Karel V en De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

'De Nederlanden in opstand'

Lesdoel

Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?

De Nederlanden

Bourgondische Rijk (1384-1482)

Spaanse Rijk in de tijd van Karel V (1519-1556)

Bourgondische Rijk

Stamboom van de Bourgondische vorsten

Filips de Goede 

Filips de Goede: 

- Brabant, Limburg Holland, Zeeland bij Bourgondië

- oprichting van de Staten-Generaal (1464)

- begint met centralisatiepolitiek

Karel de Stoute:

- Grote Raad van Mechelen opgericht (1473)

- veel gebiedsuitbreiding

Maria van Bourgondië:

- Groot Privilege (1477)

Habsburgse Rijk

Stamboom van Karel V

Karel V 

Karel V

Habsburgse Rijk

Karel V 

Karel V

Zeventien Verenigde Nederlanden

- 17 zelfstandige gewesten met eigen wetten en regels

- zelfstandigheid gekregen door het Groot Privilege (1477)

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

1506: heer der Nederlanden (door overlijden vader Filips de Schone)

1516: koning van Spanje (door overlijden grootvader Ferdinand II van Aragon)

1519: aartshertog van Oostenrijk (door overlijden grootvader Maximiliaan I)

1519: keizer van het Heilige Roomse Rijk (gekozen door Duitse keurvorsten

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Centralisatiepolitiek

- benoeming van landvoogden/landvoogdessen

- instellen van Centrale Raden (Raad van State, Geheime Raad en Raad van Financiën) (1531) 

- inkomsten verhogen door beden in te voeren (1543)

Godsdienstpolitiek

- (streng) katholiek

- geen ruimte voor andersdenkenden

Drie Centrale raden

• Raad van State: poltiek advies voor belangrijke zaken   

• Geheime Raad: wetten maken en toezien op uitvoering 

• Raad van Financiën: belastingen innen en controleren  

De Nederlanden

• Kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.
  

• 17 gewesten

• Landvoogd(es) als vervanger voor de heer (Karel V) in Brussel
• Drie centrale raden 

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Heer van de Nederlanden

• In elk gewest een plaatsvervanger: de stadhouder
  
• Karel was vaak in de Nederlanden

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Reformatie

- Maarten Luther > 95 stellingen (1517)

- Johannes Calvijn > predestinatieleer 

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Godsdienstpolitiek

- Rijksdag van Worms (1521)

- (Nederlandse) Inquisitie wordt ingesteld (1522)

- Bloedplakkaat (1550)

- Vrede van Augsburg (1555)

1522: kerkelijke rechtbank om ketters te vervolgen

1550: het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord.

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

1555: koning van Spanje, heer der Nederlanden

- centralisatiepolitiek

- godsdienstpolitiek

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Ce

graaf van Egmont

graaf Horne

Willem van Oranje

Granvelle

Margaretha van Parma

hoge adel

koning

Centralisatiepolitiek leidt tot machtsverlies van de hoge adel

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Granvelle

Margaretha van Parma

Godsdienstpolitiek leidt tot verzet van hoge en lage adel

1564: Willem van Oranje: vorsten mogen zich niet bemoeien met het geloof van hun onderdanen.

1566: Smeekschrift: lage adel vraagt om milde behandeling van ketters

'ce ne sont que des gueux'

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Gevolgen van de centralisatiepolitiek en godsdienstpolitiek

- onvrede bij de hoge adel (privileges, macht)

- onvrede bij de lage adel (openbare orde moeilijk te handhaven)

- onvrede bij (protestantse) bevolking (kettervervolging)

- Hagenpreken

- Geuzenpenning 'en tout fidelles ay roy, jusques ä porter la besace' (in alles trouw aan de koning tot aan het dragen van de bedeltas)

Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?

- politieke oorzaak: de privileges van de adel en de steden  werden aangetast

- godsdienstige oorzaak: kettervervolgingen

- economische oorzaak: belastingen/armoede

Protestanten werden vervolgd, ze hielden daarom hagepreken. Dat zijn protestantse erediensten buiten de stad. De luisteraars konden flink opgestookt worden tegen de katholieken.

