3.3 kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 3

Start van de les

- Rustige binnenkomst, direct naar je eigen tafeltje (klasopstelling).

- Check bij jezelf: jas/pet/kauwgom?

- Tablet blijft in de tas. Werkspullen pak je voor je.

- Zachtjes overleg tot timer is afgelopen. Lesstart -> aandacht naar voren.

- leesmoment (lezen theorie uit je lesboek).

Lezen basisstof 3 + verder lezen (of moeilijke basisstoffen herhalen)

3.3 Kruisingen

Leerdoelen

Aan het einde van de les:

• Kan je zelfstandig een kruisingsschema maken.
• Je kunt uitrekenen wat de kansen zijn dat een nakomeling een bepaald kenmerk krijgt.

Belangrijk: gebruik deze basisstof een schrift om vaardigheden (kruisingen maken) in te oefenen!

Homozygoot noteren met letters

homo = hetzelfde

de 2 allelen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde.

AA

aa

chromosoom afkomstig van eicel

chromosoom afkomstig van zaadcel

chromosoom afkomstig van eicel

chromosoom afkomstig van zaadcel

Heterozygoot noteren met letters

Verschillend

de 2 allelen voor één erfelijke eigenshap zijn verschillend.

Aa

Dominant of recessief

Bij een heterozygoot genotype komt tot het DOMINANTE allel altijd tot uiting.

Je bent drager van het recessieve allel. Deze komt niet tot uiting bij een heterozygoot genotype. Je kunt deze eigenschap echter wel doorgeven aan je nakomelingen (kinderen).

Dominant allel = Bruin haar: hoofdletter

Recessief allel = Blond haar: kleine letter

Hoe noteren we dit?

Letter naar keuze. We nemen even de A.

Homozygoot dominant: AA

Homozygoot recessief: aa

Heterozygoot: Aa

Er zijn dus altijd 3 mogelijkheden

Afkortingen die je moet kennen voor het noteren van kruisingen

P = De ouders (komt van parents)

F1 = 1e generatie nakomelingen (kinderen van de P) 

F2 = 2e generatie nakomelingen (kinderen van de F1)

Stappenplan kruisingen

Stap 1: bepaal de P (genotype van de ouders) en schrijf op met (hoofd)letters. Bijv. AA x aa

Stap 2: bedenk welke allelen in de geslachtscellen van de ouders kunnen voorkomen en schrijf dit op. bijvoorbeeld: moeder A of A, vader a of a. Schrijf op. Bijv. A of A & a of a.

Stap 3: maak een schema en stel daarmee vast welke genotype en fenotype de nakomelingen kunnen hebben --> F1 (1e generatie nakomelingen).

Stap 4: stel vast welk genotype en fenotype de dieren in de F2 (2e generatie nakomelingen) kunnen hebben door stap 1, 2 en 3 te herhalen, met de kinderen van de F1 als ouders (p).

Hoe maak je een kruisingschema?

Kruisingsschema: Een overzicht met daarin de mogelijke genotypen van de kinderen. Je kunt een kruisingsschema maken als je het genotype van de ouders weet. 

Stappenplan kruisingsschema

Hier zie je 2 kruisingen: de F1 en de F2 

Stappenplan kruisingsschema

Door het maken van een kruisingsschema kan je het het genotype en fenotype van de nakomelingen voorspellen.

Wat is in dit voorbeeld de kans op kinderen met bruine ogen?

Stap voor stap oefenen met de vachtkleur van Labradors.

hulplijn

het gele mannetje heeft sowieso 2 recessieve allelen, want als er een dominant allel (voor zwarte vacht) aanwezig was in haar genotype, dan was ze zwart geweest.

Het gele mannetje is dus homozygoot recessief: aa

Twee labradors planten zich voort. Zwartharig is de dominante eigenschap. Het zwartharige vrouwtje is homozygoot (AA).

Welke kans is er op zwartharige nakomelingen? En op blondharige nakomelingen?

