Les 4: Ruimte voor de Rivier

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Startklaar

Startklaar (3 min)

Docent begroet leerlingen, instrueert alle leerlingen om startklaar te zijn en legt materialen klaar.

Leerlingen zorgen ervoor dat zij alle benodigde spullen op tafel hebben, jas uit, mobiel in tas. (Zorg voor een nette en georganiseerde ruimte.)

Terugblik

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

Groot verhang

Lage stroomsnelheid

Ontstaan meanders

Terugblik

Winterdijk

Zomerdijk

Vaargeul

Uiterwaard

Binnendijks

Buitendijks

Vorige les

Terugblik

Vorige les

Terugblik

A                B                A                B        

LEZEN 10 min

Lezen

https://nos.nl/artikel/2504016-klimaatdilemma-voor-nederland-hoe-lozen-we-de-rivieren-in-een-steeds-hogere-zee

      Lesdoel

Vandaag gaan we kijken naar enkele belangrijke maatregelen die in Nederland worden genomen om overstromingen te voorkomen. 

We gaan ontdekken hoe het programma Ruimte voor de Rivier en de Maaswerken ervoor zorgen dat rivieren meer ruimte krijgen om water af te voeren, waardoor het risico op overstromingen wordt verminderd.

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

      Lesdoel

Waarom denk je dat het belangrijk is om rivieren meer ruimte te geven? 

Wat zou er kunnen gebeuren als rivieren hun water niet goed kwijt kunnen?

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Voorkennis

1. De leerlingen kennen het dwarsprofiel van een rivier.

2. De leerlingen weten wat een uiterwaard is.

3. De leerlingen weten het verschil tussen binnen- en buitendijks.

Welke voorkennis is nodig voor het doel.
Controleer of de leerlingen deze voorkennis beheersten door het stellen van Controle van Begrip vragen

Is dit goed?

Beschrijving van de openingsfoto

https://www.nationalgeographic.nl/milieu/2018/09/in-beeld-de-millingerwaard-uniek-natuurgebied-in-nederland

De uiterwaard aan de zijoever van de Waal ten oosten van Nijmegen ligt kort voorbij het punt waar de Rijn zich splitst in het Pannerdensch Kanaal en de Waal. Het prille groen toont zich in tientallen tinten, de meidoorns bloeien prachtig wit, overal hoor je vogels en in de verte staan twee gallowaykalfjes. ‘Altijd opletten,’ zegt Wouter Helmer, mijn gids op deze dag. ‘Bij kleintjes is er steevast een moeder in de buurt.’ De Millingerwaard is onderdeel van de Gelderse Poort, een nieuw natuurgebied van drieduizend hectare van Staatsbosbeheer, gelegen aan het begin van de Nederlandse rivierdelta.

https://www.nationalgeographic.nl/milieu/2020/05/als-het-dak-van-de-wereld-smelt

Ruimte voor de rivier

Er is in Nederland in 1995 een 

breuk opgetreden in het denken 

over overstromingsgevaar van de 

grote rivieren. 

Hoe hoge hoe kouder.

Hoe verder van de evenaar hoe kouder.

Ruimte voor de rivier

Maatregelen

Hoe hoge hoe kouder.

Hoe verder van de evenaar hoe kouder.

Buitendijkse maatregelen

Uiterwaardvergraving

Het geheel of gedeeltelijk afgraven van de uiterwaard zodat er meer water in het winterbed past.

Nevengeul

Relatief kleine geul die min of meer evenwijdig aan de hoofdgeul loopt en die bij een gemiddelde waterstand en bij laagwater niet of nauwelijks water afvoert, maar die bij hoogwater de afvoercapaciteit van de rivier vergroot.

Verdieping

Het uitbaggeren van het zomerbed is duur en doordat de rivier steeds nieuw slib aanvoert, helpt deze maatregel maar voor korte tijd.

Kribverlaging

Het verlagen van de kribben om bij hoogwater de opstuwing te verminderen.

Rivierbedverruiming

Het landinwaarts verplaatsen van de winterdijk om een grotere waterafvoer mogelijk te maken. Heet ook rivierbedverbreding.

Obstakelverwijdering

Verwijdering van een obstakel of begroeiing uit het rivierbed dat de waterafvoer belemmert.

Buitendijks

Retentiebekken

Een binnendijks omdijkt gebied waarin bij hoogwater tijdelijk water opgeslagen kan worden

Hoogwatergeul

Zeer ingrijpend is de aanleg van een nieuwe rivierloop buiten het winterbed, dus in het binnendijkse land. Zo’n hoogwatergeul ligt tussen twee speciaal voor dit doel gebouwde hoge dijken of hogere gronden in en maakt alleen bij hoogwater deel uit van de rivier

Binnendijks

Welke maatregelen?

