Vragers & Aanbieders (1e) H1 t/m H4. Belangrijkste punten

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H1. Kosten en opbrengsten

Belangrijkste punten

Marktaandeel berekenen

Opbrengst, kosten en winst

p       = prijs (price)

q       = hoeveelheid (quantity) = afzet

TO    = Totale Opbrengst = omzet = p x q

TCK = Totale Constante Kosten (onafhankelijk van q)

TVK = Totale Variabele Kosten (afhankelijk van q)

TK    = Totale Kosten = TCK + TVK

TW   = Totale Winst = TO - TK

Break-evenpunt

Break-evenpunt BEP (TO = TK en/of GO = GTK)

Break-evenafzet BEA (q bij BEP)

Break-evenomzet BEO (p x q bij BEP)

Gemiddelden

GCK = Gemiddelde Contante Kosten = TCK / afzet (q)

GVK = Gemiddelde Variabele Kosten = TVK / afzet (q)

GTK = Gemiddelde Totale Kosten = TK / afzet (q) = GCK + GVK

GO = Gemiddelde Opbrengst = TO / afzet (q) = p

Marginale analyse

MO = Marginale Opbrengst = GO = p

MK = Marginale Kosten

MW = Maximale Winst als MO = MK!

Belangrijkste berekeningen

1. Totale Opbrengst                         TO = p x q
2. Totale Kosten                                 TK = TCK + TVK
3. Totale Winst                                    TW = TO - TK
4. Break-Even Afzet                          q bij TO = TK (en bij GO = GTK!)
5. Maximale Winst                             TW voor q bij MO = MK

Verloop van kosten

Als MK < GVK, dan dalen de GVK

Als MK > GVK, dan stijgen de GVK

Als MK = GVK, dan blijven de GVK gelijk

Als GVK stijgen, dan spreken van progressief variabele kosten

Als GVK dalen, dan spreken van degressief variabele kosten (VK)

Als GVK gelijk blijven, dan spreken van proportioneel VK

H2. Verzekeren tegen risico

Belangrijkste punten

Formules

Verwachte schadebedrag = kans op schade x schadebedrag

Premie =  (kans op schade x gemiddeld schadebedrag) + kosten

Verzekeringsbegrippen

Risico-avers

• Een hekel hebben aan het lopen van risico, uit angst voor onverwachte.

Asymmetrische informatie (= ongelijke informatie)

• De ene partij beschikt over meer informatie dan de andere partij. Dit doet zich voor bij verzekeringen wanneer de ene partij meer weet (van de kans op schade) dan de andere.

Averechts selectie

• Houdt in dat de mensen met een hoog risico (slechte risico’s) zich wel verzekeren en de mensen met een laag risico (‘goede risico’s’) niet. Terwijl een verzekeraar voorzichtige personen (goede risico’s) wil, selecteren ze onvoorzichtige personen (slechte risico’s). Voor voorzichtige mensen zullen de kosten van verzekeren hoger zijn dan de verwachte uitkering.

Moral hazard (= moreel wangedrag)

• Het gevaar dat men zich achteloos en onverantwoordelijk gaan gedragen, als ze zelf niet opdraaien voor de kosten.

Gevolgen

Marktfalen

• De vrije marktwerking wordt verstoord. Op de markt komt geen optimale situatie tot stand.

Meer informatie

• Om marktfalen tegen te gaan, zullen verzekeraars proberen meer informatie te krijgen van de potentiële klant.

Transactiekosten

• Meer informatie verzamelen verhoogt de transactiekosten. Dit zijn de kosten die gemaakt worden om een (verzekerings) overeenkomst te realiseren  en na te leven.

Maatregelen

Collectieve dwang (verplichte solidariteit, vermindert Averechtse selectie)

• Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan door vastgelegde regels (wetten) die met sancties (strafmaatregelen) worden gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen. Bijvoorbeeld een verplichte verzekering. Ook: het verplicht stellen van het vakbondslidmaatschap.

Premiedifferentiatie (vermindert Averechtse selectie en Moral hazard)

• Verschillen in premie tussen verzekerden. De slechte risico’s betalen meer premie dan de goede risico's. Vermindert Averechtse selectie en Moral hazard!

