2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief

2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief

Inleiding

• De VS zijn net als Nederland een rechtsstaat. 
• In rechtsstaten kunnen burgers zich niet alleen beroepen op de nationale grondrechten van hun eigen land, maar vaak ook op internationale grondrechten. 
• Toch zijn er flinke verschillen tussen rechtsstaten en het contrast met autocratische landen is nog groter.

Wat gaan we deze les doen?

Leerdoelen 2.8

In dit hoofdstuk leer je:

• over de internationale grondrechten en rechtbanken
• over de verschillen tussen landen wat betreft opsporing, rechtspraak en straffen
• wat juryrechtspraak inhoudt en over de voordelen en nadelen
• over welke landen de doodstraf uitvoeren en hoe tegenstanders hierover denken
• over de zwaarste straf in Nederland

Internationaal recht

De internationale grondrechten kwamen tot stand na de Tweede Wereldoorlog. Het zorgt voor een dubbele garantie dat je grondrechten en vrijheden worden gerespecteerd: je kunt je bij de rechter beroepen op de eigen grondwet en op deze internationale verdragen.

• In 1948 formuleerden de VN hiervoor  Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Het wordt ook wel de morele grondwet van de wereld genoemd. Het is een intentieverklaring, en geen verdrag, dus niet bindend.
• In 1950 werd het EVRM opgesteld door de Raad van Europa. Dit Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden reikt verder. 
• In 2009 volgde het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Hierin komen vooral moderne actuele issues aan bod.

Internationale rechtbanken

Nog een stap in de ontwikkeling van het internationale recht was de oprichting van Internationale rechtbanken (in Den Haag):

• Internationaal Gerechtshof (1946) : rechtsgeschillen tussen staten.
• Oorlogstribunalen (jaren '90): berecht oorlogsmisdadigers, niet permanent (Joegoslavië en Rwanda).
• Internationaal Strafhof (2002) : wanneer landen verdachten niet zelf willen of kunnen berechten, onder andere voor staatshoofden. Dit is wel permanent.
  

  

Je kunt dit zien als eerste stap op weg naar een soort supranationale rechtsstaat, maar tegelijkertijd is het verzet hiertegen ook groot. De VS, Rusland, China, Inda erkennen het internationaal strafhof niet. Ze willen hun zeggenschap op het terrein van het strafrecht niet opgeven.

De EU en de rechtsstaat

• Een land dat wil toetreden  tot de EU moet een rechtsstaat zijn
• Spanje (Franco) en Portugal (Salazar) waren tot de jaren '70 nog fascistische dictaturen
• Ook Turkije wil graag lid worden maar voldoet nog niet
• EU=waakhond voor het rechtsstatelijke karakter van de EU landen
• EU-lidstaten verschillen onderling wel sterk als het gaat om de inrichting van de rechtsstaat.

Blik over de grens

Een blik over de grens is nuttig. Het geeft een inkijkje in hoe andere landen zaken regelen en het helpt ons na te denken over de vraag of onze rechtsstaat nog goed in elkaar zit.

We vergelijken de volgende deelonderwerpen:

• Opsporing: opsporingsmethode ‘uitlokking’
  
• Rechtspraak: juryrechtspraak
  
• Straffen: de zwaarste straf
  

Opsporing

Hoe ver mag de politie gaan om criminaliteit aan te pakken?

Uitlokking is verboden in Nederland. In de VS is het wel toegestaan.

Wetsovertreders lokken met een lokmiddel mag wel, tenminste als in een gebied een bepaalde vorm van criminaliteit veel voorkomt.

                     voorbeeld: inzet van lokfiets met een gps zender (zie volgende slide voor artikel)

nos.nl

Rechtspraak

Voorstanders: het is democratischer, want burgers hebben invloed. Een ander argument is dat de  bevolking hierdoor meer inzicht krijgt in hoe het recht werkt en zo ontstaat er meer begrip voor vonnis en straf

Tegenstanders: Juryleden zouden zich meer emotioneel laten leiden dan professionals.  Ook hebben gewone mensen te weinig juridische kennis.  Hierdoor zouden foute keuzes kunnen worden gemaakt.

Straffen: doodstraf

• 883 executies wereldwijd in 2022 – dat waren er 579 in 2021. Amnesty registreerde 2.016 doodvonnissen 2022; een toename vergeleken met 2021 (2.052 doodvonnissen).
• Top 5 executies: China, Iran, Saudi-Arabië, Egypte, Verenigde Staten. 
• Het aantal doodvonnissen dat in China is voltrokken is niet meegeteld. Dat is een staatsgeheim, maar we vermoeden dat het er duizenden zijn.
  
• Meest gebruikte executiemethodes: onthoofding, ophanging, dodelijke injectie en vuurpeloton.
  
• In Iran, Saudi-Arabië en Noord-Korea worden executies ook in het openbaar uitgevoerd.
  
• In Europa wordt alleen in Belarus de doodstraf nog opgelegd en uitgevoerd. Er is in 2022 één executie in Belarus uitgevoerd.
  

Doodstraf (vervolg)

= onherroepelijk

De zwaarste straf in Nederland

Ongeveer 40 mensen zitten in Nederland een levenslange gevangenisstraf uit: Willem Holleeder, Mohammed B., Gokmen T. 

Actualiteit

Afsluiting

De leerdoelen waren:

• over de internationale grondrechten en rechtbanken
• over de verschillen tussen landen in opsporing, rechtspraak en straffen
• wat juryrechtspraak inhoudt en over de voordelen en nadelen
• over welke landen de doodstraf uitvoeren en hoe tegenstanders hierover denken
• over de zwaarste straf in Nederland
• Huiswerk: