5.4 De Nederlandse Opstand

Welk begrip past het beste bij de omschrijving?

' een papiertje dat je kon kopen waarop stond dat je zonde vergeven zijn'
A
Predestinatieleer
B
Aflaat
C
Reformatie
D
Humanisme
1 / 51
volgende
Slide 1: Quizvraag
GeschiedenisMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

In deze les zitten 51 slides, met interactieve quizzen, tekstslides en 5 videos.

time-iconLesduur is: 60 min

Onderdelen in deze les

Welk begrip past het beste bij de omschrijving?

' een papiertje dat je kon kopen waarop stond dat je zonde vergeven zijn'
A
Predestinatieleer
B
Aflaat
C
Reformatie
D
Humanisme

Slide 1 - Quizvraag

Welke uitvinding zorgde voor de grote verspreiding van de kritiek op de kerk?
A
Monnikenwerk
B
Printer
C
Boekdrukkunst
D
Drukpers

Slide 2 - Quizvraag

Welk begrip past het beste bij de omschrijving?

'kerkhervorming in de zestiende eeuw waarbij het protestantisme ontstaat.'
A
Predestinatieleer
B
Katholicisme
C
Reformatie
D
Herformatie

Slide 3 - Quizvraag

Waar of niet waar

De splitsing van de kerk was een bedoeld gevolg van Luther en zijn 95 stellingen.
A
Waar
B
Niet waar

Slide 4 - Quizvraag


Wat was de hoofdoorzaak van de reformatie?
A
De misstanden in de kerk
B
Humanisme
C
Luthers 95 stellingen
D
Predestinatieleer van Calvijn

Slide 5 - Quizvraag

5.4 De Nederlandse Opstand 

Slide 6 - Tekstslide

Slide 7 - Video

Leerdoelen
 Oorzaken van de Opstand, Willem van Oranje & de Republiek

Aan het einde van de lessenserie: 
  •  Kun je de begrippen ‘beeldenstorm, watergeuzen, Staten-Generaal, stadhouder, landvoogd, plakkaat van Verlatinghe, en republiek’ uitleggen.
  • Kun je de oorzaken van ontevredenheid in de Nederlanden opsommen.
  • Kun je jaartallen en gebeurtenissen aan elkaar koppelen door het maken van een tijdlijn over de Nederlandse Opstand.
  • Kun je de hoofdpersonen en symboliek herkennen op afbeeldingen. 

Slide 8 - Tekstslide

Waar denk je aan bij de Nederlandse Opstand (80-jarige oorlog)

Slide 9 - Woordweb

De Nederlanden

  • Bestaande uit hedendaags Nederland, Zuid-Nederland (België) en Luxemburg en
  • 17 gewesten 
  • Geen koning, maar een landsheer 
  • Twee moet je kennen: Karel V en Filips II. 
De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Slide 10 - Tekstslide

Karel V van Spanje 
(1500-1558)
Met heel bijzonder nageslacht 

Slide 11 - Tekstslide

Vrienden van Karel V
Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.
Vrienden van Karel V
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.
Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.
Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Slide 12 - Tekstslide


Heer van de Nederlanden


  • Als Landsheer wil Karel twee dingen bereiken:
  • 1. Centralisatie van de gewesten. De macht moet naar Brussel. 
  • 2. Ketterijbestrijding! Iedereen moet katholiek zijn! 

Slide 13 - Tekstslide

In 1555 doet Karel V afstand van de troon. Zijn zoon Filips II volgt hem op 

Slide 14 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
Filips II maakte zich snel ongeliefd 
  • Filips II schafte afspraken en privileges met gewesten af    
  • Filips II nam zelf ambtenaren aan om de gewesten te besturen. 
  • Gevolg: De adel verloor veel macht                grote ontevredenheid.

Slide 15 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
 Het volk was ook niet blij met Filips. De vervolging van protestanten zorgde voor veel woede. 


  • Filips II vervolgde protestanten actiever dan zijn vader 
  • Met bloedplakkaten werden zij ter dood veroordeeld. 


