Les 2: het verteringsstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Les 2: het verteringsstelsel

Inhoud

-Herhalingsopgaven

-Uitleg verteringsstesel

-Opgave

-Filmpje

Leerdoelen

• Je kunt de functie van vertering, verteringssappen en enzymen beschrijven.
  
• Je kunt de delen van een gebit noemen met hun functie.
  
• Je kunt de werking en functie van de darmperistaltiek beschrijven.

Wat is het verschil tussen voedingsstoffen en voedingsmiddelen?

Wat zijn voedingsvezels en wat is hun functie?

De voedingsmiddelen in de afbeelding hiernaast bevatten vooral:

1. Beschermde stoffen
2. Bouwstoffen
3. Brandstoffen
4. Reservestoffen

De voedingsmiddelen in de afbeelding hiernaast bevatten veel:

1. Eiwitten, koolhydraten, vetten
2. mineralen, eiwitten, water
3. vitaminen, eiwitten, voedingsvezels
4. mineralen, vitaminen, voedingsvezels, water

Herten hebben een gewei. Dit gewei hoort bij het skelet. Het bestaat uit dezelfde stoffen als een bot. Als een hert zijn gewei verliest, komt het op de grond te liggen. Daar wordt het vaak aangevreten door muizen. Muizen eten vooral planten. Door aan de geweien te knagen, krijgen ze een voedingsstof binnen die niet in hun andere voedsel zit.

Welke voedingsstof krijgen muizen binnen als ze knagen aan het hertengewei?

1. Eiwitten
2. Koolhydraten
3. Vetten
4. Mineralen

Welke voedingsstof dient voor het vervoeren van stoffen in je lichaam?

1. Water
2. Vetten
3. Mineralen
4. Koolhydraten

Het verteringsstelsel

Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig om te kunnen functioneren. Voordat je cellen de voedingsstoffen kunnen opnemen, moet je voedsel worden verteerd. Daarvoor zorgt het verteringsstelsel.

Vertering

In de afbeelding hiernaast is het verteringsstelsel van de mens getekend. Het verteringsstelsel bestaat voor het grootste deel uit een lang kanaal van de mond tot de anus: het darmkanaal. Het darmkanaal bestaat uit de slokdarm, de twaalfvingerige darm, de dunne darm, de dikke darm en de endeldarm. In het verteringsstelsel worden voedingsstoffen uit je voedsel opgenomen in het bloed.

Vertering

Sommige voedingsstoffen kunnen door de wand van het darmkanaal heen. Deze stoffen kunnen dus meteen in het bloed worden opgenomen. Je hoeft ze niet eerst te verteren. Dit zijn glucose, mineralen, vitaminen en water.

Andere voedingsstoffen kunnen niet door de darmwand heen. Dit zijn eiwitten, de meeste koolhydraten (bijvoorbeeld suiker en zetmeel) en vetten. Deze voedingsstoffen moeten dus eerst worden verteerd voordat ze kunnen worden opgenomen.

Verteren is het afbreken van grote voedingsstoffen tot kleinere stoffen: de verteringsproducten. Deze stoffen kunnen wel door de darmwand heen en in het bloed worden opgenomen.

De vertering gebeurt in twee stappen:

• voedsel in kleine stukjes verdelen door te kauwen

• voedingsstoffen afbreken met behulp van verteringssappen

Kauwen

Kauwen doe je met je tanden. Je gebit bestaat uit tanden en kiezen. Met snijtanden en hoektanden bijt je stukken van je voedsel af. Bij mensen zijn de hoektanden iets puntiger dan de snijtanden (zie afbeelding links onder).

Kiezen hebben een knobbelige bovenkant. Daardoor kun je het voedsel tussen de kiezen fijnmalen. Het voedsel wordt zo in kleine stukjes verdeeld, waardoor je het beter kunt doorslikken. Kauwen heeft ook een functie bij de vertering. Door het voedsel in kleine stukjes te verdelen, wordt het oppervlak van het voedsel vergroot (zie afbeelding rechts onder). Dit noem je mechanische vertering.

Verteringssappen

De vertering gebeurt met behulp van verteringssappen. Speeksel en maagsap zijn 

voorbeelden van verteringssappen. Verteringssappen worden gemaakt door

 verteringsklieren. De verteringsklieren bij de mens zijn:

• de speekselklieren

• de maagsapklieren

• de lever

• de alvleesklier

• de darmsapklieren

Verteringssappen breken de stoffen in je voedsel af tot steeds kleinere stoffen 

(verteringsproducten). Deze afbraak van voedingsstoffen is een scheikundige reactie (stoffen worden omgezet in andere stoffen), chemische vertering. Veel verteringssappen bevatten enzymen. Enzymen zijn stoffen die scheikundige reacties versnellen (zie afbeelding). De enzymen in verteringssappen zorgen er dus voor dat voedingsstoffen sneller worden afgebroken. Door je voedsel te kauwen, vergroot je het oppervlak. De enzymen in verteringssappen kunnen dan over een groter oppervlak op het voedsel inwerken. Hierdoor zijn de voedingsstoffen in het voedsel beter bereikbaar voor de enzymen.

Darmperistaltiek

In de wand van het darmkanaal zitten spieren die in de lengte liggen (zie afbeelding links onder). Dit zijn de lengtespieren. In de darmwand liggen ook spieren rondom het darmkanaal. Dit zijn de kringspieren.

Vlak achter een voedselbrok zijn de lengtespieren ontspannen en trekken de kringspieren zich samen. Het darmkanaal wordt daardoor op deze plaats nauwer en ‘duwt’ het voedsel vooruit (zie afbeelding rechts onder). Vlak vóór de voedselbrok trekken de lengtespieren zich samen en zijn de kringspieren ontspannen. Daardoor gaat het voedsel vooruit. Ook wordt de voedselbrij gekneed en goed vermengd met verteringssappen. Deze bewegingen van de darmwand noem je peristaltische bewegingen of darmperistaltiek. Voedingsvezels prikkelen de spieren in de darmwand en zorgen daardoor voor een goede darmwerking.

Sleep de namen naar het juiste orgaan.

Lever

Galblaas

12-vingerige darm

Dikke darm

Blinde darm

wormvormig aanhangsel

Endeldarm

Anus

Speekselklieren

Mondholte

Slokdarm

Maag

Galbuis

Maagportier

Alvleesklier

Dunne darm

Het darmkanaal loopt van de mond tot de anus.

Welke organen horen bij het darmkanaal?

1. Alvleesklier, dikke darm, dunne darm
2. Endeldarm, lever, slokdarm
3. Twaalfvingerige darm, dikke darm, endeldarm
4. Lever, alvleesklier, dunne darm

Sommige voedingsstoffen hoeven niet te worden verteerd en kunnen meteen worden opgenomen in het bloed.

Welke voedingsstoffen zijn dit?

1. Eiwitten, glucose, mineralen, vetten
2. Vetten, vitaminen, water, zetmeel
3. Zetmeel, glucose, mineralen, water
4. Glucose, mineralen, vitaminen, water

Als grote voedingsstoffen worden afgebroken tot kleine stoffen, krijg je...................... Deze kleine stoffen kunnen door de.......................heen in het.......................worden opgenomen. Tijdens de vertering wordt het voedsel eerst tot kleine stukjes...................... Hierdoor wordt het oppervlak...................... Daarna worden de voedingsstoffen..................... met behulp van...................

Veel voedingsstoffen moeten wel eerst worden verteerd.

Sleep de juiste woorden naar de zin.

darmwand

vergroot

afgebroken

verteringsproducten

bloed

Verteringssappen

gekauwd

Juist of onjuist?
1. Met snijtanden kun je een stuk voedsel afbijten.
2. Met hoektanden kun je voedsel fijnmalen.

1. 1. Juist, 2. Onjuist
2. Beiden juist
3. 1. Onjuist, 2. Juist
4. Beide onjuist

In de afbeelding hiernaast zie je het verteringsstelsel van de mens met de vijf verteringsklieren.
Zet de namen bij de genummerde delen.

Enzymen zitten in verteringssappen en helpen bij het verteren van voedingsstoffen. Enzymen zorgen ervoor dat de vertering van voedingsstoffen (1) langzamer/sneller gaat. Door je voedsel te kauwen, (2) vergroot/verklein je het oppervlak. Hierdoor zijn de voedingsstoffen in het voedsel (3) beter/slechter bereikbaar voor de enzymen.

