HC1-VWO6-Nederlanden in opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

'De Nederlanden in opstand'

Lesdoel

Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?

De Nederlanden

Bourgondische Rijk (1384-1482)

Spaanse Rijk in de tijd van Karel V (1519-1556)

Bourgondische Rijk

Stamboom van de Bourgondische vorsten

Filips de Goede 

Filips de Goede: 

- Brabant, Limburg Holland, Zeeland bij Bourgondië

- oprichting van de Staten-Generaal (1464)

- begint met centralisatiepolitiek

Karel de Stoute:

- Grote Raad van Mechelen opgericht (1473)

- veel gebiedsuitbreiding

Maria van Bourgondië:

- Groot Privilege (1477)

Habsburgse Rijk

Stamboom van Karel V

Karel V 

Karel V

Habsburgse Rijk

Karel V 

Karel V

Zeventien Verenigde Nederlanden

- 17 zelfstandige gewesten met eigen wetten en regels

- zelfstandigheid gekregen door het Groot Privilege (1477)

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

1506: heer der Nederlanden (door overlijden vader Filips de Schone)

1516: koning van Spanje (door overlijden grootvader Ferdinand II van Aragon)

1519: aartshertog van Oostenrijk (door overlijden grootvader Maximiliaan I)

1519: keizer van het Heilige Roomse Rijk (gekozen door Duitse keurvorsten

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Centralisatiepolitiek

- benoeming van landvoogden/landvoogdessen

- instellen van Collaterale Raden (Raad van State, Geheime Raad en Raad van Financiën) (1531) 

- inkomsten verhogen door beden in te voeren (1543)

Godsdienstpolitiek

- (streng) katholiek

- geen ruimte voor andersdenkenden

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Reformatie

- Maarten Luther > 95 stellingen (1517)

- Johannes Calvijn > predestinatieleer 

Karel V (1500-1558)

Karel V 

Karel V

Godsdienstpolitiek

- Rijksdag van Worms (1521)

- (Nederlandse) Inquisitie wordt ingesteld (1522)

- Bloedplakkaat (1550)

- Vrede van Augsburg (1555)

1522: kerkelijke rechtbank om ketters te vervolgen

1550: het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord.

1555: Karel V verdeelt zijn rijk in tweeën:

Spaanse Rijk (Spanje en Nederlanden) naar zoon Filips II

Oostenrijkse erflanden naar broer Ferdinand

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

1555: koning van Spanje, heer der Nederlanden

- centralisatiepolitiek

- godsdienstpolitiek

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Ce

graaf van Egmont

graaf Horne

Willem van Oranje

Granvelle

Margaretha van Parma

hoge adel

koning

Centralisatiepolitiek leidt tot machtsverlies van de hoge adel

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Granvelle

Margaretha van Parma

Godsdienstpolitiek leidt tot verzet van hoge en lage adel

1564: Willem van Oranje: vorsten mogen zich niet bemoeien met het geloof van hun onderdanen.

1566: Smeekschrift: lage adel vraagt om milde behandeling van ketters

'ce ne sont que des gueux'

Filips II (1527-1598)

Karel V 

Karel V

Gevolgen van de centralisatiepolitiek en godsdienstpolitiek

- onvrede bij de hoge adel (privileges, macht)

- onvrede bij de lage adel (openbare orde moeilijk te handhaven)

- onvrede bij (protestantse) bevolking (kettervervolging)

- Hagenpreken

- Geuzenpenning 'en tout fidelles ay roy, jusques ä porter la besace' (in alles trouw aan de koning tot aan het dragen van de bedeltas)

Protestanten werden vervolgd, ze hielden daarom hagepreken. Dat zijn protestantse erediensten buiten de stad. De luisteraars konden flink opgestookt worden tegen de katholieken.

Beeldenstorm (1566)

Karel V 

Karel V

- Hagenpreken

- Geuzenpenning 'en tout fidelles ay roy, jusques ä porter la besace' (in alles trouw aan de koning tot aan het dragen van de bedeltas)

Hertog van Alva

• In 1567 Filips II stuurt de Hertog van Alva naar de Nederlanden met een groot leger. 
• De protestanten moeten streng gestraft   worden. 
• Alva wordt de nieuw landvoogd.

Hertog van Alva in de Nederlanden

Raad van Beroerten (1567)

Karel V 

Karel V

Hertog van Alva (IJzeren Hertog) komt met 10.000 soldaten naar de Nederlanden om de orde te herstellen d.m.v. de Raad van Beroerten.