Spaanse inquisitie: een rechtbank van de Rooms-Katholieke Kerk, die was belast met de opsporing, het onderzoek en het straffen van 'ketters' (niet-christenen)

Slide 16 - Tekstslide

Slide 17 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
Filips II woonde zelf in Spanje, Nederland was te koud en nat. Daarom was zijn halfzus Margaretha van Parma aangesteld als landvoogdes. 


Landvoogd(es):  Bestuurder namens de landsheer, 
een plaatsvervanger.

Slide 18 - Tekstslide

Slide 19 - Video

Leerdoelen
 Oorzaken van de Opstand, Willem van Oranje & de Republiek

Aan het einde van deze les kun je:
  • Twee oorzaken voor de Nederlandse Opstand benoemen
  • Spotprenten analyseren op actoren, achtergronden en symboliek


Slide 20 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
Een grote groep ontevreden (katholieke!!) edelen besloot om al hun bezwaren op te schrijven in een brief en deze aan te bieden aan de landvoogdes in 1566.


  •  Gueux                 Bedelaars               Geus.
  • Tijdelijk stoppen met kettervervolgingen.
  • Dit leidde echter tot de beeldenstorm


Smeekschrift: een verzoek om religieuze tolerantie en opschorting van de vervolgingen van de Inquisitie.
De Adviseur van de landvoogdes Margaretha van Parma zei: 

“N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux” (vertaling: Wees niet bang, mevrouw, het zijn slechts bedelaars).

Slide 21 - Tekstslide

Slide 22 - Video

De Nederlandse Opstand 
De woede over de strenge vervolgingen bleef en op 10 augustus 1566 kwam het tot een uitbarsting.


Beeldenstorm:
 Vernielingen op grote schaal van heiligenbeelden en andere objecten van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in de Lage landen.

Slide 23 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
Filips was woedend toen hij hoorde van de beeldenstorm. Hij riep zijn halfzus terug en stuurde in 1567 generaal Alva met een leger naar de Nederlanden. Zijn doelen waren simpel: 

  • Edelen (die niet voldoende hadden opgetreden) terechtstellen.
  • Ketters doden

Slide 24 - Tekstslide

De Tiende Penning 
Om zijn leger te betalen voerde Alva 'de Tiende Penning' in. Hierdoor moest er een extra 10% belasting betaald worden voor goederen. De Tiende Penning kon afgekocht worden met een groot geldbedrag.

In de bron hiernaast geef de tekenaar een mening weer over de Tiende Penning
Licht dit toe door:
- met een verwijzing naar de prent die mening weer te geven

Slide 25 - Tekstslide

De Nederlandse Opstand 
De Tachtigjarige Oorlog begon twee jaar na de beeldenstorm, in 1568. De leider van de opstand was Willem van Oranje, de stadhouder van gewesten Holland, Zeeland en Utrecht.
  • Door Filips II aangesteld als stadhouder 
  • Hoogste edelman die in opstand kwam
  • Vormt leger om Alva te verslaan

Stadhouder: plaatsvervanger van de vorst in één
(of meerdere) gewesten. 

Slide 26 - Tekstslide

De Slag bij Heiligerlee (1568)
Begin van de Tachtigjarige Oorlog

Een klein leger onder leiding van twee broers van Willem van Oranje een eerste overwinning op de Spanjaarden bij Heiligerlee.
  • De Tachtigjarige Oorlog is begonnen!

Slide 27 - Tekstslide

Slide 28 - Video

Maken rasteropdracht Beleg van Haarlem
  • Op de prent in de volgende slide staat de inname van Haarlem in 1573 afgebeeld.
    1. Op de tekening is te zien wat er gebeurde nadat Alva Haarlem hadden ingenomen. Zet voor elke zin de hokjes die erbij horen (bijvoorbeeld  B1, F3, enz.)

__ Spaanse soldaten gooien lijken in de rivier.
__ Soldaten bewaken groepjes gevangengenomen Haarlemmers
__ Naast de beul staat een priester met een kruis in zijn hand.
__ Spaanse soldaten lopen over een brug de stad binnen.
__ Soldaten trekken van straat tot straat op zoek naar mensen.

