De bevrijding van kamp Westerbork

• Geschiedenis
• Basisschool
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Groep 8
• Leerjaar 2

De bevrijding van kamp Westerbork

1942-1945

Van 1942 tot 1945 was kamp Westerbork een nazikamp. De nazi's sloten er Joden op, maar ook Sinti en Roma en verzetsstrijders. 

Bijna iedereen werd na een paar dagen of weken per trein naar een ander kamp gestuurd. De meeste mensen werden daar vermoord.

Op 13 september 1944 vertrok de laatste trein.

Gevangenen uit kamp Westerbork werden per trein naar Auschwitz, Bergen-Belsen, Sobibor of Theresienstadt gebracht.

In deze les kom je meer te weten over:

• de laatste maanden van kamp Westerbork
• de bevrijding van kamp Westerbork
• waarom veel gevangenen na de bevrijding eerst   in kamp Westerbork moesten blijven

Louis Wijsenbeek werkte in het Gemeentemuseum in Den Haag. In 1942 werd hij ontslagen omdat hij Joods was. Louis verhuisde naar Amsterdam en sloot zich aan bij het verzet. 

Eind 1943 werd hij opgepakt. Op 17 januari 1944 kwam Louis in kamp Westerbork aan.

1944

Net als alle andere gevangenen werd Louis na aankomst ingeschreven als gevangene in kamp Westerbork. Dat gebeurde in de registratiebarak.

Omdat hij bij het verzet zat, werd Louis naar barak 67 gebracht. Dat was een strafbarak. De strafbarakken waren omheind met prikkeldraad. De gevangenen die er zaten werden S-gevallen genoemd.

kamp Westerbork in 1944

1944

Hieronder staan vier redenen om in de strafbarakken terecht te komen.

Waarom werd Louis naar de strafbarak gestuurd?

1. Hij had voedsel gestolen.
2. Hij was ondergedoken.
3. Hij wilde uit het kamp ontsnappen.
4. Hij zat in het verzet.

Strafgevangenen bleven kort in kamp Westerbork. 

Vaak werden ze met de eerstvolgende trein gedeporteerd. Maar Louis was een uitzondering: 

hij mocht blijven. 

1944

Louis werd de leider van barak 67. Dat betekende onder andere dat hij er orde moest houden. Ook maakte hij voorafgaand aan elk transport bekend welke mannen uit zijn barak mee moesten. 

Op het volgende scherm zie je filmbeelden van gevangenen in kamp Westerbork die naar de deportatietrein lopen.

Deze beelden zijn gemaakt op 19 mei 1944.

Wat valt je op aan deze filmbeelden?
Noem een voorbeeld.

In barak 67 hoorde Louis het nieuws dat de geallieerden in Frankrijk zijn geland (D-day).

Wanneer vond D-day plaats?

1. 6 mei 1944
2. 6 juni 1944
3. 6 juli 1944
4. 6 augustus 1944

Op 6 september 1944 gebeurde er iets bijzonders. 

Louis mocht de strafbarakken verlaten. 

Een week vertrok het laatste transport uit kamp Westerbork.

1944

Dit transport vertrok één dag na de bevrijding van de eerste Nederlandse gemeente. 

Louis bleef met 500 andere Joodse gevangenen achter in kamp Westerbork. Het was de bedoeling dat deze groep zou helpen bij de afbraak van het kamp. Daarna zouden ze gedeporteerd worden. 

Maar de afbraak ging niet door en de groep van 500 bleef in kamp Westerbork.

1944

Hoewel er uit kamp Westerbork geen treinen meer vertrokken, bleven de nazi's Joden oppakken.

De zoektocht naar Joodse onderduikers ging tot de bevrijding door.

Opgepakte Joodse onderduikers gingen naar kamp Westerbork.

Daardoor groeide het aantal gevangenen. 

Bij de bevrijding telde het kamp meer dan 850 gevangenen.