Ruimte voor de Rivier

Hoe hoge hoe kouder.

Hoe verder van de evenaar hoe kouder.

Controle van begrip:
Geef aan hoe dijkverlegging precies bijdraagt aan het verminderen van overstromingsrisico's.

Dijkverlegging zorgt ervoor dat de rivier meer ruimte krijgt om water af te voeren tijdens hoogwaterperiodes. Hierdoor kan het water zich verspreiden over een breder gebied, waardoor de druk op de dijken afneemt en de kans op overstromingen kleiner wordt.

Controle van begrip:
Leg uit hoe dijkverlegging bijdraagt aan het
verminderen van overstromingsrisico's.

Retentiebekkens kunnen tijdelijk grote hoeveelheden water opslaan, wat helpt om de piekafvoer van rivieren te verminderen. Dit voorkomt dat het water direct naar lager gelegen gebieden stroomt, waardoor overstromingen tijdens hevige neerslag worden beperkt.

Controle van begrip:
Wat zijn nevengeulen en hoe helpen ze bij het
verbeteren van de waterafvoer?

Nevengeulen zijn secundaire kanalen die parallel lopen aan de hoofdrivier. Ze helpen bij het verbeteren van de waterafvoer door een deel van het rivierwater om te leiden, waardoor de waterdruk in de hoofdrivier vermindert en overstromingen worden voorkomen.

Controle van begrip:
Leg uit waarom kribverlaging de kans op
overstromingen vermindert.

Kribverlaging zorgt ervoor dat de stroming van het water minder wordt belemmerd, waardoor de rivier bij hoogwater sneller en gemakkelijker water kan afvoeren. Dit vermindert de opstuwing van water en verkleint de kans op overstromingen.

Zelf aan de slag

Bron 1
Het programma Ruimte voor de Rivier heeft verschillende maatregelen om overstromingen te verminderen. Een van deze maatregelen is dijkverlegging, waarbij de dijken … 1 … (verplaatst / verhoogd) worden om meer ruimte te geven aan de rivier. Dit zorgt ervoor dat de rivier tijdens periodes van hoogwater meer water kan afvoeren, wat het risico op … 2 … (wateroverlast / droogte) vermindert.

(1p) Vraag 1

Neem de cijfers 1 en 2 over op het antwoordblad en zet de juiste keuze erachter.

1: verplaatst

2: wateroverlast

Zelf aan de slag

Bron 2
Kribverlaging is een methode om de waterafvoer te verbeteren. Door de kribben te verlagen kan het water tijdens hoogwaterperiodes beter doorstromen, waardoor de kans op … 1 … (overstromingen / verdamping) afneemt. Een bijkomend voordeel is dat de verlaagde kribben minder hinderlijk zijn voor de … 2 … (scheepvaart / landbouw) op de rivier.

(1p) Vraag 2

Vul de juiste keuzes in voor de cijfers 1 en 2.

1: overstromingen

2: scheepvaart

Zelf aan de slag

Bron 3

Retentiebekkens worden gebruikt om tijdelijk overtollig water op te slaan bij hevige regenval. Dit water wordt pas weer … 1 … (afgevoerd / gezuiverd) wanneer het waterpeil in de rivier is gedaald. Deze maatregel helpt om de piekafvoer te verminderen en het risico op … 2 … (grondwaterverontreiniging / overstromingen) te verkleinen.

(1p) Vraag 3

Schrijf de juiste keuzes bij de cijfers 1 en 2.

1: afgevoerd

2: overstromingen

     Kleine afsluiting

Ruimte voor de Rivier

Maaswerken

Dijkverlegging

Kribverlaging

Nevengeulen

Retentiebekkens

Hoogwatergeul

Ontpoldering

Uiterwaard

Afvoeren

Kleine lesafsluiting (5 min) 

Docent controleert begrip door opdrachten of vragen die de begrippen en vaardigheden van het lesdoel toetsen.

Leerlingen werken zelfstandig of in een groepje aan opdrachten, kunnen vragen stellen aan de docent maar werken grotendeels zelfstandig.