- 12.000 veroordelingen

- 1000 executies

Alva neemt ook landvoogdschap over van Margaretha van Parma

Alva bestraft ook de hoge adel

Egmont & Horne vermoord

Gebeurtenis:

Slag bij Heiligerlee 1568

Onder leiding van broers van Willem van Oranje werd hier een veldslag gewonnen tegen het Spaanse leger. Helaas, werd twee maanden later het Staatse leger geklopt. Wel was er een duidelijk signaal afgegeven.

Tiende Penning (1569)

Karel V 

Karel V

Alva voerde drie belastingen in: 

- Honderdste Penning: eenmalige belasting van 1% op alle bezittingen van roerende en onroerende aard (vgl. ozb) 

- Twintigste Penning: omzetbelasting van 5% op de verkoopprijs van onroerende goederen (huizen, landgoederen, enz.) (vgl. overdrachtsbelasting)

- Tiende Penning: omzetbelasting van 10% op de verkoop van roerende goederen (eten en drinken, kleding enz.) (vgl. btw) De Tiende penning werd afgekocht met een eenmalige som geld

In werkelijkheid is de Tiende Penning van Alva nooit geheven, maar gedurende twee jaar afgekocht voor een bedrag van twee miljoen gulden

De inname van Den Briel!

1572

Belegeringen van 1573 en de aftocht van Alva.

• 1573 beleg van Haarlem, Alva wint
• 1573: beleg van Alkmaar, opstandelingen winnen.
• 1573: beleg Leiden begint, uiteindelijk winnen opstandelingen in 1574.
• Na mislukkingen in Alkmaar en Leiden vertrekt Alva in 1573.
• 1573 Requesens nieuw landvoogd.

Belegeringen van 1573 en de aftocht van Alva.

• 1573 beleg van Haarlem, Alva wint
• 1573: beleg van Alkmaar, opstandelingen winnen.
• 1573: beleg Leiden begint, uiteindelijk winnen opstandelingen in 1574.
• Na mislukkingen in Alkmaar en Leiden vertrekt Alva in 1573.
• 1573 Requesens nieuw landvoogd.

Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?

- politieke oorzaak: de privileges van de adel en de steden  werden aangetast

- godsdienstige oorzaak: kettervervolgingen

- economische oorzaak: belastingen/armoede

De Spaanse furie

- Requesens verving Alva als landvoogd

- Hij riep een generaal pardon af

- 1576 overlijdt Requesens plots

- Spaanse staat was bankroet door alle oorlogen

- Er was geen geld meer om de Spaanse troepen te betalen

- Spaanse furie

De Spaanse furie

Pacificatie van Gent november 1576

Afspraken:

• Spaanse soldaten het land uit.
• tegen centralisatie
• geen vervolging van andere gelovigen

Unie van Atrecht (1579)

1579: Verbond van Zuidelijke pro-Spaanse gewesten

• Onvrede over  de Beeldenstorm
• Onverdraagzame houding van protestanten tegenover katholieken
• Angst voor de Spaanse legers
  

Unie van Utrecht (1579)

Afspraken:

• Een gemeenschappelijke leger vormen.
• Geen afzonderlijke vrede sluiten met Filips II.
• Vrijheid van geloof.
• Onderlinge problemen oplossen door een rechter.

Sleep de gebeurtenissen naar de juist jaartallen

1515

1521

1555

1566

1568

1572

Beeldenstorm

Luther verschijnt voor de Rijksdag te Worms

Filips II wordt heer der Nederlanden

De Nederlandse Opstand begint met een aanval door Willem v. Oranje

De watergeuzen veroveren Den Briel

Karel V wordt heer der Nederlanden

Tijdlijn

Sleep de gebeurtenissen naar het juiste jaartal en creeer zo de juiste tijdbalk van de aanloop van de Nederlandse Opstand

i

1559

1566

1568

Hagenpreken

Eerste hagenpreken als gevolg van handelen Margaretha

Smeekschrfit

Margaretha van Parma besluit nav het Smeekschrif om de vervolgingen te matigen.

Begin Opstand

Willem van Oranje keert terug met een leger. De Opstand of Tachtigjarige Oorlog begint.

Filips II

Filips II vertrekt richting Madrid. Margaretha van Parma wordt landvoogdes. 

Alva

De hertog van Alva wordt naar de Nederlanden gestuurd

• Kijk de drie filmpjes en beantwoordt de examenvragen  (Teams opdracht)
• Werk hieraan tijdens lestijd in je eigen tempo
• Donderdag lever je de antwoorden op de examenvragen in via Teams.
  

Kijk het volgende filmpje en beantwoord de vragen bij het filmpje voor dinsdag 2 februari

De vragen bij het filmpje zijn uitgedeeld via Teams > opdrachten

Weekopdracht voor dinsdag 2 februari