5.4 De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Welk begrip past het beste bij de omschrijving?

' een papiertje dat je kon kopen waarop stond dat je zonde vergeven zijn'

1. Predestinatieleer
2. Aflaat
3. Reformatie
4. Humanisme

Welke uitvinding zorgde voor de grote verspreiding van de kritiek op de kerk?

1. Monnikenwerk
2. Printer
3. Boekdrukkunst
4. Drukpers

Welk begrip past het beste bij de omschrijving?

'kerkhervorming in de zestiende eeuw waarbij het protestantisme ontstaat.'

1. Predestinatieleer
2. Katholicisme
3. Reformatie
4. Herformatie

Waar of niet waar

De splitsing van de kerk was een bedoeld gevolg van Luther en zijn 95 stellingen.

1. Waar
2. Niet waar

Wat was de hoofdoorzaak van de reformatie?

1. De misstanden in de kerk
2. Humanisme
3. Luthers 95 stellingen
4. Predestinatieleer van Calvijn

5.4 De Nederlandse Opstand 

Leerdoelen

 Oorzaken van de Opstand, Willem van Oranje & de Republiek

Aan het einde van de lessenserie: 

•  Kun je de begrippen ‘beeldenstorm, watergeuzen, Staten-Generaal, stadhouder, landvoogd, plakkaat van Verlatinghe, en republiek’ uitleggen.
  
• Kun je de oorzaken van ontevredenheid in de Nederlanden opsommen.
  
• Kun je jaartallen en gebeurtenissen aan elkaar koppelen door het maken van een tijdlijn over de Nederlandse Opstand.
• Kun je de hoofdpersonen en symboliek herkennen op afbeeldingen. 

Waar denk je aan bij de Nederlandse Opstand (80-jarige oorlog)

De Nederlanden

• Bestaande uit hedendaags Nederland, Zuid-Nederland (België) en Luxemburg en
• 17 gewesten 
• Geen koning, maar een landsheer 
• Twee moet je kennen: Karel V en Filips II. 

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Karel V van Spanje 
(1500-1558)

Met heel bijzonder nageslacht 

Vrienden van Karel V

Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.

Vrienden van Karel V

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.

Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Heer van de Nederlanden

• Als Landsheer wil Karel twee dingen bereiken:
• 1. Centralisatie van de gewesten. De macht moet naar Brussel. 
• 2. Ketterijbestrijding! Iedereen moet katholiek zijn! 

In 1555 doet Karel V afstand van de troon. Zijn zoon Filips II volgt hem op 

De Nederlandse Opstand 

Filips II maakte zich snel ongeliefd 

• Filips II schafte afspraken en privileges met gewesten af    
• Filips II nam zelf ambtenaren aan om de gewesten te besturen. 
• Gevolg: De adel verloor veel macht                grote ontevredenheid.

De Nederlandse Opstand 

 Het volk was ook niet blij met Filips. De vervolging van protestanten zorgde voor veel woede. 

• Filips II vervolgde protestanten actiever dan zijn vader 
• Met bloedplakkaten werden zij ter dood veroordeeld. 

Spaanse inquisitie: een rechtbank van de Rooms-Katholieke Kerk, die was belast met de opsporing, het onderzoek en het straffen van 'ketters' (niet-christenen)

De Nederlandse Opstand 

Filips II woonde zelf in Spanje, Nederland was te koud en nat. Daarom was zijn halfzus Margaretha van Parma aangesteld als landvoogdes. 

Landvoogd(es):  Bestuurder namens de landsheer, 

een plaatsvervanger.

Leerdoelen

 Oorzaken van de Opstand, Willem van Oranje & de Republiek

Aan het einde van deze les kun je:

• Twee oorzaken voor de Nederlandse Opstand benoemen
• Spotprenten analyseren op actoren, achtergronden en symboliek

De Nederlandse Opstand 

Een grote groep ontevreden (katholieke!!) edelen besloot om al hun bezwaren op te schrijven in een brief en deze aan te bieden aan de landvoogdes in 1566.

•  Gueux                 Bedelaars               Geus.
• Tijdelijk stoppen met kettervervolgingen.
• Dit leidde echter tot de beeldenstorm

Smeekschrift: een verzoek om religieuze tolerantie en opschorting van de vervolgingen van de Inquisitie.

De Adviseur van de landvoogdes Margaretha van Parma zei: 

“N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux” (vertaling: Wees niet bang, mevrouw, het zijn slechts bedelaars).

De Nederlandse Opstand 

De woede over de strenge vervolgingen bleef en op 10 augustus 1566 kwam het tot een uitbarsting.

Beeldenstorm: Vernielingen op grote schaal van heiligenbeelden en andere objecten van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in de Lage landen.

De Nederlandse Opstand 

Filips was woedend toen hij hoorde van de beeldenstorm. Hij riep zijn halfzus terug en stuurde in 1567 generaal Alva met een leger naar de Nederlanden. Zijn doelen waren simpel: 

• Edelen (die niet voldoende hadden opgetreden) terechtstellen.
• Ketters doden

De Tiende Penning 

Om zijn leger te betalen voerde Alva 'de Tiende Penning' in. Hierdoor moest er een extra 10% belasting betaald worden voor goederen. De Tiende Penning kon afgekocht worden met een groot geldbedrag.