Beeldenstorm (1566)

Karel V 

Karel V

- Hagenpreken

- Geuzenpenning 'en tout fidelles ay roy, jusques ä porter la besace' (in alles trouw aan de koning tot aan het dragen van de bedeltas)

Hertog van Alva

• In 1567 Filips II stuurt de Hertog van Alva naar de Nederlanden met een groot leger. 
• De protestanten moeten streng gestraft   worden. 
• Alva wordt de nieuw landvoogd.

Hertog van Alva in de Nederlanden

Raad van Beroerten (1567)

Karel V 

Karel V

Hertog van Alva (IJzeren Hertog) komt met 10.000 soldaten naar de Nederlanden om de orde te herstellen d.m.v. de Raad van Beroerten.

- 12.000 veroordelingen

- 1000 executies

Alva neemt ook landvoogdschap over van Margaretha van Parma

Alva bestraft ook de hoge adel

Egmont & Horne vermoord

Gebeurtenis:

Slag bij Heiligerlee 1568

Onder leiding van broers van Willem van Oranje werd hier een veldslag gewonnen tegen het Spaanse leger. Helaas, werd twee maanden later het Staatse leger geklopt. Wel was er een duidelijk signaal afgegeven.

Tiende Penning (1569)

Karel V 

Karel V

Alva voerde drie belastingen in: 

- Honderdste Penning: eenmalige belasting van 1% op alle bezittingen van roerende en onroerende aard (vgl. ozb) 

- Twintigste Penning: omzetbelasting van 5% op de verkoopprijs van onroerende goederen (huizen, landgoederen, enz.) (vgl. overdrachtsbelasting)

- Tiende Penning: omzetbelasting van 10% op de verkoop van roerende goederen (eten en drinken, kleding enz.) (vgl. btw) De Tiende penning werd afgekocht met een eenmalige som geld

In werkelijkheid is de Tiende Penning van Alva nooit geheven, maar gedurende twee jaar afgekocht voor een bedrag van twee miljoen gulden

De inname van Den Briel!

1572

Belegeringen van 1573 en de aftocht van Alva.

• 1573 beleg van Haarlem, Alva wint
• 1573: beleg van Alkmaar, opstandelingen winnen.
• 1573: beleg Leiden begint, uiteindelijk winnen opstandelingen in 1574.
• Na mislukkingen in Alkmaar en Leiden vertrekt Alva in 1573.
• 1573 Requesens nieuw landvoogd.

Belegeringen van 1573 en de aftocht van Alva.

• 1573 beleg van Haarlem, Alva wint
• 1573: beleg van Alkmaar, opstandelingen winnen.
• 1573: beleg Leiden begint, uiteindelijk winnen opstandelingen in 1574.
• Na mislukkingen in Alkmaar en Leiden vertrekt Alva in 1573.
• 1573 Requesens nieuw landvoogd.

De Spaanse furie

- Spaanse staat was bankroet door alle oorlogen

- Er was geen geld meer om de Spaanse troepen te betalen

- Spaanse troepen plunderen Antwerpen

De Spaanse furie

Pacificatie van Gent november 1576

Afspraken:

• Spaanse soldaten het land uit.
• tegen centralisatie
• geen vervolging van andere gelovigen

Van Pacificatie naar verdeeldheid

- Pacificatie van Gent: gewesten zouden samen de Spaanse troepen verdrijven

Over geloof kwam men niet uit:

- moest ieder gewest bepalen welk geloof men aanhing?

- Fanatieke protestanten

Unie van Utrecht en Atrecht

1579-1588

• 1579 De Zuidelijke Nederlanden blijven Filips II volgen en sluiten de Unie van Atrecht. 
• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Willem van Oranje en de relatie met Filips II

• 1580: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij -> 'Willem was te tolerant voor de protestanten'.

• 1581: Apologie van Willem van Oranje -> Verdediging. Filips taste de rechten, privileges Nederlanders aan en gaf hen geen gewetensvrijheid.

Plakkaat van Verlatinge (1581)

Met het Plakkaat van Verlatinge, ook wel de akte van Afzwering genoemd, namen de noordelijke gewesten tijdens de Tachtigjarige Oorlog afstand van de Spaanse koning Filips II. Het stuk uit 1581 markeert daarmee de geboorte van de Republiek der Verenigde Nederlanden.

Moord!

10 juli 1584

• Het lukt de Fransman Balthasar Gerards om Willem van Oranje te vermoorden.