1. 1. langzamer, 2. vergroot, 3. beter
2. 1. sneller, 2. vergroot, 3. beter
3. 1. sneller, 2. verklein, 3. slechter
4. 1. langzamer, 2. verklein, 3. slechter

Op plaats P trekken de......................... zich samen.

De darm wordt daardoor...........................

Op plaats Q trekken de ........................... zich samen.

De voedselbrok gaat daardoor...............................

In de afbeelding zie je een voedselbrok in de darm. Hoe werkt de darmperistaltiek?

Sleep de juiste antwoorden naar de zinnen.

Nauwer

Kringspieren

Van Q naar P

Van P naar Q

Lengtespieren

Wijder

Welke twee zinnen over darmperistaltiek zijn juist?
1. De spieren in de darm kneden de voedselbrij.
2. De spieren in de darm trekken tegelijkertijd samen.
3. De voedselbrij laat de darmspieren harder werken.
4. De voedselbrij wordt heen en terug geduwd.
5. De voedselbrij wordt vermengd met verteringssappen.

1. 1 en 2
2. 2 en 3
3. 4 en 5
4. 1 en 5

Door de darmperistaltiek beweegt het voedsel van de mond naar de anus, maar het kan ook andersom.

Wanneer beweegt de darmperistaltiek het voedsel de andere kant op?

1. als je een scheet laat
2. als je last hebt van diarree
3. als je maag aan het knorren is
4. als je moet overgeven

Kan er eten en drinken van je mond in je maag komen als je ondersteboven hangt? Leg je antwoord uit.

Welk proces zie je in de afbeelding?

Zet de namen bij de genummerde delen van de afbeelding.

Judith is geboren met een verkleving van haar dikke darm. De darmwand plakt aan elkaar, waardoor er geen voedsel door de dikke darm kan. Ze moet binnen drie dagen worden geopereerd en mag in de tussentijd niet eten.

Waarom mag Judith pas eten nadat ze is geopereerd?

1. omdat de twaalfvingerige darm geen enzymen aan het voedsel kan toevoegen
2. omdat het voedsel niet in haar maag kan komen
3. omdat ze het voedsel niet kan uitpoepen via de endeldarm
4. omdat ze het voedsel niet kan verteren in haar dunne darm

Fien en Max krijgen beiden een lolly. Een lolly bestaat grotendeels uit suiker. Suiker lost op in het water van het speeksel. Fien kauwt de lolly meteen kapot maar laat de stukjes in haar mond oplossen. Max laat de lolly heel in zijn mond oplossen.

Waardoor heeft Fien de lolly eerder op dan Max? Leg je antwoord uit.

Lees de tekst ‘Slangenbezweerder’ op slide 31.

Zonder giftanden en gifklieren zal de slang na een tijdje erg vermageren en kan hij zelfs doodgaan, ook al wordt hij gevoerd door de slangenbezweerder. Leg uit waardoor de slang na een tijdje vermagert.

Lees de tekst ‘Slangenbezweerder’ op slide 31.

Bij een brilcobra gaat de vertering op dezelfde manier als bij de mens.

Aan welke voedingsstoffen zal de brilcobra zeker een tekort krijgen?

Lees de tekst ‘Kopi luwak’ op slide 34.

Wordt het vruchtvlees van de koffiebessen mechanisch verteerd door de luwaks? En de koffieboon? Leg je antwoord uit.

Lees de tekst ‘Kopi luwak’ op slide 34.

Het vruchtvlees van de koffiebes bevat naast glucose ook verschillende vitaminen. Moet een luwak het vruchtvlees verteren om deze voedingsstoffen in het lichaam op te nemen? Leg je antwoord uit.

Lees de tekst ‘Kopi luwak’ op slide 34.

De bijzondere smaak van de koffiebonen ontstaat dankzij de chemische vertering.
Leg uit hoe de bonen door chemische vertering een andere smaak krijgen.

Lees de tekst ‘Kopi luwak’ op slide 34.

Wat is de functie van de bessen voor de koffieplant?

Lees de tekst ‘Kopi luwak’ op slide 34.

Leg uit dat het voor de koffieplant gunstig is dat de luwak zijn bessen eet.