In september en oktober 1944 werden er ook verzetsstrijders naar kamp Westerbork gestuurd. 

Maar zij kwamen niet in het kamp zelf terecht.

In september en oktober 1944 werden bij het kampcrematorium 52 mensen doodgeschoten. Het waren bijna allemaal verzetsstrijders.

Louis moet de schoten gehoord hebben.

Sinds 2018 zijn de namen van de slachtoffers te lezen op de plek waar ze zijn vermoord.

In het najaar kwam de bevrijding van Nederland tot stilstand na de Slag om Arnhem. 

Louis' familie in Den Haag kreeg te maken met de Hongerwinter. In die periode had Louis in kamp Westerbork meer te eten dan zijn familie thuis.

Klik op het vraagteken voor een herinnering van de zoons van Louis.

'Het eten was in Westerbork bijvoorbeeld niet best geweest, veel kool, iets wat hij (Louis) later nooit meer heeft willen eten, maar in vergelijking met de tulpenbollen die wij tijdens de Hongerwinter in het westen kregen, was het voldoende. Onze moeder heeft in samenspraak met vader tegen het einde van de oorlog vanwege het voedseltekort zelfs overwogen om met ons vrijwillig naar Westerbork te gaan.’

1944 - 1945

Waarom wilde de vrouw van Louis met haar zoons vrijwillig naar kamp Westerbork gaan?

In het voorjaar van 1945 ging strijd om Nederland verder. Louis en de andere gevangenen probeerden de gebeurtenissen zo goed mogelijk te volgen.

maart

‘In het kamp wordt kanongebulder gehoord. Stiekem luisteren groepjes kampgevangenen naar de berichten van in de barakken verstopte radio's. Het blijkt dat de geallieerden de strijd weer zijn begonnen. Het wordt het gesprek van de dag. Wat zal dit voor kamp Westerbork betekenen?’

31

april

In kamp Westerbork werden Duitsers ondergebracht. Ze waren gevlucht voor de geallieerden en konden tijdelijk in kamp Westerbork blijven.

1

april

Als eerste Drentse gemeente werd Coevorden bevrijd. 

Nu de bevrijding zo dichtbij leek te zijn, praatten de gevangenen over wat ze zullen doen als ze eenmaal bevrijd zijn.

5

april

Veel gevangenen waren bang dat ze vlak voor de bevrijding alsnog naar Duitsland werden gestuurd. 

Op 7 april werd hen beloofd dat ze niet gedeporteerd zouden worden.

Toch arriveerde er een treintje in kamp Westerbork.

7

april

Het treintje werd volgeladen met bagage, uniformen, meubels en vee. De nazi's bereidden hun vertrek voor.

In de voorgaande nacht werden boven Drenthe Franse parachutisten gedropt die moesten helpen bij de bevrijding. Een paar parachutisten werden door de nazi's in kamp Westerbork opgesloten.

8

april

In het kamp werden zware ontploffingen en het geratel van machinegeweren gehoord. 

Er waren sterke geruchten dat de nazi's het kamp ging verlaten.
De slagboom ging zelf omhoog! Sommige gevangenen vierden al voorzichtig de bevrijding. 

Toen bleek dat de nazi's voorlopig bleven, ging de slagboom weer dicht.

10

april

Nu gebeurde het toch: 

De kampcommandant van Westerbork, Gemmeker, en zijn medewerkers verlieten het kamp.
De slagboom ging open en de bewakers verlieten hun post.
De nazi's zijn vertrokken, maar de bevrijders waren er nog niet.

11

april, 's avonds

In kamp Westerbork zaten 116 niet-Joodse vrouwen. Deze vrouwen, die vaak banden hadden met het verzet, kwamen uit gevangenissen in Oost- en Noord-Nederland. De nazi's hadden hen in het voorjaar van 1945 naar kamp Westerbork gebracht.

