ontstaan netwerken die de werkelijkheid kunnen verklaren. 

Historische kennis heeft verschillende vormen met sleutelvragen. 

Nog een ander onderscheid

Uniek: Begrip dat bij een speciaal onderwerp hoort, keert verder in de geschiedenis niet terug. 

Generiek: Begrippen die niet bij een onderwerp horen. 

Tip: maak een matrix bij een thema 

Welke begrippen zijn het belangrijkst? 

Sleutelbegrippen: begrippen die sleutels vormen voor vele historische werkelijkheden. 

In de beheersing van begrippen zijn vijf niveaus te onderscheiden. 

1 Zaken kennen waarnaar het begrip verwijst 

2 Een definitief van het begrip kennen

3 Relaties kunnen leggen tussen het begrip en andere begrippen

4 Begrippen kunnen toepassen

5 Begrippen kritisch kunnen evalueren

Denkwijzen en onderwijs

Historische denkwijzen: De manieren van denken die men bij het vormen en begrijpen van beelden van het verleden nodig heeft. 

Het gaat dan om de structuur en het onderzoek, niet de inhoud. 

Volgens Martens zijn er twee manieren

Reconstrueren: het ontwerpen van beelden van het verleden

Deconstrueren: kritisch nagaan van hoe die beelden in elkaar zitten en waar ze op gebaseerd zijn. 

Historisch denken in 4 categorieën. 

Verzamelen

1. uitleggen wat er met de bron bedoelt word. 

2. Onderzoeksvragen kunnen formuleren.

3. Duidelijk maken dat niet iedere bron relevant is. 

4. Duidelijk maken dat bronnen meer/minder betrouwbaar kunnen zijn.

5. Duidelijk maken dat bronnen meer of minder representatief kunnen zijn.

6. Uitleggen wat bedoeld wordt met een feit: uitspraak waarvoor voldoende betrouwbare bronnen bestaan. 

Bron - vraagstelling- relevantie - betrouwbaarheid- representativiteit - feit 

Historisch denken in 4 categorieën. 

Ordenen

1. basisbegrippen van chronologie kunnen hanteren. 

2. Jaartellingen (met name de Christelijke jaartellingen)

3. Beschikken over een kader van perioden

4. Kunnen uitleggen dat in de geschiedenis sommige dingen veranderen terwijl tegelijkertijd andere dingen niet/nauwelijks veranderen. 

Historisch denken in 4 categorieën. 

Ordenen

5. Op grond van het onderscheid verandering/continuïteit een periodisering kunnen beredeneren. 

6. Zaken uit verschillende perioden en/of culturen met elkaar kunnen vergelijken. 

7. Factoren kunnen onderscheiden die veranderingen bevorderen en factoren die veranderingen afremmen en bemoeilijkheden.

8. Kunnen uitleggen dat verandering als verbetering of verslechtering kan worden uitgelegd.  

Chronologie - eeuwen- perioden - tijdvakken - verandering - continuïteit - vergelijking - factoren van verandering. 

Historisch denken in 4 categorieën. 

Verklaren

1. Met behulp van de begrippen oorzaak en gevolg een verklaring kunnen geven voor een historisch verschijnsel. 

2. Structurele en incidentele oorzaken onderscheiden

3. opvattingen, waarden, belangen en bedoelingen van mensen kunnen herkennen als oorzaken. 

4. Gevolgen op korte en lange termijn kunnen onderscheiden. 

5. Bedoelde en onbedoelde gevolgen kunnen onderscheiden. 

Oorzaak - gevolg - structureel - incidenteel - aanleiding - korte en lange termijn - bedoeld en onbedoeld - monocausaliteit. 

Beeld vormen

1. Kunnen uitleggen wat bedoeld wordt met normen, waarden en belangen en hoe deze rol kunnen spelen in een bepaalde historische situatie. 

2. Kunnen uitleggen wat er wordt bedoelt met tijdgebondenheid 

3. Zich kunnen verplaatsen in de positie van anderen in heden en verleden en daarmee rekening houden bij het vormen van een oordeel. 

4. Kunnen oordelen op grond van expliciete waarden en geldige argumenten

 Tijdgebondenheid - waarde - norm - interpretatie - objectiviteit