les 29 formuleren les 1 (pleonasme, tautologie, dubb. ontk.)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Pak vast:

- een pen

- je laptop

Formuleren les 1

Wat is formuleren?

Bij taal (schrijven en spreken) vraag je...
1: wat ga ik zeggen? (inhoud)
2: hoe ga ik het zeggen (vorm)

Wat is formuleren?

Als schrijver/ spreker vraag je je af...
vraag 1: wat ga ik zeggen? (inhoud)
vraag 2: hoe ga ik het zeggen (vorm)

Wat is formuleren?

Als schrijver/ spreker vraag je je af...
vraag 1: wat ga ik zeggen? (inhoud)
vraag 2: hoe ga ik het zeggen (vorm)

stijlfiguur: Als poëtische versiering, of om iets te benadrukken 

Stijlfout: Als afwijking op correct Nederlands

Wat gaan we leren?

Je herkent stijlfiguren en stijlfouten in een tekst.

• 1. Pleonasme 2. Tautologie 3. Dubbele ontkenning
• 4. Contaminatie
• 5. Verkeerd verwijzen
• 6. Incongruentie
• 7. Dat/als-constructie
• 8. Foutieve samentrekking
• 9. Foutieve beknopte bijzin
• 10. Onjuist begrenzen
• 11. Onjuiste inversie 

Wat gaan we deze les leren?

Les 1: iets wordt dubbel gezegd.

• pleonasme
• tautologie
• (contaminatie)
• dubbele ontkenning

Pleonasme en tautologie 

Wat weet je al over het verschil tussen beide?

Pleonasme en Tautologie 

Een bepaalde eigenschap wordt herhaald.

Iets wordt volledig herhaald.

Pleonasme en Tautologie 

Een bepaalde eigenschap wordt herhaald.

Iets wordt volledig herhaald.

Pleonasme en Tautologie 

Een bepaalde eigenschap wordt herhaald.

Iets wordt volledig herhaald.

Verbeteren: eigenschap weghalen

Verbeteren: willekeurig eentje weghalen

Stijlfiguur of stijlfout - pleonasme

Een pleonasme kan een versterking zijn van een beeld dat je wilt schetsen. 
 'natte tranen'
 'groen gras'
'witte sneeuw'                                           Als je zo een eigenschap wilt
                                benadrukken, maak je gebruik van een stijlfiguur.

Stijlfiguur of stijlfout - pleonasme

Als de extra eigenschap overbodig is, is het wel een stijlfout.

De bal valt naar beneden

De uiterste grens is bereikt

Stijlfiguur of stijlfout - tautologie

Ook een tautologie kan een versterking zijn. 
Veel uitdrukkingen zijn een tautologie
 'gratis en voor niets', 'zeker en vast' of 'list en bedrog'.
Deze zijn geaccepteerd als stijlfiguur en zijn dus correct. 

Stijlfiguur of stijlfout - tautologie

Voorbeelden van overbodige herhaling zijn: 

Die jurken zijn identiek hetzelfde. 

Om 12 uur ben ik nog wakker, want ik wil immers nooit slapen.  

In het kort:

Pleonasme: je voegt een eigenschap van iets toe in een uiting, terwijl dat niet nodig is of al vanzelf spreekt. 

Tautologie: je zegt/schrijft twee keer hetzelfde, in andere woorden, achter elkaar. 

Stijlfiguur: versterkt het effect - is correct.

Stijlfout: onnodige herhaling - is incorrect.

De bal is omlaag gevallen

1. pleonasme
2. tautologie

Het minderjarige kind fiets al helemaal alleen naar school.

1. pleonasme
2. tautologie

Vaak en dikwijls gebeurt het dat we ons verslapen.

1. pleonasme
2. tautologie

Ik heb het pakketje zelf persoonlijk afgeleverd.

1. pleonasme
2. tautologie

Een eetbare groentesoep gaat er altijd wel in!