    2. In de bron geeft de tekenaar diens mening weer over de Spanjaarden
         Licht dit toe door:
        - met twee verwijzingen naar de bron die mening weer te geven
   

         

- met een verwijzing naar de prent die mening weer te geven

Slide 29 - Tekstslide

Slide 30 - Tekstslide

Wat is de beeldenstorm?
A
Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de katholieke kerk.
B
Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de protestante kerk.
C
Het neerzetten van velen beelden in de katholieke kerk.
D
Een storm die alles verwoestte in de Nederlanden.

Slide 31 - Quizvraag

Wat is een andere naam voor de Nederlandse Opstand?
A
Negentigjarige Oorlog
B
Zeventigjarige Oorlog
C
Tachtigjarige Oorlog
D
Zestigjarige Oorlog

Slide 32 - Quizvraag

Wat is geen oorzaak van de Nederlandse opstand?
A
Nederlandse burgers willen stemrecht.
B
Er is honger in de Nederlanden.
C
De adel heeft minder macht.
D
Ketter vervolgingen.

Slide 33 - Quizvraag

Wie volgde Karel V op?
A
Margaretha van Parma
B
Calvijn
C
Fillips II
D
Francis de V

Slide 34 - Quizvraag

Is Karel V voor of tegen centralisatie?
A
Voor
B
Tegen

Slide 35 - Quizvraag

Slide 36 - Tekstslide

Leerdoelen
Ontstaan van de Republiek 

Aan het einde van de les 
  •  Kun je de begrippen Pacificatie van Gent, Plakkaat van Verlatinghe, Unie van Atrecht, Unie van Utrecht uitleggen.
  • Kun je de gebeurtenissen die hebben geleid tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden opsommen. 
  • Kun je jaartallen en gebeurtenissen aan elkaar koppelen door het maken van een tijdlijn over de Nederlandse Opstand.

Slide 37 - Tekstslide

Slide 38 - Tekstslide

Slide 39 - Tekstslide

Onbetaalde Spaanse troepen plunderen Antwerpen. In reactie hierop gaan alle 17 gewesten in opstand. 

Slide 40 - Tekstslide

Slide 41 - Tekstslide

Slide 42 - Tekstslide

Slide 43 - Tekstslide

Slide 44 - Tekstslide

Slide 45 - Tekstslide

Begin Plakkaat van Verlatinghe
De leden van de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden groeten allen, die dit zullen zien of horen voorlezen, en laten weten:

Het is aan ieder bekend dat een vorst, als dienaar van God, geacht wordt zijn onderdanen te beschermen tegen alle onrecht, overlast en geweld, zoals een herder zijn schapen beschermt. De onderdanen zijn niet door God geschapen om de vorst in alles wat hij beveelt onderdanig te zijn en hem als slaven te dienen. De vorst regeert bij de gratie van zijn onderdanen en moet met recht en reden over hen regeren, hen beschermen en liefhebben zoals een vader zijn kinderen liefheeft en zoals een herder met hart en ziel zijn schapen beschermt. Als een vorst zijn plichten niet nakomt, maar, in plaats van zijn onderdanen te beschermen, hen probeert te onderdrukken als slaven, dan is hij geen vorst, maar een tiran. In dat geval mogen zijn onderdanen, na beraadslaging in de Staten-Generaal, hem afzweren en een andere leider kiezen.

Slide 46 - Tekstslide

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Nadat de gewesten de Landsheer niet meer erkenden zochten zij een vervangende landsheer. Een geschikte kandidaat werd niet gevonden. En Willem van Oranje dan?  

  • Willem werd in 1584 vermoord door Balthasar Gerards. 
  • De opstandelingen gaan zelfstandig door in 1588
     als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
  • Republiek: Een land zonder een koning, maar met 
    een gekozen leider.

Slide 47 - Tekstslide

Slide 48 - Tekstslide

Slide 49 - Video

Horrorverhaal: het einde van Balthasar Gerards 

Slide 50 - Tekstslide

Gebruik de bron hiernaast: In 1588 kent Parma, de Spaanse landvoogd van de Nederlanden,
een jaargeld van 360 kronen toe aan Richard Verstegen, omdat hij het werk van Verstegen goed kan gebruiken. Verklaar dit door aan te geven:
- met een verwijzing naar de prent, welke boodschap Parma met de prent kan overdragen en
- welk politiek doel Parma hiermee kan bereiken.

Slide 51 - Open vraag