Eigen risico (of maximum vergoeding, vermindert Averechtse selectie en Moral hazard)

• Het bedrag dat je als verzekerde zelf moet betalen bij schade.

Bonusmalus regeling (vermindert Averechtse selectie en Moral hazard)

• Degenen die weinig schade veroorzaken, krijgen korting op de premie (bonus) en degenen die veel schade veroorzaken, moeten extra premie (malus) betalen.

H3. Vraag en aanbod

Belangrijkste punten

Vraag (Qv) is afhankelijk van

1. prijs (p)
2. stand van de economie
3. inkomen (van de consumenten)
4. bevolkingsomvang (aantal consumenten)
5. behoefte (voorkeur van de consumenten)
6. prijzen van substitutie (vervangende) goederen
7. prijzen van complementaire (aanvullende) goederen
8. wettelijke bepalingen (zoals subsidies)
9. incidentele factoren (zoals terrorisme, epidemie of ramp)

Betalingsbereidheid

Vraagfunctie

Wat is het verband tussen de prijs (P = oorzaak)

en de gevraagde hoeveelheid (Qv = gevolg)?

Dit is een negatief verband omdat als de prijs (P)

daalt, de gevraagde hoeveelheid (Qv) stijgt en als de

prijs (P) stijgt, de gevraagde hoeveelheid (Qv) daalt.

Vraagfunctie: Qv = -20P + 324

Let op: hoeveelheid (Q) op de horizontale as,

               en de prijs (P) op de verticale as!

Qv = -20P + 324. Bereken de gevraagde hoeveelheid bij p = 5? Laat je berekening zien.

Meeschrijven! Vraagfunctie (tekenen)

Teken de vraagfunctie: Qv = -20P + 324

• Assenstelsel, horizontale en verticale as?
• Q (hoeveelheid) altijd op de horizontale as!
• P (prijs) altijd op de verticale as!
• Wat je nodig om een (rechte) lijn te tekenen?
• 2 punten!
  

• Punt 1: vul 0 in voor P, en bereken Qv!
• Qv = -20 x 0 + 324 = 324                                                             (324; 0)
• Punt 2. vul 0 in voor Qv,, en bereken P!
• 0 = -20P + 324 => 20P = 324 => P = 324 / 20 = € 16,20  (0; 16,2)

Vraagformule = Qv = -5P + 125. Teken deze vraaglijn in je schrift en plak de foto in deze lessonup

Consumentensurplus

Stel je de vraaglijn rechts voor en de prijs van het

product is € 12,50. Voor iemand die bereid was om

voor dit product € 20 te betalen, is een prijs van

€ 12,50 een mooie meevaller.

Wanneer we al deze individuele 

meevallers bij elkaar optellen, vinden we het

consumentensurplus. Hoe groter het surplus, hoe

efficiënter de uitkomst (= welvaart).

formule: hoogte (p-as) x breedte (q as) x 1/2

Verschuiving langs en van de vraaglijn

• Verschuiving langs de vraaglijn: prijs (p)
  
  
• Verschuiving van de vraaglijn (zie figuur rechts):

1. stand van de economie
   
2. inkomen (van de consumenten)
   
3. bevolkingsomvang (aantal consumenten)
   
4. behoefte (voorkeur van de consumenten)
   
5. prijzen van substitutie (vervangende) goederen
   
6. prijzen van complementaire (aanvullende) goederen
   
7. wettelijke bepalingen (zoals subsidies)
   
8. incidentele factoren (zoals terrorisme, epidemie of ramp)
   

Aanbod (Qa) is afhankelijk van

1. prijs (p)
2. aantal aanbieders
   
3. kosten
4. wettelijke bepalingen (zoals heffingen)
5. innovatie

Verkoopbereidheid

Aanbodfunctie

Wat is het verband tussen de prijs (P = oorzaak)

en de aangeboden hoeveelheid (Qa = gevolg)?

Dit is een positief verband omdat als de prijs (P)

daalt, de aangeboden hoeveelheid (Qa) daalt en als de

prijs (P) stijgt, de aangeboden hoeveelheid (Qa) stijgt.

