4.3 deel I: Staatsvorming en centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

4.3 Staatsvorming en centralisatie

Welkom!

Pak je spullen voor je 

(boeken + aantekeningenschrift)

Nieuw jaar, nieuwe kansen

Maak je niet teveel zorgen

Ook Jezus gaf dat mee toen hij zei: ‘maak je nergens zorgen over. Niet of je wel te eten zal hebben. Ook niet of je wel kleren zal hebben om aan te trekken. Het leven is toch belangrijker dan het eten? En het lichaam is toch belangrijker dan de kleding?

Leerdoelen

Je leert wat staatsvorming en centralisatie was en hoe succesvol die was in:

- Frankrijk

- Engeland

- Duitsland

- De Nederlanden

Kenmerken aspect

Het begin van staatsvorming en centralisatie

Deze les

1) Invullen vragenlijstje

2) Aan de slag: 15 minuten voor opdracht 1 t/m 7

3) Uitleg paragraaf

4. Werkvorm 'Jeopardy'

Aan de slag met 4.3

Wat: Invullen vragenlijstje, maak opdracht 1 t/m 7 van 4.3

Waarom: Uitleg blijft beter hangen wanneer je basis hebt

Hoe: Alleen of met z'n tweeën (wel zachtjes overleg!)

Hulp: Eventueel docent

Tijd: 15 minuten

Uitkomst: Klassikaal bespreken paragraaf 4.3

Klaar: Maak een schema, Dui-Eng-Fra-NL of Opdracht 10 t/m 13

Centralisatie

• Het centraal maken van de macht, vanuit één plek besturen
• Waarom gebeurde het? 
• Vorsten wilden meer macht, rondreizen was onhandig (tijd / geld)
• Daarom één hofstad (hoofdstad) en de adel, de centjes en de onderdanen naar jou toe laten komen

Centralisatie

• Belasting wordt de belangrijkste inkomstenbron
• Eerst in natura, later in geld door tol (terugkeer geldeconomie door toegenomen handel / derde stand = (rijke) burgerij
• Vraag 2: Door dat geld kunnen vorsten:
• hun hofhouding, militairen en ambtenaren betalen

Staatsvorming

Als een land steeds meer als een eenheid wordt bestuurd (vanuit een centraal punt)

Aaneengesloten stuk grond met: 

• duidelijke grenzen
• dezelfde belastingregels
• dezelfde wetten

Staatsvorming

Recht van de sterkste maakte zo plaats voor wettelijk vastgestelde regels waar ingezeten zich aan moesten houden

Langzaam ontstaan de eerste staten in Frankrijk en Engeland

Minder Duitsland & de Nederlanden

Staatsvorming en centralisatie

Hé: 

• een gebied met grens
• met overal dezelfde regels 
• en dezelfde hoofdstad

Waar kennen we dat van? 

• Landen zoals we die nu kennen

Leg in je eigen woorden uit wat de begrippen staatsvorming en centralisatie betekenen. Leg ook uit wat het verschil is met de eerste helft van de Middeleeuwen

Frankrijk

Franse koning begint rondom Parijs:

• heffen van belastingen in het hele koninkrijk
• centrale rechtbank
• wetten en regels hele koninkrijk
• duizenden betaalde ambtenaren
• leger van huurlingen
  
  Begin vorming moderne staat!

Opdracht 1a+b

Verandering - continuïteit Grote verandering in vergelijking met 1000

a) Toen koning afhankelijk van vazallen / leenheren

b) Nu deelt hij zelf de lakens uit door rechtspraak, wetten, ambtenaren en militairen 

Engeland

Posities leenmannen niet erfelijk

Sheriffs: betaalde ambtenaren die belastingen ophalen en rechtspreken in het koninkrijk

Vraag 4a) Duidelijke structuur met ambtenaren die de vorst in dienst neemt en kan ontslaan --> geeft koning veel macht

Engeland

Willem de veroveraar verovert Engeland (1066 Slag bij Hastings)

Macht gebruikt hij door centrale belasting en rechtspraak door te voeren

Magna Carta: samenwerking in plaats van onderlinge strijd

Fra-Eng

Overeenkomst In Engeland en Frankrijk groeiende macht van de koning door centralisatie! Centralisatie mogelijk door geldeconomie -> leger / ambtenaren

Verschil met vooral Duitsland, want daar lukt het niet zo met de centralisatie

Duitsland

Duitse koning/keizer rond 1000 de machtigste!

Maar ... hertogen, graven en bisschoppen behielden de macht in hun gebieden --> van staatsvorming & centralisatie kwam weinig terecht

Oorzaken (vraag 3): waarom lukt het in Duitsland niet?

• Gebied te groot: de Duitse vorsten waren vaak weg (oorlog in Italië)
• Koningschap niet erfelijk, gekozen door 7 keurvorsten --> afhankelijkheid

De Nederlanden

Verzameling steden en gewesten

5a) Vanaf 1430 meer eenheid onder Filips de Goede van Bourgondië

5b) Instellen Staten-Generaal met vertegenwoordigers van de drie standen om afspraken te maken over belastingen

Bekijk de afbeelding. Van wie krijgt Otto III zijn macht volgens deze afbeelding? Op de afbeelding zie ik ..., daaruit maak ik op dat Otto III zijn macht krijgt van ..., want ...

Leg uit waarom deze afbeelding past bij het kenmerkend aspect 'staatsvorming en centralisatie'

Kern van deze paragraaf

Het begin van staatsvorming en centralisatie: In de tijd van steden en staten vergrootten de Franse en Engelse koningen hun macht. Met een eigen leger, ambtenaren en landelijke rechtspraak begonnen ze de vorming van een centraal bestuurde staat. 

Op deze manier vergrootten ook de Bourgondische hertogen de politieke eenheid in de Nederlanden. Het Duitse rijk bleef versnipperd.

Jeopardy

Wat: Je probeert bij een gegeven begrip of persoon een vraag te bedenken

Waarom: Betere begripskennis, gemakkelijker kennis onthouden

Hoe: Klassikaal op het bord, in tweetallen vraag bedenken (later anders?)

Tijd: 15 minuten

Uitkomst: Kort bespreken

Klaar: Maak opdracht 11 t/m 13 uit je werkboek

Vragen met het antwoord:

• Honderdjarige Oorlog
  
• soevereiniteit
  
• centralisatie
  
• derde stand
  
• 1355
  
• Jeanne d’Arc
  
• Krachtigere wapens
  

Eventueel als je klaar bent:

• Duitse koning
• Keurvorsten
• 1066
• Parlement
• Filips de Goede
• Habsburgse dynastie
• Magna Carta

Leerdoelen

Je leert wat staatsvorming en centralisatie was en hoe succesvol die was in:

- Frankrijk

- Engeland

- Duitsland

- De Nederlanden