Controle van begrip vragen

(Aan)tekeningen

Tekening 1.
Maatregelen ruimte voor de rivier

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

Oud examenvraag

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

26 maximumscore 2

Een juiste uitleg is:

• Door klimaatverandering wordt de kans op (extreme) droogte groter /

neemt de neerslagintensiteit toe (oorzaak) 1

• waardoor de schommelingen tussen laagwater en piekafvoer groter

worden (gevolg) 1 

Oud examenvraag

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

27 maximumscore 2

• Juiste vormen van rivierbedverruiming zijn: 

- verdieping van de stroomgeul

- dijkverlegging

- nevengeulen aanleggen 

Oud examenvraag

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

28 maximumscore 2

• Een juist antwoord is: bij hoogwater moet het water zo snel mogelijk

worden afgevoerd 1

• Juiste antwoorden zijn: 1

- Om de toestroom van water naar de IJssel / het IJsselmeer te

waarborgen.

-  Om het waterpeil in de Neder-Rijn en de Lek te waarborgen (voor

de scheepvaart). 

Oud examenvraag

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

32 maximumscore 2

• Uit het antwoord moet blijken dat in 1995 sprake was van (bijna-)

overstromingen in het rivierengebied / de dijken in het rivierengebied

op doorbreken stonden / een grootschalige evacuatie in het

rivierengebied noodzakelijk was. 1

• Uit het antwoord moet blijken dat mensen zich bewuster werden van de

overstromingsrisico’s in het rivierengebied (en niet alleen in het

kustgebied) / na 1995 het overheidsprogramma Ruimte voor de Rivier

gestart werd. 1 

      Grote afsluiting

Vandaag gaan we kijken naar enkele belangrijke maatregelen die in Nederland worden genomen om overstromingen te voorkomen. 

We gaan ontdekken hoe het programma Ruimte voor de Rivier en de Maaswerken ervoor zorgen dat rivieren meer ruimte krijgen om water af te voeren, waardoor het risico op overstromingen wordt verminderd.

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

retrieval practice

https://quizlet.com/join/MpbntExdJ?i=1fo1jg&x=1bqt

Retrieval practice (10 min)

Docent geeft de leerlingen de tijd om zelf te oefenen met de lesstof en biedt ondersteuning indien nodig.

Leerlingen oefenen zelf met de lesstof door begrippen te oefenen met Quizlet, flashcards te maken en zichzelf te overhoren of topografie spellen online te doen.

Quizlet, flashcards maken, zichzelf overhoren, topografie spellen online

quizlet.com

 Vraag 1

(R) 1 punt

Het programma "Ruimte voor de Rivier" heeft als doel om overstromingsrisico's te verminderen. Geef een korte beschrijving van het doel van het programma "Ruimte voor de Rivier".

Het doel van het programma "Ruimte voor de Rivier" is om overstromingsrisico's te verminderen door de rivier meer ruimte te geven voor waterafvoer.

Vraag 2 

(T1) 2 punten

Dijkverlegging is een belangrijke maatregel binnen het programma "Ruimte voor de Rivier". Leg uit hoe dijkverlegging bijdraagt aan het verminderen van overstromingsrisico's.

Dijkverlegging houdt in dat dijken landinwaarts worden verplaatst om de rivier meer ruimte te geven. Hierdoor kan de rivier bij hoogwater meer water afvoeren, wat de kans op overstromingen vermindert.

Vraag 3 

(T2) 2 punten

Binnen het programma "Maaswerken" worden verschillende maatregelen genomen om overstromingen te voorkomen. Beschrijf twee specifieke maatregelen die binnen het programma "Maaswerken" zijn genomen en leg uit hoe deze maatregelen werken.

1. Verbreding van uiterwaarden: Door de uiterwaarden te verbreden, kan de rivier meer water bergen tijdens hoogwater, wat de waterstand verlaagt. <br> 2. Aanleg van nevengeulen: Nevengeulen zorgen voor extra afvoercapaciteit van de rivier, waardoor de druk op de hoofdrivier vermindert en de waterstanden lager blijven.

Vraag 4 

(T1) 3 punten

Het programma "Ruimte voor de Rivier" omvat verschillende maatregelen. Dijkverlegging houdt in dat __________ landinwaarts wordt verplaatst. Kribverlaging betekent dat de __________ van de rivier worden verlaagd. Nevengeulen zijn __________ die parallel lopen aan de hoofdrivier. Retentiebekkens vangen __________ water op tijdens hoge waterstanden. Doorstroomgebieden zijn gebieden die bewust onder water kunnen worden gezet om het __________ van water te reguleren.

Dijkverlegging houdt in dat dijken landinwaarts wordt verplaatst. Kribverlaging betekent dat de kribben van de rivier worden verlaagd. Nevengeulen zijn secundaire kanalen die parallel lopen aan de hoofdrivier. Retentiebekkens vangen overtollig water op tijdens hoge waterstanden. Doorstroomgebieden zijn gebieden die bewust onder water kunnen worden gezet om het afvoeren van water te reguleren.