Aanbodfunctie: Qa = 5P - 25

Let op: hoeveelheid (Q) op de horizontale as,

               en de prijs (P) op de verticale as!

Aanbodfunctie (tekenen)

Teken de aanbodfunctie: Qa = 5P - 25

• Assenstelsel, horizontale en verticale as?
• Q (hoeveelheid) altijd op de horizontale as!
• P (prijs) altijd op de verticale as!
• Wat je nodig om een (rechte) lijn te tekenen?
• 2 punten!
  

• Punt 1: vul 0 in voor Qa, en bereken P!
• 0 = 5P - 25 => 5P = 25 => P = 25 / 5 => P =  € 5          (0; 5)
• Punt 2. vul een grotere P in dan bij punt 1, en bereken Qa!
• Qa (P=20) = 5 x € 20 - 25 = 75                                          (75; 20)

Producentensurplus

Stel je de aanbodlijn Qa rechts voor en de marktprijs

van het product is € 25. Voor een producent die 

bereid was om dit product ook voor € 15 aan te

bieden, is de prijs van € 25 een mooie meevaller.

De producent ontvangt meer dan de prijs waarvoor

hij bereid was het product aan te bieden. Wanneer

we al deze individuele meevallers bij elkaar optellen, 

vinden we het producentensurplus (groene deel).

Hoe groter het surplus, hoe efficiënter de uitkomst

(= welvaart).

Verschuiving langs en van de aanbodlijn

• Verschuiving langs de aanbodlijn: prijs (p)
• Verschuiving van de aanbodlijn (zie figuur rechts):

1. aantal aanbieders
   
2. kosten
   
3. wettelijke bepalingen (zoals heffingen)
   
4. innovatie

H4. De arbeidsmarkt

Belangrijkste punten

Arbeidsmarkt

Werkgelegenheid

• het aantal feitelijk bezette banen en vacatures in een land
• het aantal personen dat een baan heeft en bestaat uit:

1. mensen in loondienst (werknemers)
2. zelfstandigen

• de werkgelegenheid kan worden uitgedrukt in

1. arbeidsjaren (voltijdbanen)
2. in personen

Beroepsbevolking

• personen tussen 15 en 75 jaar die willen en kunnen werken: zij bieden arbeid aan op de arbeidsmarkt, en bestaat uit:

1. mensen in loondienst (werknemers)
2. zelfstandigen
3. geregistreerde werklozen

Arbeidsmarkt (kenmerken)

De arbeidsmarkt is geen perfecte markt omdat hij minder flexibel is door:

• demografische factoren (zoals vergrijzing)
• stand van de economie (arbeid is een grote kostenpost voor bedrijven)
• invloed van de overheid (zoals het minimum loon) en werkgever- en werknemersorganisaties (zoals de CAO = Collectieve Arbeids Overeenkomst)
• het 'product arbeid' is niet homogeen (zoals kwaliteiten, opleiding en specialisatie)
• geen vrije toetreding (zoals opleiding) en uittreding (zoals ontslagrecht)
• arbeidscontract: vast/flexibel, tijdelijk/onbepaalde tijd en fulltime/parttime
• verplichte verzekeringen tegen ziekte, arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en pensioen

Gevolg: flexibilisering van de arbeidsmarkt met ZZP'ers en zelfstandigen met personeel 

Werkloos

De werkloze beroepsbevolking bestaat uit:

1. alle 15- tot 75-jarigen die in Nederland wonen
2. die geen betaald werk hebben
3. maar wel recent naar werk hebben gezocht
4. en daarvoor direct beschikbaar zijn

Werkloosheid (soorten / oorzaken)

1. Frictie werkloosheid (de tijd tussen 2 banen)
2. Seizoen werkloosheid (seizoenafhankelijk zoals de horeca en recreatie)
3. Regionale werkloosheid (Randstad versus de rest van NL)
4. Conjuncturele werkloosheid (tijdelijk geringe bestedingen, deze vraag naar arbeid volgt de economische conjunctuur)
5. Structurele werkloosheid (structurele oorzaken zoals automatisering, mechanisering en verplaatsing naar het buitenland, deze vraag naar arbeid komt niet meer terug)