In de bron hiernaast geef de tekenaar een mening weer over de Tiende Penning

Licht dit toe door:

- met een verwijzing naar de prent die mening weer te geven

De Nederlandse Opstand 

De Tachtigjarige Oorlog begon twee jaar na de beeldenstorm, in 1568. De leider van de opstand was Willem van Oranje, de stadhouder van gewesten Holland, Zeeland en Utrecht.

• Door Filips II aangesteld als stadhouder 
• Hoogste edelman die in opstand kwam
• Vormt leger om Alva te verslaan

Stadhouder: plaatsvervanger van de vorst in één
(of meerdere) gewesten. 

De Slag bij Heiligerlee (1568)

Begin van de Tachtigjarige Oorlog

Een klein leger onder leiding van twee broers van Willem van Oranje een eerste overwinning op de Spanjaarden bij Heiligerlee.

• De Tachtigjarige Oorlog is begonnen!

Maken rasteropdracht Beleg van Haarlem

• Op de prent in de volgende slide staat de inname van Haarlem in 1573 afgebeeld.
  1. Op de tekening is te zien wat er gebeurde nadat Alva Haarlem hadden ingenomen. Zet voor elke zin de hokjes die erbij horen (bijvoorbeeld  B1, F3, enz.)

__ Spaanse soldaten gooien lijken in de rivier.

__ Soldaten bewaken groepjes gevangengenomen Haarlemmers

__ Naast de beul staat een priester met een kruis in zijn hand.

__ Spaanse soldaten lopen over een brug de stad binnen.

__ Soldaten trekken van straat tot straat op zoek naar mensen.

    2. In de bron geeft de tekenaar diens mening weer over de Spanjaarden
         Licht dit toe door:

        - met twee verwijzingen naar de bron die mening weer te geven

   

         

- met een verwijzing naar de prent die mening weer te geven

Wat is de beeldenstorm?

1. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de katholieke kerk.
2. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de protestante kerk.
3. Het neerzetten van velen beelden in de katholieke kerk.
4. Een storm die alles verwoestte in de Nederlanden.

Wat is een andere naam voor de Nederlandse Opstand?

1. Negentigjarige Oorlog
2. Zeventigjarige Oorlog
3. Tachtigjarige Oorlog
4. Zestigjarige Oorlog

Wat is geen oorzaak van de Nederlandse opstand?

1. Nederlandse burgers willen stemrecht.
2. Er is honger in de Nederlanden.
3. De adel heeft minder macht.
4. Ketter vervolgingen.

Wie volgde Karel V op?

1. Margaretha van Parma
2. Calvijn
3. Fillips II
4. Francis de V

Is Karel V voor of tegen centralisatie?

1. Voor
2. Tegen

Leerdoelen

Ontstaan van de Republiek 

Aan het einde van de les 

•  Kun je de begrippen Pacificatie van Gent, Plakkaat van Verlatinghe, Unie van Atrecht, Unie van Utrecht uitleggen.
  
• Kun je de gebeurtenissen die hebben geleid tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden opsommen. 
• Kun je jaartallen en gebeurtenissen aan elkaar koppelen door het maken van een tijdlijn over de Nederlandse Opstand.

Onbetaalde Spaanse troepen plunderen Antwerpen. In reactie hierop gaan alle 17 gewesten in opstand. 

Begin Plakkaat van Verlatinghe

De leden van de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden groeten allen, die dit zullen zien of horen voorlezen, en laten weten:

Het is aan ieder bekend dat een vorst, als dienaar van God, geacht wordt zijn onderdanen te beschermen tegen alle onrecht, overlast en geweld, zoals een herder zijn schapen beschermt. De onderdanen zijn niet door God geschapen om de vorst in alles wat hij beveelt onderdanig te zijn en hem als slaven te dienen. De vorst regeert bij de gratie van zijn onderdanen en moet met recht en reden over hen regeren, hen beschermen en liefhebben zoals een vader zijn kinderen liefheeft en zoals een herder met hart en ziel zijn schapen beschermt. Als een vorst zijn plichten niet nakomt, maar, in plaats van zijn onderdanen te beschermen, hen probeert te onderdrukken als slaven, dan is hij geen vorst, maar een tiran. In dat geval mogen zijn onderdanen, na beraadslaging in de Staten-Generaal, hem afzweren en een andere leider kiezen.

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Nadat de gewesten de Landsheer niet meer erkenden zochten zij een vervangende landsheer. Een geschikte kandidaat werd niet gevonden. En Willem van Oranje dan?  

• Willem werd in 1584 vermoord door Balthasar Gerards. 
• De opstandelingen gaan zelfstandig door in 1588
   als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Republiek: Een land zonder een koning, maar met 
  een gekozen leider.

Horrorverhaal: het einde van Balthasar Gerards 

Gebruik de bron hiernaast: In 1588 kent Parma, de Spaanse landvoogd van de Nederlanden,
een jaargeld van 360 kronen toe aan Richard Verstegen, omdat hij het werk van Verstegen goed kan gebruiken. Verklaar dit door aan te geven:
- met een verwijzing naar de prent, welke boodschap Parma met de prent kan overdragen en
- welk politiek doel Parma hiermee kan bereiken.