4.3 Staatsvorming en centralisatie

• geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

4.3 Staatsvorming en centralisatie

handboek bladzijdes 54 en 55 

KA

Het begin van staatsvorming en centralisatie

STATEN IN BEWEGING

In de late middeleeuwen was er sprake van een aantal ontwikkelingen in west-Europa:

1. Urbanisatie
2. Toenemende handel
3. Groeiende stadsbevolking

Europa in de middeleeuwen is een lappendeken!

Hoe is het van lappendeken tot een staat gekomen?

Wat hoort bij staatsvorming?

• een hoofdstad
  
• wetten die voor alle inwoners van dat land gelden --> geen stedelijke wetten
  
• overal dezelfde belasting heffen
  
• een parlement
  
• edelen onder controle
  
• centrale rechtbank --> spreekt dus recht voor iedereen in het land, niet voor de stad 
  
• ambtenaren 
  
• huursoldaten 
  

Centralisatie: Land vanuit één punt besturen. 

Maar ook: uniformiteit in rechtspraak en bestuur

Centrale rekenkamer

Centrale Bank

Staten Generaal

Centralisatie

Waarom wil een vorst graag een land vanuit 1 punt besturen?

Soevereiniteit

• Soevereiniteit: wie de baas is in een bepaald gebied
• Wie bepaalt over dat gebied? 

Engeland

1066

Willem de Veroveraar, hertog van Normandië, verovert Engeland 

Feodaal Engeland

Willem de Veroveraar voert feodale stelsel in Engeland in
Maatregelen om machtig te blijven:
1. Leenmannen kregen niet één groot stuk in leen maar kleine stukjes
2. Willem hield de beste gebieden voor zichzelf
3. Alle bezittingen van de adel werden opgeschreven in het Domesday Book (1086)
Gevolg: duidelijk wie de macht heeft 

Centralisatie

Engelse koningen centraliseren hun land: bestuur vanuit één plek

• Gevolg: adel en kerk verzetten zich tegen afname macht.
• Ruzie met adel: Magna Carta --> koning gebonden aan regels 
   en parlement --> standen mogen meebeslissen
•  en parlement --> standen mogen meebeslissen

1215 Magna Carta

Engelse koning Jan zonder Land  heeft toestemming nodig van adel en steden/parlement voor:

*nieuwe belasting

*oorlog voeren

* de koning moest zich ook aan de wet houden. 

Meer eenheid/nationalisme in Engeland door Honderdjarige Oorlog

Magna Carta

Duitsland

uitzondering

Rijk Karel de Grote

2 landen ontstaan uit het rijk van Karel de Grote: Frankrijk en Duitsland

Duitsland centraliseert niet...

• Geen hoofdstad
  
• Duitse koningen noemen zich keizer en laten zich in Rome kronen. 
  
• Koningschap niet erfelijk: keurvorsten
• Rijk wordt genoemd: Heilige Roomse Rijk

Heilige Roomse Rijk

Frankrijk

Frankrijk

Franse koning

weinig macht

tot 15e eeuw. Daarna: soevereiniteit 

1180-1223: Uitbreiding machtsgebied, vooral ten koste van Engeland

Honderdjarige oorlog

1337-1453

• Engelsen definitief uit Frankrijk verdreven
• Belangrijke rol voor Jeanne d'Arc
• Franse koningen braken de macht van leenmannen door steun van de steden - en van steden konden ze de stadsmuren breken 

Jeanne d'Arc (1412-1431)

• Belangrijke rol Honderdjarige Oorlog
•  Frans icoon --> nationalistisch symbool
• Boerengezin
• Hoorde stemmen (van God en engelen)
• Land moest bevrijd worden van de Engelsen
• Beschuldigd van erkennen kerkelijke autoriteit en het dragen van mannenkleding 
• Brandstapel Rouen --> veroordeeld door de rechtbank 

Staatsvorming in Frankrijk

• Standenmaatschappij: geestelijkheid, adel en nu ook de burgerij: de derde stand
• De Staten-Generaal besliste over nationale belangen 
• De koning kreeg soevereiniteit , mede dankzij de belasting, ambtenaren en militairen. Ook was er een centrale rechtbank en werden legers steeds sterker. 

De Nederlanden --> de Lage Landen

Het Bourgondische Rijk

Hertogen van Bourgondië (leenman van de Franse koning) breidden tussen 1385 en 1477 hun gebied steeds verder uit door

• (huwelijks-)verdragen
• Veroveringen
• chantage

1430

• Meeste NLse gewesten onder 1 vorst
• Filips van Bourgondië (of Filips de Goede)

• Begint met instellen centraal bestuur
• Hoofdstad Brussel
• In Gelderland centrale rechtbank
• Door huwelijk daarna deel van Habsburgse rijk (Spanje)

Filips de Goede

Banket van de Fazant 1454

Eed op de Fazant

zweer aan God, mijn schepper, aan de glorierijke maagd Maria, aan de dames en de fazant, dat ik zal doen en mij zal houden aan wat ik in dit document heb verklaard”

https://historiek.net/eed-op-de-fazant-1454-banket/107929/