1. pleonasme
2. tautologie

Natuurlijk controleren we vanzelfsprekend de antwoorden.

1. pleonasme
2. tautologie

Nog even iets extra:

Pleonasme: je voegt een eigenschap van iets toe in een uiting, terwijl dat niet nodig is of al vanzelf spreekt. De woorden die gebruikt worden, behoren niet tot dezelfde woordsoort.

Tautologie: je zegt/schrijft twee keer hetzelfde, in andere woorden, achter elkaar. Hier worden wel vaak dezelfde woordsoorten gebruikt.

Let op: soms maken een pleonasme of een tautologie een tekst sterker.  Soms juist niet. Hier gaan we in een volgende les op in.

Ze zijn identiek gelijk aan elkaar.

1. pleonasme
2. tautologie

Lees dat eens hardop voor!

1. pleonasme
2. tautologie

De antwoorden van de toets lagen open en bloot op tafel.

1. pleonasme
2. tautologie

Dubbele ontkenning

Je zegt het tegenovergestelde van wat je bedoelt. 

Bij zinnen met een woord dat al een ontkennend karakter heeft, wordt dan ten onrechte een tweede ontkenning toegevoegd.

Ik zal je wel even afleren om niet meer zo’n grote mond te hebben.

Dubbele ontkenning

Ik zal je never nooit vergeten 

Je kent nu:

• Pleonasme (een mooie schoonheid)
• Tautologie (vast en zeker; maar hij is echter op de fiets!)
• Dubbele ontkenning (ik ontken dat ik geen schuld heb!)

Maak het werkblad

Oefen met het herkennen en verbeteren van deze stijlfouten (of stijlfiguren) met het werkblad. We kijken het zo na.

Werkblad nakijken A

• 1. De witte sneeuw is prachtig. pleonasme
  
• 2. Ik luister altijd en eeuwig naar Queen. tautologie 
• 3. Stromae geeft zich open en bloot. tautologie 
• 4. Mijn uiterste limiet is bereikt!  pleonasme
  
• 5. Waar komt die vieze stank vandaan?  pleonasme
  
• 6. Mijn persoonlijke mening is…  pleonasme
  
• 7. Soms heb ik weleens last van mijn nek. tautologie 
• 
  

Werkblad nakijken B

• 1. Ik lees graag boeken over de toekomst, zoals bijvoorbeeld ‘1984’ van George Orwell.
  
• 1. Ik lees graag boeken over de toekomst, zoals bijvoorbeeld ‘1984’ van George Orwell.
• Ik herken deze fout: Tautologie
• Zo wordt de zin beter: zoals of bijvoorbeeld weglaten.

Werkblad nakijken B

•  2. De leerling ontkende chat-GPT niet gebruikt te hebben bij het verslag.
  
• 2. De leerling ontkende chat-GPT niet gebruikt te hebben bij het verslag.
  
• Ik herken deze fout: dubbele ontkenning
• Zo wordt de zin beter: 'niet' weghalen.

Werkblad nakijken B

• 3. Ik heb toestemming van de docent scheikunde om dit gevaarlijke proefje te mogen uitvoeren.
  
• Ik heb toestemming van de docent scheikunde om dit gevaarlijke proefje te mogen uitvoeren.
• Ik herken deze fout: Tautologie
• Zo wordt de zin beter: [...] om dit gevaarlijke proefje uit te voeren.

Werkblad nakijken B

• 4. De luchtballon steeg langzaam omhoog.
• De luchtballon steeg langzaam omhoog.
• Ik herken deze fout: Pleonasme
• Zo wordt de zin beter: steeg langzaam (op).

Werkblad nakijken B

• 5. De leerlingen deden veel moeite om te voorkomen dat in hun profielwerkstuk geen spelfouten staan.
  
• 5. De leerlingen deden veel moeite om te voorkomen dat in hun profielwerkstuk geen spelfouten staan.
• Ik herken deze fout: dubbele ontkenning
• Zo wordt de zin beter: 'geen' weglaten.