§5 Burgers aan de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

§5 Burgers aan de macht 

Leerdoel §5

Wie hadden 

de macht in de republiek? 

Het bestuur van de Republiek

• Nederland was in de 17e eeuw een republiek: uniek!
• Kleine groep rijke burgers waren de baas: de regenten.
• Zij hadden de macht in de steden en het bestuur van de gewesten: Gewestelijke staten.
• Regenten benoemden zelf nieuwe bestuuders: macht bleef hierdoor in handen van een kleine groep rijke families.
  

Het bestuur van de Republiek

• Alle gewesten hadden eigen wetten.
• De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal. 
• Ze namen daar beslissingen over:
• buitenlandse politiek,
• leger en vloot,
• kolonies. 

Het bestuur van de Republiek

• Elk gewest had 1 stem in de Staten-Generaal.
• Holland was het rijkste gewest: meeste invloed.
• Zij betaalden het meeste aan het leger en de vloot.  

Het bestuur van de Republiek

Binnen de Republiek waren er 2 machtige mannen:  

- Stadhouder, leider van het leger en kon soms stadsbesturen benoemen. Altijd een afstammeling van Willem van Oranje. 

 

- Raadpensionaris (hoogste ambtenaar uit het gewest Holland) Hij adviseerde de Staten-Generaal over de buitenlandse politiek en onderhield contacten met andere landen. 

Regenten en stadhouder

• Tijdens de Opstand tegen Spanje was de stadhouder (legeraanvoerder) erg belangrijk voor het land.  
• Maar na de vrede in 1648 verloor hij macht. 
• Hij had nog wel door willen vechten, regenten wel blij met de vrede.

Regenten en stadhouder

• Het leger kostte veel geld en de regenten besloten het leger te verkleinen. 
  
• Hier kregen ze ruzie over met de stadhouder.   
• De regenten waren niet gediend van een stadhouder die teveel macht wilde hebben.
  

Regenten en stadhouder

Rond 1650: 

• Meer spanning tussen regenten en de stadhouder. 
• Willem II was toen stadhouder en probeerde een absolute heerser te worden. 

Regenten en stadhouder

• Willem II arresteerde zijn vijanden en probeerde Amsterdam aan te vallen. 
• Het leger verdwaalde, zodat de aanval mislukt.   
• Later stierf Willem II na een ernstige koorts. 

Regenten en stadhouder

• De regenten besloten geen nieuwe stadhouder aan te stellen: stadhouderloos tijdperk tot 1672.
• In die jaren had de raadpensionaris van Holland, Johan de Witt, veel macht in de Republiek.
• Hij was wellicht de machtigste man van de Republiek.  

Regenten en stadhouder

• Johan de Witt bezuinigde op het landleger, maar niet op de vloot. 
• Die moest de handelsschepen beschermen! 

Het rampjaar

• In 1672 begon het Rampjaar.  
• De Republiek werd aan 3 kanten tegelijk aangevallen: 
• Engeland, Frankrijk en Münster & Keulen.  

Het rampjaar

Redenen voor deze aanval:

• Engeland wilde onze winstgevende handel inpikken.  
• Frankrijk wilde een groter grondgebied hebben.
•  Beide landen wilden de macht van de Republiek doorbreken.  

Het rampjaar

• De Fransen en hun Duitse bondgenoten kwamen tot de Hollandse Waterlinie:  
• Een strook onder water gezette gebieden, die Holland en Zeeland beschermde.  

Het rampjaar

• Er brak paniek uit in de Republiek.
• Raadpensionaris Johan de Witt kreeg de schuld dat het leger zwak zou zijn. 
• Het volk eiste dat er weer een Oranje aan de macht kwam. 

Het rampjaar

• De Engelsen waren dus niet blij met de macht van de Nederlandse handelaren.  
• Zo kwamen er 3 handelsoorlogen met de Engelsen.  

Het rampjaar

• Johan de Witt en zijn broer Cornelis kregen toch de schuld van alle problemen.  
• Ze werden door een woedende massa gelyncht.  

Het rampjaar

• De regenten moesten toegeven en benoemden Willem III tot stadhouder. 
• Johan de Witt nam ontslag als raadpensionaris.  

Schrijf 2 dingen op die je vandaag geleerd hebt.

Het rampjaar

• Michiel de Ruyter won op zee van de Engelsen.
• Maar de Franse koning en zijn Duitse bondgenoten bezetten in korte tijd een groot deel van de Republiek.
  

Wat vind je nog lastig?

Wat waren de taken van de regenten, de stadhouder en de raadspensionaris?

Waarom wordt het Rampjaar ook wel gezien als het eind van de Gouden Eeuw?