Op de avond van 11 april 1945 namen de laatste bewakers deze vrouwen mee op een voettocht richting het noorden. Op 14 april 1945 eindigde de 'Vrouwenmars van Westerbork' in de buurt van Grijpskerk. Daar werden de vrouwen bevrijd.

11

In het voorjaar van 1945 ging strijd om Nederland verder. Louis en de andere gevangenen probeerden de gebeurtenissen zo goed mogelijk te volgen.

Voor zijn vertrek had kampcommandant Gemmeker de leiding over kamp Westerbork overgedragen aan Kurt Schlesinger.

Aad van As was in kamp Westerbork verantwoordelijk voor de voedseldistributie. 

Op aandringen van het verzet was hij dit werk gaan doen. 

Hij behoorde tot de zeer weinige niet-Joden of niet-nazi's die in kamp Westerbork werkten en woonden.

1945

Kurt Schlesinger was als Duits-Joodse vluchteling in kamp Westerbork terechtgekomen. 

Hij was het hoofd van de Joodse kamporganisatie. 

Schlesinger droeg de leiding onmiddelijk over aan Aad van As.

Op 12 april 1945 volgden de gebeurtenissen in kamp Westerbork elkaar snel op.

ochtends

Er waren geen Duitse militairen meer in het kamp. 

Vier kampgevangenen waren al vertrokken. In één van de verlaten bewakersbarakken was het een chaos: ‘De ramen waren ingeslagen en overal lagen kapotte radio's, telefoons, geweren en gasmaskers. De inhoud van de bureaus lag op de grond verspreid en afbeeldingen van Hitler en andere nazi kopstukken waren uit de lijsten gehaald en vertrapt.’

's

middags

Toen de nieuwe kampcommandant Van As de gevangenen wilde toespreken, werd hij onderbroken:

'Meneer van As, er is telefoon voor u.'

Van As vroeg:

'Wie is het?'

Het antwoord luidde: 

'De Tommies zijn er.'

's

avonds

De Canadezen waren aangekomen. De gevangenen renden hun bevrijders tegemoet en reden mee op de tanks. 's Avonds vierden de bevrijdde Joodse gevangenen en de Canadese militairen feest in het kamp.

's

1945

Uit welk land kwamen de bevrijders van kamp Westerbork?

1. Canada
2. Frankrijk
3. Polen
4. Verenigde Staten

De ruim 850 Joden in kamp Westerbork waren bevrijd. Maar Louis en zijn lotgenoten mochten nog niet naar huis.

Dat had verschillende oorzaken: 

In verschillende delen van het land werd nog gevochten. In het kamp waren de mensen veilig.

Om uitbraak van ziekten te voorkomen, moest iedereen getest worden op besmettelijke ziekten.

De Canadezen wilden zeker weten dat er zich in het kamp geen verraders verstopten.

Een deel van de Joden in kamp Westerbork was als vluchteling uit Duitsland of Oostenrijk gekomen. Zij konden niet zomaar terugkeren naar huis.

1945

Twee weken na de bevrijding werd kamp Westerbork een gevangenkamp voor NSB'ers. In de eerste weken moesten Joden helpen bij de bewaking. Dat gold ook voor Louis. Op 7 mei schreef hij aan zijn vrouw:

1945

We zitten nog altijd in dit kamp opgesloten, niettegenstaande het volgepropt wordt met NSB'ers waar ik de inwendige dienst voor verzorg – een rotbaan, waarbij ik mij uit de naad werk. 

Met de hulp van een neef wist Louis eind mei uit kamp Westerbork te ontkomen.

In juli 1945 mochten de laatste Joden uit kamp Westerbork vertrekken.

Tot de afbraak in 1971 had het kamp verschillende functies.

Meer informatie over Louis en andere mensen die in kamp Westerbork bevrijd zijn vind je op de site www.bevrijdingsportretten.nl. 

1945

In 1945 keerden Joden terug uit verschillende kampen of uit de onderduik.
Waarom hebben veel Joden het na de bevrijding nog lang erg moeilijk gehad?