Uit het verhaaltje halen we...

vrouwtje = homozygoot dominant

mannetje = homozygoot recessief

We schrijven op

p: AA x aa

Opschrijven

p: AA x aa

geslachtcellen moeder: A of A 

geslachtcellen vader: a of a 

Opschrijven

p: AA x aa

geslachtcellen moeder: A of A 

geslachtcellen vader: a of a 

--> Schema maken

F1: 100% genotype Aa, fenotype zwart

te maken schema:

doen we samen op bord

Opschrijven

p: AA x aa

geslachtcellen moeder: A of A 

geslachtcellen vader: a of a 

--> Schema maken

F1: 100% genotype Aa, fenotype zwart

Als het goed is heb je nu dit schema gemaakt:

Stel, je wilt ook de F2 weten: de nakomelingen van de eerste generatie (F1) nakomelingen

Dan ga je als volgt te werk...

De F1 bestaat uit alleen maar Aa nakomelingen. 

P: Aa x Aa

Geslachtscellen: A of a x A of a

Tabel: Deze teken je zelf of doen we samen.

De F1 bestaat uit alleen maar Aa nakomelingen. 

P: Aa x Aa

Geslachtscellen: A of a x A of a

Wat is de kans op de verschillende fenotypen?

Zwartharig is dominant, dat stond in de tekst.

Aa en AA leveren dus een zwart fenotype op. 

Samen is dan 75% van de vakjes.

aa levert een blond fenotype op.

Dat is 25% van de vakjes.

Kansen en verhoudingen noteren

Kansen

genotype = 50%, Aa 25% AA, 25% aa

Fenotypen = 75% zwart, 25% blond

verhouding

Aa, AA en aa in verhouding 2:1:1 

zwart en blond in verhouding 3:1

Uitspreken als: "2 staat tot 1 staat tot 1"

Uitspreken als: "3 staat tot 1"

Kijkend naar dit kruisingsschema, wat is dan de kans op homozygoot dominant?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Homozygoot zijn voor 1 erfelijke eigenschap betekent 2 gelijke genen.

1. juist
2. Onjuist

Dominant betekent bij erfelijkheid

1. Zwak. Kleine letter gebruiken
2. Zwak. Grote letter gebruiken
3. Sterk. Kleine letter gebruiken
4. Sterk. Grote letter gebruiken

Wat is een allel?

1. Dit is een andere benaming voor een gen
2. Dit is een erfelijke ziekte
3. Dit is een mutatie in en geslachtschromosoom
4. Dit is een variant van een gen

Iemand gaat zijn haren verven. Verandert ze hierdoor haar genotype of fenotype

1. Fenotype
2. Genotype

Bij welke van deze kruisingen hebben alle nakomelingen hetzelfde genotype?
Maak de schema's in je schrift.

1. RR x rr
2. Rr x rr
3. RR x Rr
4. Rr x Rr

Moeder kat heeft een wittte vacht met genotype aa.

Vader kat heeft een zwarte vacht.

Ze krijgen in ieder geval 1 kitten met een witte vacht.

Schrijf de P (genen van ouders) en de mogelijke geslachtscellen in je schrift.

Vul daarna de kruisingstabel in.

Moeder

Vader

A

a

a

a

Aa

Aa

aa

aa

Het kunnen rollen van je tong is afhankelijk van de aanwezigheid van een dominant gen.

Een zwangere moeder, die haar tong niet kan rollen, krijgt een kind met een vader die dit wel kan. Deze vader is heterozygoot voor deze eigenschap.

Hoe groot is de kans dat hun kind later kan tongrollen?

Noteer de P (genen van ouders) en de mogelijke geslachtscellen in je schrift. Maak vervolgens  een kruisingsschema.

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Aan de slag!

Thema 3, basisstof 3

- Opdrachten 1 t/m 5

- Nakijken

Klaar?

Oefen met de extra Lesson-up genaamd 

'SE-trainer kruisingen'. 

Schrijf mee  in je schrift.

Lesafsluiting: leerdoel behaald?

Losse wenkbrauwen is een dominante eigenschap. Een vrouw met doorlopende wenkbrauwen krijgt een kind met een man die heterozygoot is voor deze eigenschap.

Hoeveel procent kans heeft het kind op het fenotype 'doorlopende wenkbrauwen'?

Schrijf alle tussenstappen op in je schrift:

P(arents) - G(eslachtcellen) -  Schema - Kans op genotypen - Kans op fenotypen - Conclusie (eindantwoord).

50% kans op dit fenotype.